• کریستین نوردکویست، دکتر سیونگگو هان
• ترجمه محمدقاسم رافعی
اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) [مقطعنگاری رایانهای] یا توموگرافی محوری کامپیوتری (CAT) دادههای اشعه X را برای ایجاد تصاویر دارای جزئیات از ساختارهای داخل بدن ترکیب می‌کند.
اسکنهای CT از تصاویر دو‌بُعدی "برش" یا بخشهای بدن استفاده میکنند اما در عین حال می‌توان از آنها برای ایجاد تصاویر سه‌بعدی استفاده کرد. CT اسکن را می‌توان با مشاهدۀ یک برش از نان با کل قرص نان مقایسه کرد.
CT اسکنها در بیمارستانهای سراسر جهان مورد استفاده قرار میگیرد.
[مطالب این مقاله:]
• CT اسکن چیست؟
• کاربردها
• فرآیند اقدام
• ریسکها
• یافتن رادیولوژیست
CT اسکن چیست؟
اسکنر CT یک سری پرتو باریک ساطع می‌کند که از بدن انسان در هنگام عبور وی از استوانه دستگاه اسکن میگذرند.
این مورد با ماشین اشعه X متفاوت است که فقط یک پرتو اشعه X ساطع می‌کند. CT اسکن در مقایسه با اشعه X تصویری دارای جزئیات بیشتر ارائه میدهد.
دیتکتور (آشکارساز) اشعه X اسکنر CT می‌تواند هزاران سطح مختلف تراکم یا چگالی را مشاهده کند. این آشکارساز می‌تواند بافتهای درون دستگاه‌های صلب بدن را ببیند.
داده‌ها به یک کامپیوتر منتقل می‌شود که می‌تواند تصاویر مقطعی سه بُعدی از قسمت مورد نظر در بدن ایجاد کند و آن را در صفحه نمایش نشان دهد.
برخی از اوقات یک رنگ کنتراست به کار میرود زیرا این رنگ کمک می‌کند تا برخی ساختارها وضوح بیشتری پیدا کنند.
برای مثال، اگر یک تصویر سه بعدی از شکم نیاز باشد بیمار باید یک پیمانه باریم بنوشد. باریم وقتی در سیستم گوارش حرکت می‌کند در اسکن به رنگ سفید دیده می‌شود.
اگر تصاویری از اندامهای تحتانی بدن مثل راست روده (رکتوم) نیاز باشد ممکن است به بیمار باریم انما (تنقیه) داده شود. اگر هدف گرفتن تصاویری از رگهای خونی باشد عامل کنتراست به درون وریدها تزریق می‌شود.
دقت و سرعت CT اسکن را می‌تواند با اپلیکیشن CT مارپیچ یا حلزونی که فناوری نسبتاً جدیدی محسوب می‌شود، بهبود بخشید. اشعه مسیری مارپیچ را در طول اسکن طی می‌کند، بنابراین بدون هیچ وقفهای بین تصاویر، گردآوری داده‌ها ادامه پیدا می‌کند.
CT ابزاری مفید برای ارزیابی تشخیصی در پزشکی است اما در عین حال منبعی از اشعه یونیزه است و به شکل بالقوه می‌تواند باعث ایجاد سرطان شود.
"انستیتو ملی سرطان" توصیه می‌کند که بیماران در مورد خطرات و فواید CT اسکن با پزشکان مشورت کنند.
کاربردها
این اسکن برای گرفتن تصاویری از موارد زیر مفید است:
• بافتهای نرم
• لگن
• رگهای خونی
• ریهها
• مغز
• شکم
• استخوان‌ها
CT اسکن اغلب اوقات روش ترجیحی برای کشف بسیاری از سرطانها مثل سرطان کبد، سرطان ریه و سرطان لوزالمعده محسوب می‌شود.
تصاویر به پزشک کمک می‌کند تا وجود و محدوده حضور تومور، اندازه آن، و میزان آسیب دیدن بافتهای مجاور بر اثر تومور را تعیین کند.
اسکن ناحیه سر می‌تواند اطلاعات مهمی در مورد مغز به دست دهد، برای مثال اینکه مغز دچار خونریزی، ورم شریانها و تومور است یا خیر.
CT اسکن می‌تواند وجود تومور در شکم و هر ورم یا التهاب در بافتهای داخلی مجاور شکم را آشکار کند. این اسکن می‌تواند پارگی طحال، کلیهها یا کبد را نشان دهد.
از آنجا که CT اسکن بافت غیر نرمال را کشف می‌کند، برای برنامهریزی رادیوتراپی و بیوپسی مفید خواهد بود و می‌تواند دادههای ارزشمندی در مورد جریان خون و دیگر اختلالات عروقی به دست دهد.
CT اسکن می‌تواند به پزشک در ارزیابی بیماریهای استخوان، چگالی استخوان و وضعیت ستون فقرات بیمار کمک کند.
این اسکن در عین حال می‌تواند دادههایی حیاتی در مورد آسیبدیدگیهای دست، پا و دیگر ساختارهای اسکلتی ارائه دهد. در این اسکن حتی استخوانهای کوچک و بافت پیرامون آنها به روشنی قابل مشاهده‌اند.
CT و MRI
تفاوتهای اصلی میان CT اسکن و MTI عبارتند از:
• CT اسکن از اشعه X استفاده می‌کند اما MRI از مغناطیس و امواج رادیویی بهره میگیرد.
• خلاف MRI، اسکن CT تاندونها و غضروفها را نشان نمیدهد.
• MRI برای بررسی طناب نخاعی ابزار بهتری است.
• CT اسکن برای بررسی سرطان، پنومونی، تصویرهای اشعه X قفسه سینه غیر نرمال، خونریزی مغزی به ویژه پس از آسیب دیدگی ابزار مناسبتری است.
• تومور مغزی در MRI با وضوح بیشتری مشاهده می‌شود.
• CT اسکن پارگی دستگاه‌ها و جراحات را به سرعت بیشتری آشکار می‌کند و بنابراین برای موارد تروما مناسبتر است.
• استخوان‌ها و مهرههای شکسته در CT اسکن وضوح بیشتری دارند.
• CT اسکن تصاویر بهتری از ریهها و دستگاه‌های حفره قفسه سینه و فاصله بین ریهها ارائه میدهد.
فرآیند اقدام
بیمار برای یک بازه زمانی مشخص پیش از اسکن نیاز خواهد داشت تا از خوردن غذا و احتمالاً نوشیدنیها اجتناب کند.
در روز انجام اسکن
در اغلب جاها نیاز است تا بیمار لباسهای خود را درآورد و گانی را که از طرف مرکز پزشکی در اختیار وی قرار میگیرد بپوشد. بیمار باید از همراه داشتن جواهرات خودداری کند.
اگر بیمارستان یا مرکز درمانی گان در اختیار بیمار قرار ندهد وی باید لباس راحتی عاری از تکمه و زیپ فلزی به تن کند.
برخی از بیماران نیاز است تا یک نوشیدنی حاوی ماده کنتراست بنوشند یا از یک رنگ به عنوان عامل تنقیه استفاده کنند یا که تزریقی در مورد آنان انجام شود. استفاده از این عامل کنتراست باعث بهبود تصاویر گرفته شده از رگهای خونی یا بافت‌ها می‌شود.
هر بیماری که در مورد مواد کنتراست دچار آلرژی است باید پیشاپیش پزشک را از این موضوع باخبر کند. برخی داروها میتوانند واکنش‌های آلرژیک نسبت به مواد کنتراست را کاهش دهند.
از آنجا که فلزات باعث ایجاد اختلال در عملکرد اسکنرهای CT میشوند بیمار باید هیچگونه جواهرات و وسایل فلزی در هنگام اسکن به همراه نداشته باشد.
در طول اسکن
بیمار نیاز دارد تا روی یک میز متحرک بررسی و درون یک ماشین اسکنر CT دونات شکل دراز بکشد.
در اغلب موارد بیمار به پشت خوابیده و صورت به حالت سرراست قرار میگیرد. اما گاهی از اوقات نیاز است تا بیمار به رو یا به پهلو دراز بکشد.
پس از گرفتن یک تصویر اشعه X میز اسکنر به آهــستگی حرکت می‌کند و ماشین اسکنر تصویر دیگری میگیرد و این روند تا به پایان تصویربرداری ادامه مییابد. برای گرفتن بهترین نتایج بیمار نیاز دارد تا در سکوت و بدون حرکت دراز بکشد.
در طول اسکن هر فردی مگر خود بیمار اتاق محل انجام اسکن را ترک می‌کند. یک سیستم ارتباطی داخلی امکان برقراری ارتباط دوطرفه بین رادیوگرافیست و بیمار را برقرار میسازد.
اگر بیمار کودک باشد ممکن است به یکی از والدین یا یک فرد بزرگسال اجازه داده شود تا در نزدیکی کودک بایستد یا بنشیند، اما به این فرد همراه لباس مخصوصی برای پیشگیری از قرار گرفتن در معرض اشعه داده می‌شود.
خطرات
CT اسکن شامل استفاده از مقادیر اندکی اشعه هدفمند است.
مضر بودن اشعه حتی در مورد مردمی که چند بار مورد اسکن قرار میگیرند اثبات شده نیست.
شانس ایجاد سرطان بر اثر انجام CT اسکن کمتر از 1 در 2000 مورد تخمین زده می‌شود.
تخمین زده می‌شود مقدار اشعهای که فرد در طول CT اسکن متحمل آن می‌شود به همان میزانی است که فرد در طول چند ماه یا چند سال در محیط طبیعی با آن مواجه میگردد.
اسکن فقط زمانی توصیه می‌شود که یک توجیه پزشکی شفاف و قاطع وجود داشته باشد. نتایج میتوانند به درمان برای اختلالاتی منجر شوند که از لحاظ دیگر جدی محسوب میشوند. وقتی تصمیم به انجام اسکن اتخاذ می‌شود پزشکان از این موضوع اطمینان حاصل میکنند که فواید کار بر خطرات آن چربش دارد.
مشکلاتی که امکان بروز آنها از ناحیه اشعه وجود دارد شامل سرطان و مشکلات تیروئید است.
این عواقب در مورد افراد بزرگسال بسیار نامحتمل است و همین وضعیت در مورد کودکان نیز مصداق دارد. به هر جهت، در مورد مضرات اشعه آسیب‌پذیری بیشتری وجود دارد. این بدان معنی نیست که نتیجه کار مواجهه با مشکلات سلامت خواهد بود اما انجام هر گونه CT اسکن باید در اسناد پزشکی مربوط به کودکان ثبت شود.
در برخی موارد فقط CT اسکن می‌تواند نتایج مورد نظر را نشان دهد. برای برخی اختلالات امکان انجام اولتراسوند یا MRI وجود ندارد.
آیا در شرایط بارداری می‌توان CT اسکن انجام داد؟
زنی که ظن باردار بودن در مورد وی مطرح است باید پیشاپیش پزشک را از این موضوع مطلع کند زیرا این خطر مطرح است که اشعه X باعث آسیب رسیدن به جنین شود.
با استناد به "کالج آمریکایی رادیوگرافی، انجمن آمریکایی بارداری"، "یک تصویربرداری اشعه X منفرد دارای آن مقدار اشعه هست که بتواند سبب ایجاد اثرات جانبی در جنین یا نطفه در حال رشد شود."
در هر حال انجمن آمریکایی بارداری مستند کرده است که CT اسکن برای زنان باردار تجویز نمیشود "مگر اینکه فواید انجام آن آشکارا بر ریسکهای این کار چربش داشته باشد."
CT اسکن و شیردهی از پستان
در صورت شیرریزی یا شیرده بودن اگر مادر نیاز به یک تزریق داخل وریدی یُددار برای کنتراست داشته باشد وی باید شیر دادن به بچه را به مدت 24 ساعت متوقف کند زیرا ماده کنتراست از شیر پستان عبور می‌کند.
آیا در صورت ابتلاء به کلاستروفوبیا می‌تواند CT اسکن انجام داد؟
بیماری که دچار هراس از قرار گرفتن در فضای بسته است باید پیشاپیش پزشک و متخصص رادیولوژی را از این موضوع باخبر کند. در این وضعیت ممکن است به بیمار تزریقی صورت گیرد یا قرصی داده شود که او را پیش از اسکن آرام می‌کند./
Source:
CT scan or CAT scan: How does it work?
Last updated Tue 24 July 2018
By Christian Nordqvist
Reviewed by Seunggu Han, MD
نظرات (0)