کمبود چی - علایم، علل، و درمان

• جون جانسون، دکتر دِبرا رُز ویلسون
• ترجمۀ فرهنگ راد

بر مبنای طب سنتی چینی (TCM) چی / qi انرژی حیاتی است که تمام مدت در بدن در حال چرخش است. رهروان این مکتب پزشکی بر این باورند که کمبود چی با طحال مرتبط است و اینکه استراحت و خوردن برخی غذاهای خاص عدم تعادل به وجود آمده را برطرف خواهد کرد.
مفاهیم چی بر مبانی پزشکی مدرن استوار نیست بلکه ریشه‎های خود را از طب چین باستان می‏‌گیرد. چی شامل استفاده از داروهای گیاهی، طب فشاری و انجام برخی ورزش‎ها مثل تای چی یا چی‌گونگ* / qigong است.
اگرچه هیچ اثبات علمی برای چی یا کمبود چی در دسترس نیست، بسیاری از مردم این اصطلاحات را به مثابه راه‎هایی برای توصیف مشکلات بدن به عنوان یک کل درمی‎یابند تا تکیه بر مسیر دقیقی که علم پزشکی طی می‎کند.

[مطالب این مقاله:]
• کمبود چی چیست؟
• علایم
• علل
• درمان
• رژیم غذایی
• طحال
• دیگر دستگاه‎های بدن
• دورنما

کمبود چی چیست؟
بر مبنای طب سنتی چینی، چی نیروی زندگی یا انرژی حیاتی است. هر آن چیزی که در جهان هست از چی ساخته شده است که این شمول، ساختار جسمانی انسان و احساسات وی را نیز در بر می‎گیرد.
پیروان و هواداران چی بر این اعتقادند که برای رسیدن به حس تعادل و توازن در زندگی و رهایی از مشکلات جسمانی یا روانی، فرد باید دارای چی متعادل باشد. آنها می‎گویند که بیمار یا دیگر اختلالات صرفاً زمانی در انسان بروز می‎کنند که عدم تعادل یا کمبودی در چی پدید آمده باشد.
"مرکز ملی بهداشت مکمل و یکپارچه" (NCCIH) چی را به عنوان انرژی حیاتی که در بدن جریان یافته و به حفظ سلامت انسان کمک می‎کند تعریف کرده است. NCCIH به ایده‎های طب سنتی چین علاقمند است اما بر روی مفاهیم خاصی مثل چی تمرکز یا تأکید نمی‎کند. در عوض NCCIH نگاهی علمی‎تر به موضوع داشته و به این نکته می‎پردازد که این اعمال و تمرینات چگونه بر بدن تأثیر می‎گذارند و کاربرد آنها در مدیریت علایم به کجا می‎انجامد.

علایم کدامند؟
چی تقریباً معادل انرژی در نظر گرفته شده است و بنابراین به زبان ساده کمبود چی به معنی کمبود انرژی است. این کمبود انرژی می‎تواند بر بدن به مثابه یک کل یا بر قسمت‌هایی از آن تأثیر بگذارد که در هر یک از این موارد علایم متفاوتند.
کمبود کلی چی ممکن است باعث بروز برخی علایم کلی خستگی مفرط و حالت ناخوشی شود.
یک مطالعه در سال 2015 منتشر شده در "نشریه علم پزشکی سنتی چینی" پنج نشانه و علامت فهرست زیر را به عنوان مقیاسی برای تشخیص کمبود چی به کار برده است:
• خستگی مفرط
• تنگی نفس یا عدم تمایل کامل برای صحبت
• تعریق خود به خودی
• ورم زبان با ایجاد نشانه‎های دندان در پهلو
• تضعیف ضربان قلب

علل کمبود چی
مطالعه مزبور در عین حال عوامل محتمل برای ایجاد کمبود چی را مشخص کرده است.
نویسندگان این مقاله عنوان کرده‎اند که ممکن است ارتباطی میان کمبود چی و بالا رفتن سن وجود داشته باشد.
برخی رهروان تفکر مزبور معتقدند که ارتباطی میان کمبود چی و بیماری‎های مزمن پزشکی و عوارض آنها مثل بیماری قلبی، هیپرتانسیون یا استروک وجود دارد.
کمبود چی در عین حال ممکن است بر اثر استفاده بیش از حد از چی در زندگی روزمره رخ دهد. بسیاری از مردم در جهان غرب مداوماً در حال کار کردن یا "دویدنند"، و زندگی پرمشغله‌ای را به پیش برده و مجالی برای آسودگی ندارند.
بر مبنای نظر TCM، به پیش بردن چنین زندگی پراسترسی بدون وجود مجالی برای آسودگی می‎تواند به سرعت بدن را از انرژی حیاتی تهی سازد، که این باعث آسیب‎پذیری بیشتر فرد در برابر کمبود چی و ناخوشایی‎هایی است که به دنبال آن از راه می‎رسند. برای مثال به کمبود چی بر اثر از دست دادن شغل فکر کنید، وضعیتی که می‎تواند سبب بروز علایم همراه استرس شود.

درمان‎های کمبود چی
طب سنتی چینی اهمیت بسیاری برای درمان بدن به عنوان یک کل، تا صرف مدیریت علایم، قائل است. در آنجا که پزشکی غربی ممکن است خستگی را با استفاده از محرک‎هایی مثل قهوه مداوا کند، TCM توجه خود را به مخاطب گرفتن مشکلات مسبب خستگی مفرط در جایگاه نخست معطوف می‎کند.
شواهد تحقیقی باکیفیت اندکی برای حمایت از سرفصل‎هایی مثل چی و کمبود چی وجود دارد، و اغلب شواهد مربوط به درمان کمبود چی روایی است.
گفته می‎شود بسیاری از مردم ممکن است با ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی و سبک زندگی در راستای تقویت تعادل چی یا کاربرد درمان‎های جایگزین مثل طب سوزنی در علایم مبتلابۀ خود تسکین ایجاد کنند.

تمرکز بر استراحت
مردم دچار کمبود چی ممکن است سخت کار کنند، همیشۀ اوقات در حال "دویدن" باشند و هرگز مجالی برای فراغت نیابند. برای کمک به ایجاد تعادل چی در بدن، بسیاری از پیروان طب سنتی چینی تأکید شدیدی بر لزوم استراحت دارند.
این می‎تواند شامل موارد زیر باشد:
• ایجاد وقفه در کار در طول روز
• ایجاد وقت برای یک چرت کوتاه
• انجام فعالیت‎های آرام‎بخش مثل یوگا، تای چی، یا گیگونگ

بهبود الگوهای خواب
مردم دچار کمبود چی ممکن است گرایشی به استرس داشته باشند و امکان دارد که از بهبود الگوهای خواب خود سود ببرند. یک تحقیق منتشر شده در "نوروبیولوژی تجربی" گزارش می‎دهد که استرس بیش از حد هم برای بدن و هم برای مغز مضر است. استرس می‎تواند به فعال شدن مغز در طول شب منجر گردد که این باعث ایجاد مشکلات خواب خواهد شد.
کاهش میزان استرس می‎تواند به فرد در داشتن خواب بهتر کمک کند و میزان انرژی یا چی را در طول روز افزایش دهد. مردم باید زمان مشخصی را برای به خواب رفتن در شب و بیدار شدن در صبح روز بعد لحاظ کنند و رسیدن به هدف 7 تا 9 ساعت خواب شبانه را در دستور کار خود قرار دهند.

بهترین غذاها برای کمبود چی
طب سنتی چینی می‎گوید کمبود چی ممکن است تحت تأثیر طحال باشد، که وظیفۀ حمل چی را به دیگر بخش‎های بدن بر عهده دارد. دلیل اینکه کمبود چی ممکن است در این ناحیه از بدن بروز کند همین است.
برای ایجاد تعادل در چی، طب سنتی چینی خوردن غذاهای مفید برای طحال را توصیه می‎کند.

غذاهای مفید برای چی
رژیم غذایی مفید برای چی متوازن شامل موارد زیر است:
• غذاهای تخمیر شده برای سلامت دستگاه گوارش شامل کلم آب‌پز، کیمچی و کفیر
• چربی‎های مفید و انرژی‎زا مثل روغن زیتون، سالمون، روغن نارگیل و آووکادو
• مصرف طیف گسترده‎ای از میوه‎های نرم‎پز شده، سبزیجات و انواع آجیل
• داروهای گیاهی اداپتوژنیک مثل جینسنگ، که باید تحت نظر و راهنمایی خبره‎های TCM مصرف شوند
غذاهای مفید برای چی طحال شامل غذاهای مقوی یانگ و غذاهای گردش چی در بدن است. بر مبنای نظر TCM، این غذاها باعث گرمی طحال و افزایش جریان انرژی در بدن می‎شوند.
غذاهایی که باید برای چی طحال مصرف شوند عبارتند از:
• عدس
• کوینو
• جو
• نوشیدنی‎های تهیه شده از مالت
• سبزیجات دارای ریشه خوراکی شامل سیب زمینی شیرین و تارو
• کدو حلوایی و دیگر انواع کدو
• سوپ میسو (ترکیب تخمیر جو، سویا و مالت برنج)
• پوست پرتقال
• برگ خردل

غذاهایی که نباید خورد
غذاهایی که برای اجتناب از مشکل چی طحال نباید خورد عبارتند از:
• شکر تصفیه شده
• غلات بدون سبوس یا تصفیه شده
• غذاهای سرخ شده یا نمک‎دار
• غذاها و نوشیدنی‎های یخ زده یا یخچالی
• محصولات لبنی
• مرکبات
• گوشت خوک
• غذاهای مخمری مثل آبجو یا خمیر
• موز

کمبود چی و طحال
در پزشکی غربی طحال یک دستگاه غیر حیاتی تلقی می‎شود. طحال دستگاه کوچکی در بدن است که به فیلتر کردن خون کمک کرده و بخشی از سیستم ایمنی محسوب می‎شود اما امکان ادامۀ زندگی بدون طحال نیز برای انسان وجود دارد.
در طب سنتی چینی، طحال در سیســتم گوارش نقش محوری داشته و یک دستگاه حیاتی بدن تلقی می‎شود. گفته می‎شود که طحال چی را از تمامی غذاهای خورده شده توسط ما بیرون می‎کشد و آن را به دیگر نقاط بدن تحویل می‎دهد. وقتی یک طبیب TCM ظن به کمبود چی داشته باشد اغلب اوقات تمرکز خود را بر مداوای طحال معطوف می‎کند.
طب سنتی چینی معده و طحال را به عنوان منابع گوارش و سیستم گوارش به عنوان یک کل مجموع می‎کند. بر این مبنا هر آنچه سبب ایجاد عدم تعادل چی طحال شود باعث ایجاد چیزی خواهد شد که پزشکی غربی زیر عنوان مشکلات سیستم گوارش به آن ارجاع می‎دهد.
چی طحال می‏تواند سبب بروز علایمی نظیر موارد فهرست زیر شود:
• فقدان اشتها
• تهوع یا اسهال
• گاز یا نفخ
• واریس وریدی
• هموروئید
• ریفلاکس اسید
• دشواری برخاستن از خواب در هنگام صبح
• مه مغزی در طول روز
• دیابت
• اختلالات خوردن

چی و دیگر دستگاه‌های بدن
طب سنتی چینی بر این اساس استوار است که چی در هر نقطه از بدن وجود دارد، بنابراین کمبود چی در یک سیستم بدنی یا دستگاه می‎تواند سبب بروز علایمی متفاوت از کمبود چی در دیگر دستگاه‌‏ها شود. برای مثال:
علایم کمبود چی در قلب شامل موارد زیر است:
• تعریق در شرایط عدم تقلا
• تپش قلب در هنگام حرکت
• اضطراب
• کابوس‎های شبانه یا خواب ناآرام
• اعوجاج خُلقی
علایم کمبود چی در ریه شامل موارد زیر است:
• سرفه، که ممکن است خفیف اما مداوم باشد
• تنگی نفس
• پایین بودن صدا در هنگام صحبت
• ضعف در برابر سرماخوردگی
علایم کمبود چی در کلیه به قرار زیر است:
• سردی اندام‎های تحتانی بدن
• آسم
• ریزش مو
• مشکلات ادراری
• بیش از حد شفاف بودن ادرار

دورنما
اگرچه شواهد علمی اندکی در مورد چی و کمبود چی وجود دارد، بسیاری از مردم احساس می‎کنند که به کار بستن مفهوم چی طب سنتی چینی به آنها در بهبود کیفیت زندگی کمک می‎کند.
کار کردن با متخصص TCM در این مورد بهترین گزینه محسوب می‎شود، اما این موضوع در عین حال باید از سوی پزشک پیرو پزشکی غربی بررسی شود که می‏تواند تعیین کند که آیا علایم بروز یافته در فرد ناشی از وجود اختلالات زیربنایی است یا خیر./

*چی‌گونک یک نظام چینی تمرینات تنفسی، حالات قرارگیری بدن و حرکات جسمانی و تمرکز ذهنی با هدف حفظ سلامت در وضعیت مناسب و کنترل جریان انرژی حیاتی است. توضیح م.

Source:
What is a qi deficiency?
Last reviewed Thu 17 May 2018
By Jon Johnson
Reviewed by Debra Rose Wilson, PhD, MSN, RN, IBCLC, AHN-BC, CHT