نوشیدن مایعات فراوان در هنگام بیماری بیشتر مضر است تا مفید

• آنا ساندویو
• ترجمة هامیک رادیان

پزشکان همیشه به بیماران توصیه کرده‌اند تا در هنگام ناخوشی آب فراوان بنوشند. یک تحقیق تازه خطرات این کار را گزارش می‌دهد و نیاز به تحقیق بیشتر در مورد صحت و سُقم این اندرز قدیمی را برجسته می‌کند.
برای نسل‌ها، توصیة طبی غالب در مورد آنفولانزا یا عفونت دستگاه تنفسی نوشیدن مایعات فراوان بوده است.
از لحاظ نظری این توصیه درست به نظر می‌رسد؛ در طول سرماخوردگی، بدن مایعات بیشتری را از راه بینی از دست می‌دهد یا ممکن است بیمار دچار تب شود که این خود به کاهش بیشتر مایعات بدن منجر می‌شود.
در مورد عفونت‌ها به طور کلی گمان می‌رود که نوشیدن آب بیشتر به کاهش حجم عروقی کمک کرده، نفوذپذیری عروقی را افزایش داده و همچنین سبب تأمین آب از دست رفتة بدن بر اثر تب و استفراغ می‌شود.
توصیة پزشکی در مورد نوشیدن آب فراوان هچنین بر این گمان متکی است که مصرف آب بی‌ضرر تلقی می‌شود.
یک گزارش موردی جدید به دکترها و بیماران یادآور می‌شود که شواهد مبنی بر سودمندی نوشیدن آب فراوان اندک است، و در واقع نوشیدن آب بیش از حد می‌تواند خطرناک باشد.

مسمومیت آب در زن مبتلاء به عفونت سادة دستگاه ادراری
مقالة جدیدی که در BMJ گزارش‌های موردی منتشر شده است، به طور مشروح به معرفی مورد خانم 59 ساله‌ای می‌پردازد که بر اثر عفونت دستگاه ادراری (UTI) آب بسیار زیادی نوشید.
خانم مزبور برگشت علایم UTI را که چندین بار در گذشته در او عود کرده بود احساس کرد.
در موارد عفونت دستگاه ادراری نشان داده شده است که نوشیدن آب فراوان به طور موقت تعداد باکتری‌های موجود در ادرار را کاهش می‌دهد، اما دلایل این موضوع شناخته شده نیست.
با به خاطر آوردن توصیة پزشک مبنی بر نوشیدن نیم لیتر آب هر نیم ساعت، خانم بیمار در طول روز بروز علایم عفونت دستگاه ادراری چند لیتر آب نوشید، اما علایم UTI در او تشدید شد. در نتیجه، بیمار با علایم درد ناحیة زیر شکم و سوزش ادرار خود را به دپارتمان اورژانس بیمارستان کالج سلطنتی انگلستان رسانید.
تست‌های ادراری وجود UTI را تأیید کردند، اما بیمار از لحاظ دیگر سالم بود. او جز در مورد UTI بازگشت کننده تاریخچة اختلال پزشکی دیگری نداشت، سیگار نمی‌کشید و هیچ دارو یا مادة مخدر به صورت تفریحی مصرف نمی‌کرد، هیچ نوع آلرژی نداشت و در مورد مصرف مشروب الکلی اعتدال در مصرف را رعایت می‌کرد.
در دپارتمان اورژانس برای این خانم آنتی‌بیوتیک و ضد درد برای UTI تجویز شد. در هر حال، خیلی زود بیمار مزبور علایم دیگری نظیر لرزش و تشنج، استفراغ و مشکلم در تکلم از خود نشان داد.
مقیاس کمای گلاسکوی بیمار 15 بود – دچار کمبود تمرکز و تأخیر در تکلم بود و برای پیدا کردن کلمات مناسب دچار مشکل بود اما از لحاظ دیگر سالم به نظر می‌رسید.
به دلیل بروز مشکلم تکلم در وی، پزشکان امکان بروز سکتة مغزی را مد نظر قرار دادند. آزمایش خون و CT اسکن خیلی زود نشان داد که این مورد اصلاً مطرح نیست. در هر حال آزمایش خون علایم هایپوناترمی را نشان داد.

مصرف آب فراوان می‌تواند به بروز هاپیوناترمی شدید منجر شود
هایپوناترمی یک مشکل پزشکی است که بر اثر کاهش غیر نرمال سدیم – کاهش به کمتر از 134 میلی‌مول در لیتر – ایجاد می‌شود.
هایپوناترمی شدید که در کمتر از 48 ساعت بروز می‌کند، یک فوریت پزشکی محسوب می‌شود زیرا می‌تواند عواقب نورولوژیک کُشنده در پی داشته باشد. کاهش شدید میزان سدیم می‌تواند به ادم مغزی همراه افزایش شدید فشار داخل جمجمه‌ای و فتق مغزی منجر شود. این وضعیت به تشنج، کما و مرگ منجر می‌شود.
نرخ مرگ و میر در موارد هایپوناترمی 17.9 درصد است.
در گزارش مورد مزبور میزان سدیم بیمار 123 میلی‌مول در لیتر بود. نرخ مرگ و میر در بیماران دچار کاهش سطح سدیم به کمتر از 125 میلی‌مول در لیتر در حدود 30 درصد است.
مسمومیت آب که می‌تواند به هایپوناترمی کشنده منجر شود، در ورزش‌هایی نظیر دوهای استقامت، مصرف داروی MDMA، پُرنوشی روانی (پلی‌دیپسی پسیکوژنیک) – اختلالی که در آن بیمار در وضعیتی اضطراری معمولاً بر اثر یک اختلال روان‌پزشکی مقدار زیادی آب می‌نوشد- گزارش شده است.
پس از محدود کردن میزان مصرف آب بیمار به 1 لیتر در روز، وضعیت بیمار در طول 24 ساعت بعدی به شکل قابل ملاحظه‌ای بهبود پیدا کرد. میزان سدیم به شرایط نرمال برگشت و بیمار از بیمارستان مرخص شد.

زمان پرسش در مورد توصیة پزشکی مبنی بر مصرف مقدار زیاد آب فرا رسیده است
نویسندگان مقاله گزارش موردی اشاره می‌کنند که مسمومیت آب، که می‌تواند به هایپوناترمی منجر شود، در میان افراد دارای فیزیولوژی نرمال مورد نادری است. اگر فرد بیمار دارای عملکرد کلیوی نرمال باشد، دفع آب بیش از میزان مورد نیاز بدن دشوار است.
در هر حال، اگر میزان هورمون‌های آنتی‌دیورتیک افزایش یابد، همچنان که در مورد بیمار مطالعة مزبور اتفاق افتاد، این می‌تواند به کاهش میزان دفع آب منجر شود. نویسندگان مطالعه می‌پرسند تکلیف ما با توصیة پزشکی مبنی بر لزوم نوشیدن مایعات فراوان در این موارد چیست؟
مورد اخیر مشابه مورد دیگری است که پیشتر گزارش شده است و در آن یک خانم جوان در هنگام ابتلاء به اسهال و استفراغ مقدار زیادی آب نوشید، در نتیجة این وضعیت دچار هایپوناترمی شدید شد و فوت کرد.
در هر دو موقعیت، بیماران از توصیه‌های طبی تبعیت کرده بودند، اگرچه آنها مصرف آب را به حد افراط رسانیده بودند. همچنان که نویسندگان مطالعه اشاره می‌کنند:
"این دو مورد روی هم رفته اهمیت گرفتن شرح حال شفاف شامل تحقیق سریع و تصحیح موضوع عدم تعادل الکترولیت‌ها و نیز نیاز به تعدیل توصیه در مورد مصرف آب در بیماری‌های سادة عفونی را برجسته می‌کنند."
محققان هشدار می‌دهند که تحقیق کافی برای اثبات فواید نوشیدن مایعات بیشتر در کوران بیماری‌های عفونی وجود ندارد. در واقع، محققان به یک مطالعة پیشین استناد می‌کنند که دریافته است "هیچ آزمون کنترل شدة تصادفی سازی شده‌ای برای ایجاد شواهد قطعی" در مورد فواید چنین توصیه‌های پزشکی وجود ندارد.
نویسندگان اصرار دارند که پزشکان میزان الکترولیت‌ها را وقتی آنها را فرد بزرگسال سالمی که علایم شدید مغزی دارد از خود نشان می‌دهد نادیده نگیرند.
آنها می‌نویسند، "معرفی یک فرد بزرگسال پیشتر سالم با علایم مغزی شدید یک چالش بالینی زمان بحرانی را مطرح می‌کند. در هر حال، این نباید نیاز به گرفتن شرح حال جامع موازی را برای رویکردهای تشخیصی راهنما از میان ببرد. تاریخچة مصرف بیش از حد آب در تلفیق با امکان کاهش داخل عروقی باید آنالیز سریع میزان سرمی الکترولیت‌ها را مطرح کند."/