پان‌سیتوپنی یا کاهش تعداد تمامی انواع سلول‎های خون – آنچه دانستنش نیاز است

• ریچل نل، دکتر سوزان فالک
• ترجمۀ فرهنگ راد

پان‌سایتوپینیا (پان‎سیتوپنی) اختلالی است که هنگامی مطرح می‎شود که فرد در مورد هر سه نوع سلول‌های خون خود یعنی سلول‎های قرمز خون، سلول‎های سفید خون و پلاکت‎ها دچار کاهش باشد. پان‎سیتوپنی معمولاً به علت وجود مشکلی در مغز استخوان و تولید سلول‎های خون بروز می‎کند. به هر جهت، در این مورد ممکن است علل زیربنایی متعددی دخالت داشته باشند.
پان‎سیتوپنی بیماری محسوب نمی‎شود، بلکه توصیف آزمایشگاهی یافته‎هایی در مورد پایین بودن تعداد سلول‎های خون است.
در اغلب موارد پان‎سیتوپنی، فرد ممکن است دچار عفونت باشد، و نشانه‎های آنمی شدید شامل خستگی مزمن و دشواری تنفس و خونریزی در وی مشاهده شود.

مطالب این مقاله:
• علایم اصلی پان‎سیتوپنی کدامند؟
• علل
• چه کسی در معرض خطر است؟
• پیامدها
• درمان
• تشخیص
• پیام همراه

علایم اصلی پان‎سیتوپنی کدامند؟
برای شناخت علایم پان‎سیتوپنی ضروری است که بدانیم هر یک از سه نوع مختلف سلول‎های خون چه کاری انجام می‎دهند.
برای مثال، گلبول‌های قرمز خون وظیفۀ حمل اکسیژن را بر عهده دارند. بنابراین، اگر کسی به علت پان‎سیتوپنی دارای تعداد کافی سلول‎های قرمز خون نباشد، چنین فردی دچار دشواری در تنفس و احساس خستگی مفرط خواهد شد.
پلاکت‎ها وظیفۀ کمک به خون در لخته شدن را بر عهده دارند، که در کوران التیام زخم رخ می‎دهد. اگر فردی دچار کاهش تعداد پلاکت در خون باشد، خونریزی در وی شدیدتر خواهد شد.
سلول‎های سفید خون به مقابله با عفونت‎ها کمک می‎کنند. بنابراین، اگر کسی دچار کاهش تعداد این سلول‌ها شود، وی در معرض ریسک بالاتری برای ابتلا به عفونت خواهد بود.
علایم دیگر مرتبط به پان‎سیتوپنی شامل موارد زیر است:
• سریعاً دچار شدن به خونریزی مثل خونریزی از لثه یا بینی
• کبودی سریع
• سرعت گرفتن ضربان قلب
• پریدگی رنگ پوست
• راش
• خستگی مفرط غیر قابل توضیح
• ضعف
فرد باید در صورت مواجهه با هر یک از علایم فهرست زیر، که همگی ممکن است به شکل ناگهانی بروز یابند، بدون تأمل به اورژانس مراجعه کند یا به اورژانس برده شود:
• گیجی
• از دست دادن خودآگاهی
• حمله یا تشنج
• تنگی نفس
• کاهش قابل ملاحظۀ خون

علل پان‎سیتوپنی
پان‎سیتوپنی معمولاً به علت وجود اختلالی در توانایی مغز استخوان برای تولید سلول‎های خون بروز می‎کند. مثال‌هایی در این مورد شامل موارد زیر است:
• سرطان که باعث نابودی سلول‎های مغز استخوان می‎شود
• نارسایی در ساختن سلول‎های بنیادی که به سلول‎های قرمز خون تبدیل می‎شوند
• فیبروز یا جراحت سلول‎های مغز استخوان
• نابود شدن سلول‎های سالم مغز استخوان بر اثر حمله سیستم ایمنی
• سرکوب عملکرد مغز استخوان به علت بیماری یا مصرف برخی داروها
برخی از اختلالات که می‎توانند سبب پان‎سیتوپنی شوند شامل موارد زیر است:
• آنمی آپلاستیک
• بیماری‎های خودایمنی
• سرطان
• دارو‎های شیمی درمانی
• قرار گرفتن در معرض سموم یا مواد آلوده مثل اشعه یا آرسنیک
• آنمی فانکونی
• عفونت
• لوسمی، که بر عملکرد مغز استخوان تأثیر منفی می‎گذارد
• آنمی مگالوبلاستیک
• لوپوس
• کمبود فولات یا ویتامین B12 برای ساختن مغز استخوان
• مصرف داروهایی که بر عملکرد مغز استخوان تأثیر منفی دارند
• ویروس‎هایی مثل ویروس اپشتین - بار، HIV یا هپاتیت C
داروهایی که می‏‌توانند بر عملکرد مغز استخوان تأثیر منفی بگذارند عبارتند از: کلرامفنیکل، داروهای شیمی درمانی، دیورتیک‌‏های تیازید، داروهای ضد صرع، کلوکیسین، ازاتیوپرین، و داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی (NSAIDs)
فهرست ارائه شده فقط برخی از علل بالقوه مرتبط به اختلال پان‎سیتوپنی را پوشش می‎دهد.

چه کسی در معرض خطر است
کسانی که دچار سرطان هستند یا کسانی که داروهای مرتبط به پان‎سیتوپنی را مصرف می‎کنند در خطر ابتلا به این وضعیت قرار دارند. داشتن تاریخچۀ خانوادگی اختلالات خون یا پان‎سیتوپنی نیز ریسک را در مورد فرد افزایش می‌دهد.
اگر کسی دچار اختلال شناخته شدۀ خونی باشد، وی باید با پزشک در مورد علایم مرتبط به پان‎سیتوپنی مشورت کند.

پیامدهای پان‎سیتوپنی
در نهایت هر انسانی برای ادامۀ حیات نیاز به سلول‎های خون دارد. اگر فردی قادر به تولید میزان کافی این سلول‎ها نباشد و به علایم شدید آن یا عفونت دچار شود، احتمال مرگ برای وی وجود خواهد داشت.
بنابراین در صورت ابتلاء به علایم شدید پان‎سیتوپنی مثل تنگی نفس، تب بالا یا خونریزی شدید، فرد باید بلافاصله در جستجوی کمک‌های پزشکی باشد.

درمان پان‎سیتوپنی
دکتر در صورتی که تعداد سلول‎های خون فرد بیش از حد پایین باشد یا در صورتی که فرد علایم شدید ناشی از پان‎سیتوپنی را نشان دهد، احتمالاً تزریق و انتقال خون را تجویز خواهد کرد. دیگر درمان‎ها در این مورد شامل موارد زیر است:
• پیوند مغز استخوان
• پیوند سلول بنیادی
• داروها
در مورد خاص داروها، آنها ممکن است داروهای محرک مغز استخوان برای تولید سلول‎های خون یا سرکوب کنندۀ سیستم ایمنی باشند، اگر که این سیستم مختل کنندۀ تولید در مغز استخوان باشد.
از آنجا که پان‎سیتوپنی به دلایل بسیار متعددی امکان بروز دارد، طیف درمان‎های مورد استفاده از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
در برخی موارد، دکتر انتظار بروز و توسعۀ پان‎سیتوپنی را دارد. این موضوع وقتی که فردی دچار سرطان بوده و برای کشتن سلول‌های سرطانی تحت شیمی درمانی قرار گرفته است، مصداق دارد.
این درمان‎ها در عین حال انواع سلول‌های سالم را نیز از بین می‎برند. وقتی دکتر در انتظار چنین فرجامی باشد، وی ممکن است به درمان پان‎سیتوپنی اقدام نکند مگر اینکه فرد بیمار دچار علایم قابل توجهی بوده باشد.

تشخیص پان‎سیتوپنی
دکتر معمولاً با استفاده از تستی موسوم به شمارش کامل خون یا CBC می‎تواند پان‎سیتوپنی را تشخیص دهد. این تست میزان هر سه نوع سلول خونی یعنی گلبول‌های، سفید، و پلاکت‏‌ها را مورد ارزیابی قرار می‎دهد.
دکتر در عین حال ممکن است انجام دیگر تست‎های آزمایشگاهی مثل تست‌های عملکرد کبد، میزان ویتامین B12، ویروس HIV و تست هپاتیت را درخواست کند.
در کنار تست‌های آزمایشگاهی دکتر علایم مرتبط به پان‎سیتوپنی را در فرد در مد نظر قرار می‎دهد.
دکترها ممکن است در اقدامی پزشکی به گرفتن نمونه از مغز استخوان اقدام کنند. این نمونه به طور معمول از ناحیۀ لگن و تحت بی‎حسی موضعی گرفته می‎شود.
نمونۀ مغز استخوان برای بررسی میکروسکپی سلول‎ها به آزمایشگاه ارسال می‎شود. نمای ظاهری سلول‎ها می‎تواند به شناسایی علل اصلی بالقوۀ پان‎سیتوپنی کمک کند.

پیام همراه
در اغلب موارد علت پان‎سیتوپنی وجود یک اختلال زیربنایی در خون است که فرد قادر به پیشگیری از آن نیست.
در برخی موارد اجتناب از مصرف بعضی داروها که به عنوان علت ایجاد پان‎سیتوپنی (پان‌سایتوپینیا) شناخته می‎شوند می‎تواند به کاهش ریسک ابتلا به این بیماری در فرد کمک کند.
به هر جهت، هیچ کس نباید مصرف یک داروی تجویز شده را بدون صوابدید پزشک قطع نماید./

Source:
Medical News Today
What you should know about pancytopenia?
Last reviewed Sun 19 November 2017
By Rachel Nall, RN, BSN, CCRN
Reviewed by Suzanne Falck, MD, FACP