خشکی دهان یا زروستومیا - علل، تشخیص، و درمان

• کریستین نوردکویست
• زیر نظر: دانشکده پزشکی دانشگاه ایلی‎نویز - شیکاگو
• ترجمه هامیک رادیان

زروستومیا اصطلاحی پزشکی به معنی خشکی دهان به علت فقدان یا کمبود بزاق است. مردم دچار زروستومیا فاقد بزاق کافی برای مرطوب نگه داشتن دهان و دچار کاهش جریان بزاق یا فقدان آن هستند.

مطالب این مقاله:
• زروستومیا چیست؟
• علایم زروستومیا
• علل زروستومیا
• تشخیص زروستومیا
• درمان زروستومیا

زروستومیا چیست؟
کارشناسان می‌گویند که زروستومیا معمولاً بر اثر عملکرد ناکافی غدد بزاقی ایجاد می‌شود.
زروستومیا می‌تواند به بروز مشکلاتی در حرف زدن و غذا خوردن، بوی بد نفس (هالیتوز)، افزایش میزان پوسیدگی و سوراخ دندان (بزاق از فساد دندان پیشگیری می‌کند) و عفونت‌های دهان مثل برفک منجر شود.
فرد دچار زروستومیا به طور معمول از غذا خوردن کمتر لذت می‌برد.
زروستومیا یک مشکل شایع است. این اختلال یکی از عوارض جانبی مکرر داروها است، که ممکن است با تغییر داروی تجویز شده یا تغییر دوز مصرف آنها بهبود یابد.
همۀ مردم گاهی از اوقات دچار خشکی دهان می‌شوند - وقتی که فرد دچار آشوب می‌گردد، زیر استرس قرار می‎گیرد، یا دچار وحشت بیش از حد می‌شود. زروستومیا مقولۀ متفاوتی است: در این اختلال دهان فرد غالب اوقات خشک است.
برخی از بیماران ممکن است فکر کنند که خشکی دهان یک جزء طبیعی پیری است - چنین نیست. به هر جهت، زروستومیا در افراد سالمند شیوع بیشتری دارد. کارشناسان می‌گویند علت شیوع بیشتر زروستومیا در افراد پیر این است که مردم این گروه سنی در مقایسه با بقیۀ جمعیت داروهای بیشتری مصرف می‌کنند، و برخی از این داروها سبب بروز زروستومیا می‌شوند.
زروستومیا ممکن است نشانه‌ای از یک بیماری سیستمیک جدی مثل لوپوس اریتروماتوس سیستمیک، ارتریت روماتوئید، اسکلرودرمی، سارکوئیدوز، امیلوئیدوز، سندرم سیوگرن، بیماری پارکینسون، دیابت یا پرکاری تیروئید باشد. بیماری سیستمیک نوعی بیماری است که به سراسر بدن آسیب می‌زند.
زروستومیا بیماری نیست، یک علامت است، مثل سردرد که علامت محسوب می‌شود و نه بیماری.

علایم زروستومیا
نشانه‌ها و علایم زروستومیا شامل موارد زیر است:
• نفس بدبو
• چیلیت - التهاب و ترک خوردن لب‌
• ترک و شکاف برداشتن جدار داخلی گونه‌ و لب‌
• خشکی دهان
• دیسگوسیا - اختلالات چشایی
• عفونت‌های قارچی دهان مثل برفک
• گلوسودینیا - دردناک شدن زبان
• افزایش نیاز به نوشیدن آب به ویژه در اوقات شب
• التهاب زبان و اولسرهای زبان
• چسبیدن رژ لب به دندان‌ در زنان
• افزایش میزان عفونت لثه
• افزایش میزان ایجاد پلاک دندانی و فساد دندان
• مشکلات حرف زدن
• مشلات بلع و جویدن - به ویژه در مورد غذاهای خشک و ترد مثل کراکرها و سریال‌ها
• مشکلات مربوط به استفاده از دندان مصنوعی یا پروتزهای دندانی - مشکلات نگه داشتن دندان مصنوعی، زخم دندانی و چسبیدن زبان به کف دهان
• سیالادنیت - عفونت غدد بزاقی
• زخم گلو
• چسبنده شدن بزاق
• رگه‎ای شدن بزاق

علل زروستومیا
علل محتمل زروستومیا شامل موارد زیر است:
داروها - بسیاری از داروهای نسخه‌ای و غیر نسخه‌ای شامل آنتی‎هیستامین‌ها، دکونژستانت‌ها، داروهای فشار خون، داروهای ضد اسهال، شل‌کننده‌های عضلانی، داروهای بی‎اختیاری ادرار، برخی داروهای بیماری پارکینسون و همچنین داروهای ضد افسردگی باعث ایجاد خشکی دهان می‌شوند.
سن - اگرچه خشکی دهان یک جزء طبیعی فرآیند پیری محسوب نمی‌شود، مردم پیر نسبت به بقیۀ جمعیت گرایشی به مصرف بیشتر دارو نشان می‌دهند. بسیاری از داروهای مورد مصرف سالمندان باعث ایجاد خشکی دهان می‌شوند.
درمان سرطان - اشعه درمانی در ناحیۀ سر و گردن می‌تواند به غدد بزاقی آسیب برساند، که نتیجۀ آن تولید کمتر بزاق دهان است. شیمی‎ درمانی می‌تواند ساختار و طبیعت بزاق و میزان تولید آن در بدن را تغییر دهد.
آسیب دیدگی یا جراحی - که نتیجۀ آسیب عصب ناحیۀ سر و گردن باشد می‌تواند به خشکی دهان منجر شود.
تنباکو - چه جویدن چه دود کردن تنباکو ریسک علایم خشکی دهان را افزایش می‌دهد.
کم‌آبی بدن - بر اثر عدم مصرف کافی مایعات.
ورزش یا بازی در محیط یا هوای گرم - غدد بزاقی ممکن است به دلیل تمرکز مایعات بدن در دیگر نقاط بدن خشک شوند. علایم خشکی دهان بیشتر محتمل است که در ورزش‎ یا بازی‌های دارای زمان طولانی بروز کند.
برخی اختلالات سلامت، بیماری‌ها و عادات، مثل موارد مندرج در زیر باعث خشکی دهان می‌شوند:
• اختلالات اضطرابی
• افسردگی
• HIV / ایدز
• بیماری پارکینسون
• دیابت با کنترل ضعیف
• سندرم سیوگرن
• خوابیدن با دهان باز
• خر و پف
• سکته مغزی و بیماری آلزایمر - بیشتر محتمل است که حسی از خشکی دهان حتی در شرایطی که غدد بزاقی دارای کارکرد مناسب هستند، ایجاد کنند.

تشخیص زروستومیا
دکتر یا دندانپزشک دهان بیمار را معاینه کرده و شرح حال پزشکی وی را مرور می‌کند. در عین حال امکان درخواست تست‌های خون و تست‌های تصویربرداری از غدد بزاقی وجود دارد.
سیالومتری - این یک اقدام پزشکی ساده است که در آن میزان جریان بزاق اندازه‌گیری می‎شود. دستگاه‌های خاصی روی روزنه‌های مجراهای غدد بزاقی جاگذاری شده و جریان بزاق با استفاده از اسید سیتریک تحریک می‌شود.
سالیوگرافی - این یک بررسی رادیوگرافی غدد بزاقی و مجراهای بزاقی است. این روش می‌تواند در شناسایی سنگ‌‌ها و توده‌های ایجاد شده در غدد بزاقی مفید باشد.
بیوپسی - یک نمونۀ کوچک از بافت غدد بزاقی گرفته می‌شود. این کار معمولاً برای تشخیص سندرم سیوگرن صورت می‌گیرد. اگر ظن به بدخیمی (سرطان) وجود داشته باشد نیز احتمال انجام بیوپسی از سوی پزشک وجود خواهد داشت.
بسیاری از دکترها خبر از این می‌دهند که اغلب با وجود شکایت شدید بیمار از بابت خشکی دهان، مخاط دهانی مرطوب به نظر می‌رسد. با شیوع کمتر، سمت دیگر مسأله مطرح است - مخاط دهانی خشک به نظر می‌‌سد اما بیمار شکایتی از بابت علایم خشکی دهان ندارد.

گزینه‎های درمانی برای زروستومیا
گزینه‌های درمانی برای زروستومیا به چند عامل مختلف بستگی دارد، مثل: آیا بیمار دچار یک اختلال یا بیماری اصلی یا زیربنایی است؟ آیا بیمار برخی داروهای خاص را که باعث خشکی دهان می‌شوند، مصرف می‌کند؟
اگر وجود یک بیماری اصلی آشکار شود، برای به حداقل رساندن اثرات آن نیاز به برداشتن قدم‌‌هایی هست.
داروها - اگر گمان بر آن باشد که خشکی دهان بر اثر مصرف داروی خاصی ایجاد شده است، دکتر یا به تغییر دوز مصرفی دارو اقدام می‌کند یا داروی دیگری را که احتمال ابتلا به خشکی دهان با آن کمتر است، تجویز می‌‌نماید.
تحریک تولید بزاق - برای تحریک تولید بزاق امکان تجویز داروهای مثل پیلوکارپین (سالاژن) یا سویملین (ایووگزاک) وجود دارد.
کارشناسان می‌گویند که درمان علامتی برای خشکی دهان به طور معمول شامل چهار وجه است:
• افزایش بزاق دهان
• جایگزینی ترشحات از دست رفته
• کنترل پوسیدگی دندان
• برخی مقیاس‌های خاص مثل درمان عفونت‎ها
بیمار دچار زروستومیا باید توجه ویژه‌ای به بهداشت دهان و دندان خود داشته باشد. این توجه شامل رفع پلاک‎‌های دندانی و درمان عفونت‌های لثه، التهاب و پوسیدگی دندان است. مسواک زدن منظم و استفاده از نخ دندان اهمیت دارد.
مزمزه کردن مایعات (فاقد گاز و فاقد قند)، جویدن آدامس‌‌های حاوی زایلیتول، و استفاده از یک جایگزین بزاق کاربوکسی‌متیل سلولزی به عنوان دهانشویه می‌تواند کمک کننده باشد.
از دهانشویه‌های حاوی الکل باید اجتناب شود زیرا این نوع دهانشویه‌ها می‌توانند باعث تشدید علایم خشکی دهان گردند. بیمار باید هر روزه یک معاینۀ دهان انجام دهد و در این بررسی در جستجوی پچ‌های رنگی غیر معمول، فساد دندان یا زخم در دهان باشد. مشاهدۀ هر گونه علامت غیر معمول باید به پزشک یا دندان‌پزشک اطلاع داده شود.
بیمار نباید در طول خواب دندان مصنوعی غیر ثابت را در دهان نگه دارد. این دندان‌ها باید در طول خواب فرد در شرایط مرطوب و تمیز نگهداری شوند. خوردن برخی غذاها مثل هویج یا کرفس می‌تواند به عملکرد باقی ماندۀ غدد بزاقی کمک کند.
تنفس از راه بینی باعث خشکی دهان نمی‌شود حال آنکه تنفس از راه دهان باعث آن می‌شود.
رطوبت - استفاده از دستگاه رطوبت‌ساز می‌تواند باعث مرطوب شدن هوای اتاق خواب شود. این کار به کاهش علایم خشکی دهان که در طول خواب افزایش می‌یابد، کمک می‎کند. افراد دچار زروستومیا باید از موارد زیر پرهیز کنند:
• جویدن یا دود کردن تنباکو
• نوشابه‎ها یا غذاهای قنددار
• نوشابه‎ها یا غذاهای اسیدی
• غذاهای خشک
• غذاهای تند و ادویه‎دار
• هوای بیش از حد گرم یا سرد
از مصرف الکل باید کاملاً پرهیز کرد یا آن را به حداقل ممکن رساند، و مصرف کافئین باید با رعایت اعتدال صورت گیرد./

Source:
Medical News Today
Dry Mouth (Xerostomia): Causes, Diagnosis, and Treatment
Last updated Mon 5 December 2016
By Christian Nordqvist
Reviewed by University of Illinois-Chicago, School of Medicine