• جِنی فیتزجرالد، دکتر گراهام راجرز
• ترجمۀ فرهنگ راد
ترومبوز ورید عمقی یک اختلال پزشکی جدی اما قابل پیشگیری است که در آن خون لخته می‌شود، و این اتفاق معمولاً در ناحیۀ زیر زانو، کشالۀ ران، لگن، و گاهی از اوقات در بـــازوها رخ میدهد. ترومبوز ورید عمقی قابل درمان است اما می‌تواند سبب ناخوشی، ناتوانی و مرگ شود. این اختلال اغلب اوقات کمتر از میزان واقع تشخیص داده می‌شود، بنابراین استفاده از مراقبت‌های پزشکی در صورت بروز علایم اهمیت دارد.
آمبولی ریوی (آمبولی پولموناری) اغلب اوقات با ترومبوز ورید عمقی مرتبط است. در آمبولی ریوی لخته‌های خون ایجاد شده بر اثر ترومبوز ورید عمقی از دیوارۀ ورید جدا می‌شوند و راهشان را از طریق قلب به شریانهای ریوی دنبال میکنند. اگر آمبولی ریوی بروز کند، امکان صدمه دیدن ریه و دیگر دستگاههای بدن وجود خواهد داشت و مرگ، محتمل است.
این اخـتلالات هنگامی رخ میدهند که خون در وریدهای عمقی ناحیۀ لگن یا کشالۀ ران لخته می‌شود. لخته‌های خونی که نزدیک به سطح پوست ایجاد می‌شوند، به نام ترومبوزهای وریدی سطحی شناخته می‌شوند و باعث ایجاد آمبولی ریوی نمیشوند. در عین حال امکان بروز آمبولی ریوی بدون ترومبوز ورید عمقی وجود دارد.
مطالب این مقاله:
• ریسک فاکتورهای ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی
• علایم ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی
• تشخیص ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی
• درمان ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی
• پیشگیری از ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی
ریسک فاکتورهای ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی
هر کسی ممکن است دچار ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی شود. بسیاری از عوامل میتوانند نقش تقویت کنندۀ بروز این اتفاق را داشته باشند، اما وجود چند عامل در یک زمان می‌تواند احتمال بروز لختۀ خون را افزایش دهد.
برخی از ریسک فاکتورهای شایع که می‌تواند خطر بروز ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی را افزایش دهند عبارتند از:
• صدمه دیدن ورید بر اثر شکستگی، آسیب عضله و جراحیهای عمده
• ضعف جریان خون یا فقدان جریان خون بر اثر استراحت طولانی در بستر، محدودیت حرکتی، زندگی ساکن؛ و روی هم انداختن پاها به مدت طولانی و فلج
• افزایش هورمون استروژن ناشی از مصرف قرص‌های پیشگیری از بارداری، درمان جایزینی هورمون، یا بارداری
• سرطان و درمانهای مربوط به سرطان
• تاریخچۀ شخصی یا خانوادگی ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی یا اختلالات مربوط به لخته شدن خون
• چاقی
• کاتتر ورید مرکزی
• واریسهای وریدی
• عدم کفایت وریدی در اندامهای تحتانی بدن
علایم ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی
CDC تخمین میزند که تا 900.000 نفر در سطح ایالات متحد آمریکا دچار آسیب ناشی از ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی هستند، اگرچه رقم دقیق در این مورد مشخص نیست. زنان بیش از مردان در خطر ابتلا به ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی قرار دارند. از آنجا که برای تمامی مردم خطر ابتلا به ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی وجود دارد دانستن تفاوت نشانهها و علایم در این مورد مهم است.
فرد دچار ترومبوز ورید عمقی ممکن است مطلقاً فاقد هر گونه علامتی باشد، اما اگر فردی هر علامتی از این اختلال را در خود سراغ گرفته باشد یا در معرض ریسک فاکتورهای مورد اشاره در بالا باشد، باید در اسرع وقت به متخصصان مراقبت‌های پزشکی متوسل شود.
علایم عبارتند از:
• احساس پیچخوردگی در ماهیچه
• ورم، درد، و حالت افتادگی در اندامها به ویژه در یک سمت بدن
• سرخی پوست معمولاً به همراه ورم، درد، و حالت افتادگی تشریح شده در بالا.
آمبولی ریوی ممکن است به همراه ترومبوز ورید عمقی یا بدون آن بروز کند. آمبولی ریوی اختلالی به غایت جدی است. اگر هر یک از علایم مندرج در زیر که مرتبط به آمبولی ریوی هستند، بروز کند، بیمار باید به فوریت راهی بیمارستان شود:
• دشواری تنفس
• ضربان قلب سریع یا نامنظم
• درد یا ناراحتی قفسۀ سینه، به ویژه در پی تنفس عمیق
• بالا آوردن خون با سرفه
• افت فشار خون، حالت غش، و احساس سبکی سر
• افزایش میزان اضطراب و حالت خشم و عصبانیت.
تشخیص ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی
اگر بیماری با علایم ترومبوز ورید عمقی یا آمبولی ریوی به پزشک مراجعه کند، بیمار مورد آزمایش‌هایی قرار خواهد گرفت و پزشک تشخیص خود را اعلام خواهد کرد. دکترها معمولاً از تستهای تشخیصی تصویربرداری که تهاجمی و ناراحت کننده نباشند استفاده میکنند.
یک بررسی اولتراسوند وریدی می‌تواند وجود لخته‌های خون در وریدها را مشخص کند و یک CT اسکن فوری قفسۀ سینه را میتوان برای بررسی وجود لخته‌های خون در شریانهای ریه‌ها انجام داد.
تست دیگری که میزان کفایت اکسیژن‌رسانی به ریه‌ها را تعیین میکند اسکن VQ برای ریه‌ها است.
استفاده از اسکنهای MRI در این موارد کمتر رایج است، اما این تستها میتوانند برای ارزیابی وریدها در ناحیۀ لگن به کار روند.
یک تست موسوم به آزمایش دی - دایمر را میتوان برای تعیین وجود هر گونه لختۀ خون اضافی در بدن مورد استفاده قرار دارد. اگر نتیجۀ تست منفی باشد، شانس ابتلاء به ترومبوز ورید عمقی یا آمبولی ریوی بسیار کم خواهد بود. به هر جهت، مثبت بودن تست نیز لزوماً نشان دهندۀ وجود مشکلی جدی نیست، زیرا این نتیجه ممکن است بر اثر لخته شدن خون در موردی ساده مثل زخم سطحی در حال التیام نیز به دست آید.
تستهای خون را در عین حال میتوان برای کشف وضعیت پروترومبوتیک که به نام اختلال لخته شدن خون شناخته می‌شود نیز مورد استفاده قرار داد. این تستها بسیار پر هزینه هستند و دریافت جواب آنها به چندین روز وقت نیاز دارد. به طور نرمال، این تستها فقط در مورد بیماری مورد استفاده قرار میگیرند که هم دچار ترومبوز ورید عمقی و هم آمبولی ریوی است و نگرانی از بابت ابتلا وی به اختلال لخته شدن خون وجود دارد، یا در مورد بیماری که به دلیل داشتن سابقۀ خانوادگی ابتلاء به ترومبوز ورید عمقی یا ترومبوز ورید عمقی مورد غربالگری اختلال لخته شدن خون قرار دارد.
درمان ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی
تشخیص ترومبوز ورید عمقی و درمان آن پیش از چرخش به آمبولی ریوی نهایت اهمیت را دارد. دکتر در این باره کاوش کرده و راهکاری درمانی برای کاهش قابلیت لخته شدن خون ارائه میدهد.
داروهای ضد انعقادی، یا رقیق کنندۀ خون، رایجترین داروهای تجویزی برای بیماران دچار ترومبوز ورید عمقی یا آمبولی ریوی هستند. این داروها قابلیت خون در ایجاد لخته را کاهش میدهند، و مانع گسترش یافتن لخته‌های فعلاً موجود در خون می‌شوند.
به هر جهت، رقیق کنندههای خون نمیتوانند لخته‌های ایجاد شده را خرد کرده و در هم بشکنند. آنها فقط فرآیند تشکیل لخته را مختل میکنند به شکلی که بدن بتواند با استفاده از ساز و کارهای معمول خود امر خرد کردن لخته‌های موجود را انجام دهد.
بیمار می‌تواند داروی ضد انعقادی را به شکل خوراکی، تزریقی یا داخل وریدی دریافت کند. به طور معمول مصرف این داروها در شکل خوراکی به مدت شش ماه برای بیمار تجویز می‌شود، اما هر بیماری وضعیت خاص خود را دارد و بر این مبنا تجویز ممکن است متفاوت باشد.
عوامل تأثیرگذار بر درمان شامل موارد زیر است:
• بارداری در زنان
• خطر کوتاه مدت لخته شدن خون در برابر خطر درازمدت این اختلال
• داشتن تاریخچۀ ابتلا به لخته شدن خون
• دیگر بیماریهای پیشتر موجود.
بیمارانی که بر اثر ریسک بالای دچار شدن به خونریزی قادر به استفاده از داروهای رقیق کنندۀ خون نیستند باید از فیلتر ونا کاوا استفاده کنند. این فیلتر در یک ورید بزرگ بدن در ناحیۀ شکم موسوم به سیاهرگ بزرگ زیرین جاگذاری می‌شود تا مانع از لخته شدن خون و ایجاد آمبولی ریوی گردد. نکتۀ ضعف این فیلترها این است که قادر به پیشگیری از تشکیل لخته‌های خونی جدید نیستند، و گاهی از اوقات لختهها میتوانند از اطراف ورید بزرگ و از طریق وریدهای کوچکتر یا از روی فیلتر عبور کنند، خرد شوند، و با وجود این خود را به ریه‌ها برسانند.
در موارد شدید ترومبوز ورید عمقی، جراح عروق دو گزینه در پیش رو دارد. یکی از این گزینه‌ها دسترسی به ورید آسیب دیده و یا برداشتن لختۀ خون از طریق نوعی عمل جراحی به نام ترومبکتومی است. راه دیگر تحویل داروهای تروبولیتیک در نقطۀ تشکیل ترومبوز ورید عمقی و به تحلیل بردن آن است.
درمان آمبولی ریوی همچنین نیازمند استفاده از داروهای ضد انعقادی شرح داده شده در بالا برای درمان ترومبوز ورید عمقی است.
در موارد تهدید کنندۀ حیات آمبولی ریوی، دکتر ممکن است داروهای ترومبولیتیک تجویز کند، که باعث در هم شکستن لختۀ خون می‌شوند. این کار البته می‌تواند خطرناک باشد زیرا ممکن است به خونریزی در دیگر نقاط بدن مثل مغز و دستگاه گوارش منجر شود. دکترها باید بر پایۀ مورد به مورد دربارۀ تجویز این داروها تصمیمگیری کنند.
در موارد نادر، جراح ممکن است ناچار شود که با انجام عمل امبولکتومی لخته‌های خون را از ریه‌ها خارج کند. این نیز یکی از اقدامات بسیار پر ریسک جراحی است، و تنها به عنوان آخرین راه چاره مورد استفاده قرار میگیرد.
پیشگیری از ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی
مردم میتوانند از طریق در پیش گرفتن سبک زندگی سالم و مدیریت وزن، اجتناب از زندگی بدون تحرک، و مشورت با پزشک در صورت داشتن تاریخچۀ خانوادگی اختلالات لخته شدن خون، از خطر ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی دوری کنند.
برخی قواعد ساده می‌تواند به پیشگیری از ترومبوز ورید عمقی و خطر ایجاد لختۀ خون کمک نماید که عبارتند از:
• انجام فعالیت جسمانی در صورتی که دورههای نشستن طولانی مدت برای مثال بیش از چهار ساعت را پشت سر گذاشته باشند. برای مثل در سفرهای هوایی مسافران میتوانند هر دو ساعت یک بار کمی درون هواپیما بالا و پایین بروند.
• تحرک داشتن در حد امکان حتی اگر بیمار حالت بستری داشته باشد
• انجام ورزشهای در حالت نشسته مثل بلند کردن پاها، منقبض و منبسط کردن عضلات پا و بالا و پایین کردن پاشنه و انگشت پاها
• استفاده از جورابهای فشرده‌ساز
• استفاده از داروهای ضد انعقادی در صورت مناسب بودن وضعیت و تجویز پزشک.
مردم دارای تاریخچۀ خانوادگی ابتلا به لختۀ خون باید مراقب نشانهها و علایم نشانگر ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی باشند. تحرک داشتن و اجتناب از سکون به مدت طولانی برای کاهش خطر ابتلا به ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی اهمیت دارد./
در همین زمینه مطالعه لینک زیر در وبسایت مهرین - اخبار سلامت پیشنهاد می‌شود:
Source:
Deep vein thrombosis and pulmonary embolism
Last updated Thu 23 June 2016
By Jenny Fitzgerald
Reviewed by Graham Rogers, MD
نظرات (0)