افزایش میزان بیلی‎روبین: علایم و آزمایش‎ها

• مارکوس مک‎گیل، دکتر سوزان فالک
• ترجمة هستی فراست‌فر

بیلی‎روبین نتیجة درهم‎شکستن و تجزیة گلبول‎های قرمز خون در بدن است. کبد به ترشح آن کمک می‎کند. میزان بیلی‎روبین خون می‎تواند نشان دهندة سلامت کبد باشد.
افزایش زیاد بیلی‎روبین در خون می‎تواند به یرقان منجر شود. این اختلال به علت زرد شدن پوست و چشم به سادگی قابل تشخیص است.
افزایش شدید بیلی‎روبین می‎تواند در بزرگسالان رخ دهد اما این اختلال بیشتر در نوزادان رایج است. علت این است که کودکان باکتری کمتری در رودة خود دارند و بنابراین امکان درهم شکستن و تجزیة بیلی‎روبین در آنان کمتر است.
میزان نرمال بیلی‎روبین در خون به صورت تقریبی چنین است:
- برای بزرگسالان، 1.2 میلی‎گرم در هر دسی‎لیتر
- برای کودکان زیر 18 سال، معمولاً 1 میلی‎گرم / دسی‎لیتر
معمولاً رنگ پوست وقتی میزان بیلی‌روبین به 3 میلی‌گرم / دسی‌لیتر یا بیشتر می‌رسد زرد می‌شود.
هر فردی که رنگ پوست یا چشمش رو به زردی می‌رود باید به دکتر مراجعه کند. این وضعیت می‌تواند نشانه‌ای از وجود یک اختلال جدی در بدن باشد.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
• بیلی‌روبین چیست؟
• تست‌های بیلی‌روبین
• سندرم ژیلبرت چیست؟
• بیلی‌روبین بالا در نوزادان

بیلی‌روبین چیست؟
بیلی‌روبین بر اثر شکسته شدن گلبول‌های قرمز خون (RBCs) در بدن ایجاد می‌شود. بیلی‌روبین وارد کبد می‌شود، در مجرای صفراوی رها می‌گردد و در نهایت از طریق مدفوع از بدن دفع می‌شود. بیلی‌روبین دارای رنگ قهوه‌ای زردفام است و این رنگدانه‌ها است که رنگ قهوه‌ای مدفوع را به آن می‌دهد.
RBCs طول عمری در حدود 120 روز دارند و مدام تجدید تولید می‌شوند. گلبول‌های قرمز خون شامل هموگلوبین هستند که به بیلی‌روبین و دیگر مواد تجزیه می‌شود. بیلی‌روبین توسط آلبومین وارد کبد می‌شود.
بیلی‌روبین در کبد کونژوگه می‌شود که بدین معنی است که در آب حل شده و می‌تواند دفع گردد.
بیلی‌روبین غیر کونژوگه سمی است اما بیلی‌روبین کونژوگه سمی نیست زیرا از بدن دفع می‌شود.

میزان بالای بیلی‌روبین
میزان بالای بیلی‌روبین در بدن به نام هیپربیلی‌روبینمی شناخته می‌شود.
میزان بالای بیلی‌روبین می‌تواند موجب یرقان شود. در فرد مبتلاء به یرقان، پوست بدن و سفیدی چشم‌ها به دلیل وجود بیلی‌روبین با رنگ قهوه‌ای متمایل به زرد آن در خون، زردرنگ می‌شوند.
سه دلیل اصلی برای افزایش بیلی‌روبین و ایجاد یرقان وجود دارد. این مسایل ممکن است پیش از تولید بیلی‌روبین، در طول تولید و پس از تولید آن اتفاق بیفتند.

پیش از رسیدن به کبد
برخی اختلالات می‌توانند باعث شوند که میزان بیلی‌روبین پیش از رسیدن به کبد افزایش یابد. این وضعیت به مرحلة نام پری‌هپاتیک یا "پیشاکبدی" نامیده می‌شود و می‌تواند ناشی از آنمی همولیتیک و بازجذب حفره‌های داخلی خون باشد. آنمی همولیتیک هنگامی بروز می‌کند که سلول‌های خونی به میزان زیاد شکسته و تجزیه می‌شوند.

درون کبد
اگر کبد دارای کارکرد کامل نباشد ممکن است نتواند برای حل شدن بیلی‌روبین در آب آن را کونژوگه کند. این وضعیت باعث افزایش میزان بیلی‌روبین در کبد می‌شود.
دلایل این وضعیت عبارتند از:
- ویروس‌ها، برای مثال هپاتیت A
- الکل
- داروها شامل استامینوفن
- خودایمنی، که در آن اختلال سیستم ایمنی بدن سبب می‌شود که این سیستم به سلول‌های خود بدن حمله‌ور شود.

پس از ترک کبد
پس از آنکه بیلی‌روبین از کبد خارج می‌شود، ممکن است به دلیل عدم امکان خروج از بدن میزان آن افزایش یابد. این وضعیت ممکن است بر اثر وجود انسداد در دیگر دستگاه‌های بدن که در خروج بیلی‌روبین از بدن نقش دارند، برای مثال وجود سنگ‌های صفراوی در کیسة صفرا، اتفاق بیفتد. این وضعیت به نام مرحلة پساهپاتیک شناخته می‌شود.
دیگر دلایل افزایش میزان بیلی‌روبین عبارتند از:
- التهاب یا سرطان کیسة صفرا که صفرا (زرداب) را تولید می‌کند.
- پانکراتیت

تست‌های بیلی‌روبین
تست‌های خون و ادرار می‌توانند میزان بیلی‌روبین را اندازه‌گیری کنند.
اگر یک تست ادراری بیلی‌روبین را مشخص کند، دکتر به انجام تست سرم خون ارجاع می‌دهد تا نتایج تست‌ها را تأیید کند و ببیند که آیا آسیبی متوجه کبد شده است یا خیر. اگر در ادرار هیچ بیلی‌روبینی نباشد، دکتر به بررسی این موضوع می‌پردازد که آیا افزایشی در میزان شکستن گلبول‌های قرمز خون که سبب این مسأله باشند وجود دارد یا خیر.
دیگر تست‌های مورد استفاده در این مورد عبارتند از:
- تست‌های خون بیشتر برای ارزیابی عملکرد کبد
- معاینة جسمانی که در آن پزشک ممکن است ناحیة شکمی را برای بررسی وضعیت بزرگ شدن کبد یا فروافتادگی آن لمس کند
- تست‌های تصویربرداری برای مشاهدة کبد. این بررسی‌ها می‌توانند شامل اولتراسوند، عکسبرداری اشعة ایکس با یک CT اسکن، یا تهیة تصاویر با وضوح بالا از طریق اسکن MRI باشد.
- گاهی از اوقات برای بررسی مجاری حامل زرداب به روده عمل اندوسکپی انجام می‌شود.
- اگرچه بسیار نادر است اما گاهی از اوقات بیپوسی کبد مورد نیاز است. در این عمل نمونة کوچکی از کبد برای انجام بررسی‌های دقیق‌تر به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.

درمان افزایش بیلی‌روبین
دکتر نیاز دارد تا علت افزایش میزان بیلی‌روبین را بداند. درمان به شناخت علت افزایش میزان بیلی‌روبین بستگی دارد. اگر علت شناخته شود بیلی‌روبین را می‌توان از طریق درمان مرتبط به تغییرات شیوة زندگی نظیر مصرف مشروب الکلی درمان کرد.

سندرم ژیلبرت چیست؟
سندرم ژیلبرت / Gilbert’s Syndrome نوع خفیف بیلی‌روبین بالا است. میزان بیلی‌روبین بالا و پایین می‌رود زیرا فرآیند خارج کردن آن از بدن کند و تند می‌شود.
نوسان مزبور ندرتاً برای ایجاد زردی پوست کفایت می‌کند، اما برخی از افراد ممکن است علایمی نظیر درد شکم یا خستگی مزمن را تجربه کنند.
سنرم ژیلبرت اکثر اوقات در هنگام انجام تست خون به دلایل دیگر کشف می‌شود.
یک ژن مرتبط به سندرم ژیلبرت وجود دارد که الگوهای خانوادگی را در بروز این اختلال نشان می‌دهد. این ژن آنزیمی را کدگذاری می‌کند که کبد را قادر می‌سازد تا بیلی‌روبین را به شکل کونژوگة آن تبدیل کند. غیاب این ژن در سندرم ژیلبرت به این معنی است که آنزیم مزبور عمل نمی‌کند.

بیلی‌روبین بالا در نوزادان
نوزادان دارای بیلی‌روبین بالا وضعیتی دارند که پزشکان آن را هیپربیلی‌روبینمی نوزادان یا یرقان نوزادی می‌نامند. دستنامة مرک / Merck Manual عنوان می‌کند که تقریباً نیمی از نوزادان در هفتة اول پس از تولد دچار یرقان قابل رویت هستند.
در بزرگسالان، میکرب‌های روده بیلی‌روبین کونژوگه را تجزیه کرده به یوربیلین تبدیل می‌کنند که از راه مدفوع دفع می‌شود. در نوزاد تازه متولد شده فقدان باکتری روده به این معنی است که فرآیند مزبور به طور کامل قابل انجام نیست. نوزادان همچنین دارای آنزیمی هستند که می‌تواند بیلی‌روبین کونژوگه نشده را بازجذب کند، که این خود سبب افزایش بیلی‌روبین در بدن می‌شود.
میزان نگرانی به علت افزایش بیلی‌روبین بستگی دارد. سن بچه و اینکه آیا زود یا دیر متولد شده است نیز فاکتورهای قابل لحاظ هستند. در یک نوزاد سالم متولد شده در بارداری کامل، میزان بیلی‌روبین فقط وقتی موجب نگرانی خواهد بود که بیش از حدود 18 میلی‌گرم / دسی‌لیتر باشد.
برای نوزادان نارس آستانة مزبور به میزان زودرس بودن وضع حمل برمی‌گردد.
بیلی‌روبین بالا می‌تواند سمی بوده و به آسیب مغزی منجر شود.
درمان به دلیل ایجاد اختلال بستگی دارد.
اغلب موارد یرقان نوزادی اختلالات جدی محسوب نمی‌شوند و علایم آن به صورت طبیعی از بین می‌رود. در هر حال، یرقان در کودکانی که شیر مادر می‌خورند بیشتر رایج است، و ممکن است پزشک به مادران توصیه کند که از دادن شیر خود به فرزند خویش خودداری کنند.
به برخی از بچه‌ها نوردرمانی داده می‌شود که در آن کودکان در معرض نوعی از نور فلئورسنت سفید قرار می‌گیرند. این روش درمان، روشی استاندارد است که در آن نور بیلی‌روبین را به شکل خاصی از آن که می‌تواند توسط کبد و کلیه‌ها از بدن دفع شود، تبدیل می‌کند./