درمان با اکسیژن پرفشار (اکسیژن هیپربار) در نگاهی از نزدیک

• ایوت بریزیر
• ترجمة هستی فراست‌فر

در درمان با اکسیژن پرفشار (اکسیژن هیپربار)، بیمار در اتاقک یا استوانه‌ای تحت فشار با اکسیژن تقریباً خالص تنفس می‌کند. گمان می‌رود که با ورود اکسیژن بیشتر به جریان خون، روند التیام بیماران در برخی موارد تقویت می‌شود.
قرن‌ها پیش، در سال 1662 میلادی، یک کشیش و فیزیکدان بریتانیایی به نام هنشاو / Henshaw نخستین اتاقک پرفشار را با استفاده از یک محفظه  مهر و موم شده و یک‌سری لوله و دریچه ساخت. هنشاو بر این باور بود که استفاده از فشار می‌تواند در درمان برخی بیماری‌های تنفسی مفید باشد.
از دهة 1940 میلادی، مداوا با اکسیژن پرفشار (HBOT)، درمان استاندارد برای غواصان نیروهای نظامی آمریکا بوده است.
غواصانی که با سرعت زیاد از عمق آب به سطح آن برمی‌گردند در خطر ناخوشی ناشی از کاهش ناگهانی فشار (DCS) قرار دارند که آمبولی گاز هوا (AGE) نیز نامیده می‌شود. در همین ارتباط، این وضعیت‌ها بیماری کاهش ناگهانی فشار هوا (DCI) نیز نامیده می‌شوند و همگی آنها با مشکلات مرتبط به هوای داخل بدن مرتبطند. پیامدها می‌تواند شدید باشد. درمان با اکسیژن هیپربار در خط مقدم درمان تمامی این وضعیت‌ها قرار دارد.
در روند درمان تحویل اولیة اکسیژن انجام می‌شود و در صورت نیاز بیمار زمانی را در اتاقک رفع فشار می‌گذراند. غواص باید به فشار یا "عمقی" که در آن قرار داشته است برگردد و به تدریج از این فشار کم می‌شود. فشار، حجم حباب‌های تشکیل شدة هوا را کاهش می‌دهد.
DCI هر ساله به حدود 1000 غواص آمریکایی آسیب می‌رساند اما کاربردهای درمان با اکسیژن پرفشار بسیار فراتر از جامعة غواصان است.
ثابت شده است که درمان با اکسیژن پرفشار فوایدی برای مردم دچار انواع عفونت، آمبولی، یا حباب‌های هوا در رگ‌های خونی، و برخی جراحات دارد که به انواع دیگر درمان جواب نمی‌دهند.
به تازگی HBOT به عنوان یک شق درمانی برای استفاده در مورد اختلالات مختلف از آلزایمر گرفته تا ناباروری مورد تأیید قرار گرفته است.
در استقبال از این گسترش تقاضا، اتاقک‌های HBOT با طیفی از امکانات، در دپارتمان‌های بیماران سرپایی تا چشمه‌های آب معدنی گسترش یافته‌اند. حتی اتاقک‌هایی برای استفادة خانگی وجود دارد. برخی‌ها درمان با اکسیژن پرفشار را "درمان معجزه‌گر" می‌نامند.
در حالی که تحقیقات نشان می‌دهند که برخی از این ادعاها ممکن است منطبق بر واقعیت باشد، تمامی آنها از سوی سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) مورد تأیید قرار نگرفته است. نگرانی‌ها نسبت به خطرات مرتبط به کاربرد غیر استاندارد HBOT بالا گرفته است.

 درمان با اکسیژن هایپربار چگونه عمل می‌کند؟

انجمن پزشکی زیر دریا و اکسیژن پرفشار (UHMS) – یک سازمان بین‌المللی که در سال 1967 میلادی برای همیاری با غواصی و طب زیر دریایی شکل گرفت – درمان با اکسیژن پرفشار را چنین تعریف می‌کند:
"مداخله‌ای که در آن شخص اکسیژن تقریباً خالص (100 درصد) را به طور متناوب تنفس می‌کند در حالی که درون اتاقک پرفشاری قرار گرفته است که فشار آن بیشتر از فشار هوا در سطح دریا است (1 اتمسفر مطلق یا ATA). برای مقاصد بالینی، فشار باید معادل یا بیشتر از 1.4 ATA باشد در حالی که اکسیژن نزدیک به صد درصد تنفس می‌شود."
بافت‌های بدن برای کار کردن به اکسیژن نیاز دارند. اکسیژن اضافی می‌تواند به التیام یافتن بافت آسیب دیده کمک کند. اکسیژن در فشار بالا می‌تواند در برخی شرایط عملکرد بافت‌ها را تقویت و با عفونت‌ها مقابله کند.
در 1.4 ATA فشار محیط سه بار بیشتر از فشار هوایی است که ما به طور نرمال تنفس می‌کنیم. تنفس اکسیژن تقریباً خالص در چنین فشاری می‌تواند تجمع اکسیژن در دسترس برای ریه‌ها را تا سه برابر افزایش دهد.

درمان با اکسیژن پرفشار چه فوایدی دارد؟

گذشته از DCI، اکسیژن پرفشار یک درمان اولیه برای مسمومیت با مونوکسید کربن است و نیز در بسیاری از درمان‌های دیگر نقش حمایتی دارد.
در همکاری با UHS، سازمان FDA 13 کاربرد درمان با اکسیژن پرفشار را تأیید کرده است. شواهد نشان می‌دهند که این کاربردها ایمن و مؤثر هستند. سازمان‌های بیمه‌گر یا بیمة مدیکیر / Medicare معمولاً هزینة این نوع درمان را پوشش می‌دهند.
کاربردهای مورد تأیید درمان با اکسیژن پرفشار عبارتند از:
- بیماری کاهش فشار که توسط غواصان و خلبان‌ها تجربه می‌شود
- ایسکمی تروماتیک حاد – برای مثال جراحت ناشی از تصادف
- آمبولی هوا یا گاز
- نارسایی شریانی
- آنمی مرتبط به کاهش خون شدید
- سوختگی پوستی
- مسمومیت با مونوکسید کربن
- برخی عفونت‌های مغز یا سینوس
- آبسة داخل جمجمه‌ای
- غانغرایای (قانقاریا) گاز
- عفونت‌های نکروز دهندة بافت نرم
- جراحت ناشی از اشعه – برای مثال در نتیجه درمان سرطان
- پیوند پوست
نشان داده شده است که عفونت‌هایی نظیر عفونت‌های استخوان و اولسرهای دیابتیک پا که به درمان‌های دیگر جواب نمی‌دهند به درمان با اکسیژن پرفشار جواب می‌دهند. همچنین نشان داده شده است که درمان با اکسیژن پرفشار خطر قطع عضو را در افراد دچار اولسرهای دیابتی پا کاهش می‌دهد.

 درمان با اکسیژن پرفشار چگونه انجام می‌شود؟

درمان با اکسیژن پرفشار معمولاً در تنظیمات درمانی بیماران سرپایی انجام می‌شود. تعداد جلسات درمانی به وضعیت بیماری بستگی دارد.
بر مبنای نظر مایو کلینیک / Mayo Clinic افراد دچار مسمومیت با مونوکسید کربن به سه جلسه درمان نیاز دارند در حالی که افراد دچار زخم التیام‌ناپذیر دیابتی ممکن است به 20 تا 40 جلسه درمان با اکسیژن پرفشار نیاز داشته باشند. یک وضعیت حاد نظیر DCI ممکن است فقط به یک جلسة طولانی مدت نیاز داشته باشد.
یک اتاقک اکسیژن پرفشار ممکن است همزمان پذیرای یک یا چند بیمار باشد، و بیمار احتمالاً به ماسک یا کلاه مخصوص تحویل اکسیژن نیاز دارد.
این روزها، اتاقک‌های مخصوص درمان با اکسیژن پرفشار مردم را به آرامش تشویق می‌کنند. آنها می‌توانند در آرامش به موسیقی گوش دهند یا تلویزیون تماشا کنند.
یک جلسة درمانی می‌تواند از 30 دقیقه تا 2 ساعت ادامه داشته باشد، و در پایان آن از فشار درون اتاقک به تدریج کاسته می‌شود.

 درمان با اکسیژن پرفشار برای چه مواردی مورد تأیید نیست؟
سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)در این مورد اظهار نگرانی کرده است که درمان با اکسیژن پرفشار برای وضعیت‌هایی که در مورد آنها ایمنی و تأثیر این نوع درمان مورد تأیید قرار نگرفته است مورد استفاده واقع شود.
"مردم ممکن است به غلط اعتقاد داشته باشند که ایمنی و مؤثر بودن این دستگاه‌ها برای کاربردهایی که توسط FDA شفاف نشده، ثابت شده است، که این ممکن است سبب شود آنها از درمان‌های پزشکی صرف‌نظر کنند یا آنها را به تعویق بیندازند. با انجام چنین کاری، آنها ممکن است عدم بهبود و یا وخامت بیشتر وضعیت خود را تجربه کنند."
بیماری‌هایی که به باور FDA ممکن است مردم به غلط با اکسیژن پرفشار در پی درمان آنها باشند HIV و ایدز، بیماری‌های آلزایمر و پارکینسون، آسم، بیماری فلج بل / Bell's palsy، فلج مغزی، افسردگی، بیماری قلبی، هپاتیت، میگرن، مالتیپل اسلکلروزیس، صدمات ورزشی، سکتة مغزی، جراحت مغزی، و صدمات طناب نخاعی را شامل می‌شود. 
در سال 2013 در پاسخ به برخی از اعتراضات، FDA تأکید کرد که برخی از بیماری‌ها نباید با استفاده از اکسیژن پرفشار مورد درمان قرار گیرند. پیمان‌نامه سلامت طبیعی (ANH) آگهی‌های مربوط به این درمان را یک "بیانیة فریبنده" نامید.
آنهایی که از کاربرد درمان با اکسیژن پرفشار در طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها حمایت می‌کنند بر این نکته تأکید دارند که فشار و اکسیژن اضافی می‌تواند برای عملکردهای مختلف بدن مفید باشد. آنها در حمایت از ادعای خود به تعدادی از مطالعات استناد می‌کنند.
درخواست‌هایی برای تأیید درمان با اکسیژن پرفشار به عنوان درمان جایگزین در مورد اتیسم، اختلال کمبود تمرکز (توجه) بیش‌فعالی (ADHD)، فلج مغزی و اختلال استرس پس از ضربه (PTSD) وجود دارد. در برخی محافل حمایتی قوی برای کاربرد این درمان در کمک به بهود کیفیت زندگی کهنه‌سربازان به چشم می‌خورد.
آزمون‌های بالینی در مورد اثرات درمان با اکسیژن پرفشار بر صدمات مغزی تروماتیک تحقیق کرده‌اند.
باور بر این است که درمان با اکسیژن پرفشار می‌تواند به التیام جراحت مغزی از طریق بهبود عملکرد نورون‌های دورمانت و تحریک رشد اکسون‌ها کمک کند. یک مطالعة متاآنالیز در ماه می 2016 عنوان می‌کند که درمان با اکسیژن پرفشار می‌تواند به تقویت نمرة مقیاس کمای گلاسکو / Glasgow Coma Scale در بیمار بینجامد اما هیچ تغییر محسوسی در نمرة PTSD مشاهده نشده است.
دکتر پل هرش / Paul Harch، پزشک متخصص طب هیپربار، غواصی و طب اورژانس و نویسندة همکار کتاب انقلاب اکسیژن / The Oxygen Revolution درخواست گسترش دامنة تأیید درمان با کاسیژن هیپربار مخصوصاً در زمینة TBI اختلالات عصبی را دارد.
دکتر هرش می گوید:
"این نکته مشخص شده است که بیماری‌ها و اختلالات دارای فرآیندهای مشابه در درمان با اکسیژن پرفشار جواب‌های مشابهی داده‌اند. در روسیه 100 مورد و در چین حدود 70 مورد از وضعیت‌ها با اکسیژن پرفشار مداوا می‌شوند. ما در آمریکا بر اثر ملاحظات مالی بیش از حد محدود شده‌ایم." 
UHMA می‌نویسد پیش از اینکه بتوان برای کاربردهای تازه برای درمان با اکسیژن پرفشار تأییدیه صادر کرد، "بررسی‌های دقیق" مورد نیاز است. هر مورد مرور دقیق طیف گسترده‌ای از مطالعات توسط گروه‌های بین رشته‌ای را لازم دارد.
FDA و UHMA می‌گویند برای اجرایی شدن کاربردهای جدید درخواست شده تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.

خطرات درمان با اکسیژن پرفشار کدامند؟
فشار بالای جو می‌تواند به گوش آسیب برساند. در یک مطالعه 2 درصد از 1446 نمونة مورد مطالعه دچار آسیب باروترومای گوش شده‌اند. میزان بالایی از اختلال عملکرد لولة استاش، به میزان تا 45 درصد، با استفاده از ابزارهای سنجش‌گر حساس مشاهده شده است.
افراد دچار عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی یا رینیت آلرژیک ممکن است دچار درد سینوس شوند. افرادی که اخیراً دچار سرماخوردگی یا تب شده‌اند نباید با اکسیژن پرفشار مورد درمان قرار گیرند.
افراد دچار برخی بیماری‌های ریوی یا انسداد راه هوایی ممکن است در خطر باروترومای ریوی قرار گیرند و در نتیجة به دام افتادن هوا در جریان کم کردن فشار دچار صدمة ریوی شوند. نتیجه می‌تواند کُلاپس ریوی یا آمبولی هوا باشد. درمان درازمدت باید با در نظر گرفتن عملکرد ریه انجام شود.
افراد دچار مشکلات قلبی عروقی باید برای بررسی ادم ریوی با آمبولی مورد پایش قرار گیرند. علایم شامل درد مفاصل و فلج است.
برخی بیماران ممکن است در طول درمان دچار اضطراب احساس محدودیت یا کلاستروفوبیا شوند. بروز عارضة نزدیک‌بینی در پی انجام درمان با اکسیژن پرفشار گزارش شده است. 
قرار گرفتن بیش از حد در معرض اکسیژن پرفشار می‌تواند به مسمومیت اکسیژن بینجامد. وقتی فرد از اکسیژن استفاده می‌کند، ترکیبات بسیار واکنشی آزاد می‌شوند. در فشار زیاد، این فرآورده‌ها بافت‌ها را اشباع می‌کنند و امکان دارد که به تشنج و دیگر عوارض جانبی منجر شوند.
دکتر هرش می‌گوید برخی افراد، برای مثال آنهایی که دچار اختلالات صرع هستند باید توسط "متخصصان پزشکی که از دانش، تجربه و تربیت کافی در این عرصه برخوردارند" مورد درمان قرار گیرند.
دکتر هرش ادامه می‌دهد: "هر قدر مشکلات پزشکی اساسی فرد بیشتر باشد (برای مثال دیابت، فشار خون بالا، بیماری ریه و غیره) نیاز بیشتری به ارزیابی و درمان بیمار از سوی متخصصان پزشکی وجود دارد."
درمان با اکسیژن پرفشار برای افرادی که اخیراً بر اثر تروما یا مشکلات گوش مورد جراحی قرار گرفته‌اند توصیه نمی‌شود.

روند رو به رشد، نگرانی‌های رشدیابنده همراه دارد
در ژانویة سال 2015 روزنامة وال استریت جورنال گزارش داد که شمار روزافزونی از مردم برای حل مشکلاتی که به نظر می‌رسد طب مرسوم از حل آنها ناتوان است به درمان با اکسیژن پرفشار روی می‌آورند. در سال 2010 تعداد 20000 نفر از افراد تحت پوشش مدیکیر از درمان‌های با اکسیژن پرفشار استفاده کردند که این 24 درصد رشد نسبت به سال 2008 را نشان می‌دهد.
دانشکدة پزشکی جان هاپکینز نسبت به انتخاب محل اجراء اقدامات پزشکی هشدار می‌دهد. آنها می‌گویند درمان با اکسیژن پرفشار فقط باید در محل بیمارستان و زیر نظر پرسنل آموزش دیدة پزشکی انجام شود.
اگر بیمه‌ها هنوز هزینه‌های این نوع درمان را پوشش نمی‌دهند شاید به این دلیل است که هنوز ایمنی و تأثیر این نوع درمان اثبات نشده است.
WSJ اشاره می‌کند از آنجا که تمامی ادعاهای مربوط به درمان با اکسیژن پرفشار به صورت قطعی بر مبنای شواهد تأیید نشده است، افرادی که به دنبال درمان‌های تأیید نشده در کلینیک‌های کوچک و مجتمع‌های آب معدنی می‌روند شاید در حال دور ریختن پول خود باشند. مهم است که مردم درک کنند درمان با اکسیژن پرفشار "جعبة جادو" نیست.
کاربرد غیر بیمارستانی ممکن است شامل اتاقک‌های موسوم به "نرم" یا "ملایم" باشد که نمی‌توانند فشار لازم را حفظ یا خلوص اکسیژن را تضمین کنند. در نتیجه، بیمار تحت درمان‌هایی قرار می‌گیرد که هیچ سودی به حالش ندارند. 
اگر قدرت مورد نیاز دستگاه مختل شود، امکان تخلیة اتاقک وجود دارد که به ایجاد حالت اختناق (خفگی) منجر می‌شود. این اتاقک‌ها توسط بسیاری از متخصصان اکسیژن پرفشار مورد تأیید نیستند.
از آنجا که اکسیژن خالص بسیار قابل اشتعال و دارای قدرت انفجاری است، تعدادی از موارد انفجار گزارش شده است.
درمان با اکسیژن پرفشار هنوز ممکن است یک درمان معجزه‌وار از آب درآید. اما بر مبنای تمامی گزینه‌های درمانی، باید با آن به احتیاط برخورد کرد./ 

Source:
Medical News Today
What is hyperbaric oxygen therapy good for?
Published Wednesday 28 September 2016
By Yvette Brazier