رادیکال‌های آزاد – چگونه به بدن آسیب می‌زنند؟

• زاؤن ویلینز، دکتر دِبرا رُز ویلسون
• ترجمه هامیک رادیان

رادیکال‌های آزاد اتم‌‌های ناپایداری هستند که می‌توانند به سلول‌ها آسیب بزنند، و سبب بیماری و پیری شوند.
رادیکال‌های آزاد با پیری و میزبانی بیماری‌ها مرتبط شده‌اند، اما دانش اندکی در مورد نقش آنها در سلامت انسان، یا چگونگی پیشگیری از بیمار کردن مردم توسط آنها وجود دارد.

مطالب این مقاله:
• رادیکال‌های آزاد چیستند؟
• رادیکال‌های آزاد چگونه به بدن صدمه می‌زنند؟
• چه چیز باعث توسعۀ رادیکال‌های آزاد می‌شود؟
• آنتی‌اکسیدان‌ها و رادیکال‌های آزاد
• آنچه نمی‌دانیم

رادیکال‌های آزاد چیستند؟
درک رادیکال‌های آزاد نیازمند داشتن دانش پایه‌ای از شیمی است.
اتم‌ها توسط الکترون‌هایی احاطه شده‎اند که در لایه‌هایی موسوم به پوسته دور اتم‌ها در گردشند. هر پوسته نیاز دارد که توسط شماری از الکترون‌ها پر شود. وقتی یک پوسته پر می‌شود الکترون‎ها پر کردن پوستۀ بعدی را شروع می‌کنند.
اگر یک اتم دارای پوستۀ بیرونی پُرنشده‎ای باشد، ممکن است به اتم دیگری بچسبد، و از الکترون‎ها برای کامل کردن پوستۀ بیرونی خود استفاده کند. این نوع اتم‌ها به عنوان رادیکال‌های آزاد شناخته می‌شوند.
اتم‌های دارای پوستۀ پر بیرونی اتم‌های پایدار هستند، اما رادیکال‌های آزاد اتم‌های ناپایدارند و در تلاش برای جبران شمار الکترون‎های پوستۀ بیرونی خود به سرعت با مواد دیگر واکنش می‌دهند.
وقتی مولکول‌های اکسیژن به اتم‌های جداگانه‌ای تقسیم می‌شوند که الکتروهای غیر جفتی دارند، آنها به رادیکال‌های آزادی تبدیل می‌شوند که در جستجوی اتم‌ها یا مولکول‎های دیگری هستند که به آنها متصل شوند. اگر این روند ادامه یابد، فرآیندی شروع می‌شود که استرس اکسیداتیو نام دارد.
استرس اکسیداتیو می‌تواند به سلول‎های بدن آسیب بزند و به طیفی از بیماری‌ها منجر شود که سبب بروز علایم پیری مثل چین و چروک پوست می‌شوند.

در همین زمینه بیشتر بخوانیم:
استرس اکسیداتیو یا عدم تعادل میان آنتی‌اکسیدان‌ها و رادیکال‌های آزاد -
آنچه دانستنش نیاز است

رادیکال‌های آزاد چگونه به بدن صدمه می‌زنند؟
بر مبنای نظریۀ سالخوردگی رادیکال آزاد که برای اولین بار در 1956 تبیین شد، رادیکال‌های آزاد به مرور زمان باعث شکسته شدن سلول‎ها می‌شوند.
همچنان که بدن پیر می‌شود، توانایی خود برای مقابله با اثرات رادیکال‌های آزاد را از دست می‎دهد. نتیجۀ این وضعیت رادیکال‌های آزاد بیشتر، استرس اکسیداتیو بیشتر، و صدمۀ بیشتر به سلول‎ها است، که به بروز فرآیندهای تباهی‌آور و همچنین پیری "متعارف" منجر می‌شود.
مطالعات مختلف و نظریات گوناگونی استرس اکسیداتیو را به واسطۀ موارد مندرج در زیر به رادیکال‌های آزاد مرتبط کرده‌اند:
• بیماری‏‌های سیستم عصبی مرکزی مثل آلزایمر و دیگر انواع زوال عقل
• بیماری قلبی عروقی به علت انسداد شریان‌ها
• اختلالات خودایمنی و التهابی مثل ارتریت روماتوئید و سرطان
• آب مروارید و نزول بینایی مرتبط به سن
• تغییرات ظاهری مرتبط به سن مثل از دست رفتن قدرت انعطاف‌پذیری پوست، چین و چروک، خاکستری شدن مو، ریزش مو، و تغییرات بافت مو
• دیابت
• بیماری‎های انحطاط ژنتیکی مثل بیماری هانتینگتون یا پارکینسون
تئوری پیری رادیکال آزاد نسبتاً جدید است، اما مطالعات متعددی از آن پشتیبانی کرده‌اند. برای مثال مطالعات انجام شده بر روی موش‎های صحرایی افزایش قابل توجه رادیکال‌های آزاد را در هنگام پیر شدن موش‌ها نشان داده‌اند. این تغییرات با نزول‌ سلامت مرتبط به سن پیوستگی دارند.
به مرور زمان، محققان نظریۀ پیری رادیکال آزاد را به تمرکز بر میتوکندری تعدیل کرده‌اند. میتوکندری‌ها اندامک‌هایی در سلول‎ها هستند که پردازش غذا به قدرت در سلول بر عهدۀ آنها است.
تحقیقات در مورد موش‌های صحرایی عنوان می‌کنند که رادیکال‌های آزاد تولید شده در میتوکندری به موادی که سلول برای کارکرد کامل به آنها نیاز دارد آسیب می‎زنند. این آسیب به جهش‌هایی منجر می‌شود که رادیکال‌های آزاد بیشتری تولید می‌کنند، و بنابراین باعث شتاب گرفتن صدمۀ سلولی می‌شوند.
این تئوری به توضیح پیری کمک می‌کند، زیرا پیری در گذر زمان شتاب می‌گیرد. تشکیل تدریجی اما افزایش یابندۀ رادیکال‌های آزاد توضیحی در این مورد به دست می‌دهد که چرا بدن‎ سالم نیز به مرور زمان پیر و معیوب می‌شود.

چه چیز سبب توسعۀ رادیکال‌های آزاد می‌شود؟
تئوری‌های رادیکال‌های آزاد پیری و بیماری می‌توانند توضیح دهند که چرا برخی از مردم کندتر از دیگران دچار پیری می‌شوند.
اگرچه رادیکال‌های آزاد به صورت طبیعی در بدن تولید می‌شوند، سبک زندگی می‌تواند به این تولید شتاب ببخشد. سبک زندگی در این مورد شامل موارد زیر است:
• تماس با مواد شیمیایی مثل آفت‎کش‎ها و هوای آلوده
• سیگار
• الکل
• غذاهای سرخ شده
این عوامل مربوط به سبک زندگی با بیماری‌هایی مثل سرطان و بیماری‌های قلبی عروقی مرتبط شده‌اند. بنابراین، استرس اکسیداتیو ممکن است دلیلی برای این باشد که چرا تماس با این مواد سبب ایجاد بیماری می‌شود.

آنتی‌اکسیدان‎ها و رادیکال‌های آزاد
مشکل است که کسی تلویزیون تماشا کند و دستکم یک آگهی بازرگانی در مورد نویدبخش بودن مبارزه با پیری توسط آنتی‌اکسیدان‌ها نبیند. آنتی‌اکسیدان‌ها مولکول‎هایی هستند که از اکسیداسیون دیگر مولکول‎ها پیشگیری می‌کنند.
آنتی‌اکسیدان‌ها مواد شیمیایی هستند که اثرات رادیکال‌های آزاد را کاهش می‌دهند یا از این اثرات پیشگیری می‎کنند. آنها یک الکترون به رادیکال‌های آزاد اهدا می‌کنند، و بر این مبنا واکنش‌پذیری آنها را کاهش می‌دهند. آنچه آنتی‌اکسیدان‌ها را منحصر به فرد جلوه می‌دهد این است که آنها بی‌آنکه خود به رادیکال‌های آزاد تبدیل شوند، می‌توانند یک الکترون در اختیار رادیکال‌های آزاد قرار دهند.
هیچ آنتی‌اکسیدان منفردی نمی‌تواند با اثرات همۀ رادیکال‌های آزاد مقابله کند. از آنجا که رادیکال‌های آزاد اثرات متفاوتی در بخش‎های مختلف بدن دارند، هر آنتی‌اکسیدانی بر مبنای ترکیبات شیمیایی خاص خود رفتار متفاوتی بروز می‌‏دهد.
به هر جهت، در برخی بسترها، برخی آنتی‌اکسیدان‌ها مـمکن است در نقش حامـی اکسیداسیون ظاهر شوند، که الکترون‎ها را از دیگر مولکول‎ها می‎ربایند و نوعی ناپایداری شیمیایی ایجاد می‌کنند که می‌تواند سبب استرس اکسیداتیو شود.

غذاها و مکمل‌‌های آنتی‌اکسیدان: آیا کارآیی دارند؟
هزاران مادۀ شیمیایی می‌توانند در نقش آنتی‎اکسیدان ظاهر شوند. ویتامین C، ویتامین E، گلوتاتیون، بتا کاروتن، و استروژن‌های گیاهی موسوم به فیتواستروژن‌ها در میان انبوه آنتی‌اکسیدان‌هایی قرار دارند که ممکن است قادر به خنثی کردن اثرات رادیکال‌های آزاد باشند.
بسیاری از غذاها غنی از آنتی‌اکسیدان هستند. توت‎ها، مرکبات و بسیاری از دیگر میوه‌ها مقدار زیادی ویتامین C دارند، در حالی که هویج به عنوان منبع بتا کاروتن شناخته می‌شود. سویای موجود در دانه سویا و برخی جایگزین‌های دیگر گوشت، غنی از فیتواستروژن‎ هستند.
دسترسی آسان به آنتی‌اکسیدان‌های موجود در غذاها الهام‌بخش برخی متخصصان بهداشتی در توصیۀ رژیم غذایی غنی از آنتی‎اکسیدان بوده است. تئوری پیری آنتی‌اکسیدان همچنین بسیاری از کمپانی‌ها را به عرضۀ مکمل‏‌های آنتی‌اکسیدان سوق داده است.
نتایج تحقیقات مربوط به آنتی‌اکسیدان‌ها متناقض است. برخی تحقیقات در این مورد فایده‌ای نیافته یا فواید اندکی مشاهده کرده‌اند. یک مطالعه در سال 2010 که به بررسی مکمل‌های آنتی‌اکسیدان برای پیشگیری از سرطان پروستات پرداخت، در این مورد هیچ فایده‎ای مشاهده نکرد. یک مطالعۀ مربوط به سال 2012 پی برد که آنتی‌اکسیدان‌ها ریسک سرطان ریه را کاهش نمی‌دهند. در واقع، برای مردمی که هم‌‏اکنون در معرض افزایش ریسک ابتلا به سرطان قرار دارند، مثل افراد سیگاری، آنتی‌اکسیدان‌ها نقش ناچیزی هم در افزایش ریسک ابتلا به سرطان داشتند.
برخی از تحقیقات حتی به این موضوع پی برده‌اند که مکمل‎های حاوی آنتی‎اکسیدان مضر هستند، مشخصاً اگر به میزانی بیش از میزان توصیه شده برای مصرف روزانه مصرف شوند. یک تجزیه و تحلیل در سال 2013 پی برده است که دوزهای بالای بتا کاروتن یا ویتامین E به شکل قابل ملاحظه‌ای خطر مرگ را افزایش می‌دهند.
مطالعات اندکی به فواید همراه مصرف آنتی‌اکسیدان پی برده‌اند، اما نتایج ضعیف بوده‌ اشت. برای مثال یک مطالعه در سال 2007 پی برد که مصرف درازمدت بتا کاروتن می‌تواند کاهشی جزئی در ریسک مشکلات فکری مرتبط به سن ایجاد کند.

آنچه نمی‎‌دانیم
مطالعات عنوان می‌کنند که آنـتی‌اکـسیدان‌ها نـمی‌توانند اثرات رادیکال‌های آزاد را "مداوا" کنند – دستکم هنگامی که این آنتی‌اکسیدان‌ها از منابع صناعی تأمین می‌شوند. این موضوع باعث می‌شود این سؤال که رادیکال‌های آزاد چیستند، و چرا شکل می‌گیرند، مطرح گردد.
این احتمال وجود دارد که رادیکال‌های آزاد نشانه‌ای از سلول‌هایی باشند که هم‌اکنون با بیماری می‌جنگند، یا اینکه تشکیل رادیکال‌های آزاد همراه پیری امری ناگزیر است. بدون داده‌های بیشتر فهم کامل مسألۀ رادیکال‌های آزاد ناممکن است.
مردم علاقمند به مقابله با رادیکال‌های آزاد مرتبط به پیری باید از منابع شایع رادیکال‌های آزاد مثل هوای آلوده و غذاهای سرخ کردنی دوری کنند. آنها همچنین باید از یک رژیم غذایی سالم، و تغذیۀ متعادل بدون نگرانی در مورد داشتن یا نداشتن آنتی‌اکسیدان‌ها پیروی کنند./

Source:
Medical News Today
Free radicals: How do they affect the body?
Last reviewed Sat 29 July 2017
By Zawn Villines
Reviewed by Debra Rose Wilson, PhD, MSN, RN, IBCLC, AHN-BC, CHT