بوی بدن - علل، پیشگیری، درمان - مهرین

• کریستین نوردکویست
• ترجمه هستی فراست‎فر

بوی بدن (یا برومهیدروز، اُسمیدروز یا اُزوکروتیا) احساس بوی ناخوشایند بدن است که می‎تواند در فرآیند تجزیۀ باکتری‎های در حال زندگی در بدن ما به اسید ایجاد شود - برخی می‎گویند که این بو مربوط به رشد این باکتری‎ها در بدن ما است، اما در واقع این بو نتیجۀ شکستن و تبدیل پروتئین‎های باکتریایی به برخی اسیدها است.
بوی بدن معمولاً برای زمان رسیدن به بلوغ در مورد افراد لحاظ نمی‎شود – به طور معمول 14 تا 16 سالگی برای دختران و 15 تا 17 سالگی برای پسران. افراد چاق، مردمی که به صورت منظم و متوالی غذاهای تند و ادویه‎دار مصرف می‎کنند، و همچنین مردم دچار برخی اختلالات پزشکی مانند دیابت بیشتر در معرض دچار شدن به بوی بد بدن قرار دارند.
به هر جهت مردمی که بسیار عرق می‏‌کنند - افراد دچار هیپرهیدروز - نیز ممکن است دارای زمینۀ ابتلا به بوی بد بدن باشند، زیرا میزان نمک در تعریق آنان برای شکستن باکتری‎ها بسیار زیاد است - این موضوع بستگی به ناحیۀ دچار تعریق بیش از حد دارد و اینکه کدام انواع غدد عرق در این مورد درگیر هستند.
خود عرق بدن به طور طبیعی برای انسان فاقد بو است. این تکثیر سریع باکتری‎ها در شرایط وجود عرق و کاری که آنها انجام می‎دهند (خرد شدن و تبدیل به اسید) است که در نهایت سبب ایجاد بوی ناخوشایند در بدن می‎شود. بسیاری بر این اعتقادند که این بو ناخوشایند جلوه می‎کند زیرا اغلب ما چنین عادت کرده‎ایم که آن را دوست نداشته باشیم. بوی ناخوشایند بدن بیش از همه در پا، کشالۀ ران، زیر بغل، ناحیۀ تناسلی، موی زهار و دیگر موهای بدن، سوراخ ناف، مقعد، ناحیۀ پشت گوش‎ها، و به میزان کمتر در دیگر نقاط بدن بروز می‏‌کند.
بوی بدن می‎تواند رایحۀ خاص و خوشی برای فرد داشته باشد و می‎تواند مشخصاً توسط سگ‎ها و دیگر حیوانات برای شناسایی افراد مورد استفاده قرار گیرد. بوی منحصر به هر فردی می‏تواند توسط غذا، جنس، میزان سلامت، و نوع داروهای مصرفی وی تحت تأثیر قرار گیرد.
دو نوع اسید به شکل شایع در بوی بدن وجود دارد:
• اسید پروپیونیک (پروپانوئیک اسید) معمولاً در عرق یافت می‎شود – پروپیونی‌باکتری آمینواسیدها را به پروپیونیک اسید تبدیل می‎کند.
پروپیونی‎باکتری در مجاری غدد چربی‎دار بزرگسالان و نوجوانان زندگی می‎کند. برخی از مردم ممکن است بویی شبیه به سرکه را از اسید پروپیونیک استشمام کنند، زیرا شبیه به اسید استیک است، که بوی تند و مزۀ ترش سرکه را به آن می‏دهد.
• اسید ایزووالریک (3 – متیل بوتانوئیک اسید) دیگر منبع رایحۀ بدن است که نتیجۀ اعمال باکتری استافیلوکوکوس اپیدرمیس است، که در برخی انواع پنیر نیز وجود دارد.

تعریق و غدد تعریق ما
به طور متوسط بدن انسان دارای 3 تا 4 میلیون غدۀ عرق است که بر دو نوع هستند:

غدد اکرین
نوعی غدۀ تعریق ساده است که تقریباً در تمامی نواحی بدن که دارای پوست هستند وجود دارد. آنها عرقی تولید می‎کنند که به واسطۀ لوله‎ها یا مجاری پیچیده به سطح پوست می‎رسد. وقتی عرق از راه پوست تبخیر می‎شود بدن خنک می‎گردد. غدد اکرین مسؤول تنظیم دمای بدن ما هستند.

غدد آپوکرین
این غدد در پستان‎ها، ناحیۀ تناسلی، زیر بغل و گوش یافت می‎شوند. در پستان‎ها کار آنها ترشح چربی به درون شیر پستان است. در گوش‌ها وظیفۀ آنها کمک به تشکیل موم گوش است. غدد آپوکرین موجود در پوست و پلک چشم‎ها غدد تعریق هستند.
بیشتر غدد آپوکرین پوست در کشالۀ ران، زیر بغل و اطراف نوک پستان جایگیر شده‎اند. غدد آپوکرین پوست معمولاً یک رایحه دارند؛ آنها غدد "خوشبو" محسوب می‌شوند.
متخصصان می‎گویند که فرومون‎ها به شکل ناخودآگاهانه در چگونگی واکنش ما نسبت به یکدیگر مؤثرند؛ انسان ممکن است دیگری را از نظر جنسی جذاب تلقی کند زیرا بوی فرومون‎های او برایش (زن / مرد) جذابیت دارد. غدد آپوکرین مسؤول اصلی ایجاد رایحۀ بدن محسوب می‎شوند زیرا تعریق صورت گرفته توسط آنها سرشار از پروتئین است که باکتری می‎تواند به آسانی آن را تجزیه کند. غدد اکرین عرقی تولید می‎کنند که سرشار از نمک است، که این، کار را برای تبدیل آنها به پروتئین برای باکتری‎ها دشوار می‎کند. به عبارت دیگر، مقدار زیادی از بوی بدن ما ناشی از تعریق صورت گرفته توسط غدد آپوکرین است.

چه چیز سبب بوی بد پا می‌شود؟
بسیاری از ما کفش و جوراب به پا می‌کنیم، که این باعث می‎شود تا بخار شدن عرق بسیار دشوارتر شود، و این وضعیت عرق بیشتری برای تبدیل آنها به مواد بودار در اختیار باکتری‎ها قرار می‎دهد. رطوبت پا نیز ریسک توسعه و رشد قارچ‎ها را افزایش می‎دهد، که به نوبۀ خود می‎تواند منبعی برای ایجاد بوی ناخوشایند باشد.

تشخیص بوی بدن
در اکثر قریب به اتفاق موارد بوی بد بدن نیازی به مراجعه به دکتر نیست. فرد می‎تواند خود از بوی بدن خویش باخبر شود یا توسط اعضاء خانواده و دوستان نزدیک خویش از این موضوع مطلع گردد. برخی روش‌های مراقبت فردی وجود دارد که معمولاً با موفقیت به رفع این مشکل کمک می‎کنند.

چه هنگامی برای بوی بدن باید به دکتر مراجعه کرد
برخی اختلالات و وضعیت‎های پزشکی می‎توانند میزان تعریق بدن را تغییر دهند، در حالی که مابقی آنها می‎توانند چگونگی تعریق و در مرحلۀ بعد نوع بوی بدن ما را دگرگون کنند. برای مثال، هیپرتیروئیدیسم (پرکاری غدۀ تیروئید) یا یائسگی می‎تواند سبب تعریق بیشتر در مردم شود، در حالی که بیماری کبدی، بیماری کلیوی، یا دیابت می‎توانند ثبات بوی بدن را تغییر دهند، به طوری که فرد دارای بوی متفاوتی شود. فرد باید به دکتر مراجعه کند اگر:
• تعریق وی در شب آغاز می‌شود
• اگر بدون علل منطقی بیش از اوقات معمول خویش دچار تعریق می‎شود
• اگر فرد دچار عرق سرد می‎شود
• اگر تعریق باعث مختل شدن زندگی روزانۀ فرد می‎شود.
در صورت تغییر نوع بوی بدن فرد باید به پزشک مراجعه کند. بوی میوه‌مانند می‎تواند به علت سطح بالای کتون‎ها در خون، علامتی از دیابت باشد. بیماری کبدی و کلیوی اغلب اوقات به علت تشکیل مواد سمی در بدن باعث ایجاد بویی شبیه به بوی مواد سفید کننده در فرد بیمار می‎شوند.

درمان و پیشگیری از بوی بد بدن
گام‎های برشمرده در زیر می‎توانند به کنترل بوی بد بدن کمک کنند:
1) شستشوی روزانه با آب گرم - فرد باید روزانه دستکم یک بار دوش گرفته یا حمام کند. باید به خاطر داشته باشیم که آب گرم به کشتن باکتری‎های حاضر در پوست کمک می‎کند. اگر هوا به شکل غیر منتظره‎ای گرم باشد باید دوش گرفتن به تعداد بیش از یک بار در طول روز را در مد نظر قرار داد.
2) لباس - پارچه‌های از جنس طبیعی به پوست امکان تنفس می‎دهند، که این به بهتر شدن تبخیر عرق منجر می‎شود. پارچه‎های از جنس طبیعی شامل پشم، ابریشم و نخ هستند.
3) اجتناب از خوردن غذاهای تند - کاری، سیر و برخی دیگر از غذاهای تند، پتانسیل ایجاد تعریق با بوی تند و زننده در مردم را دارند. برخی از کارشناسان بر این عقیده‎اند که رژیم غذایی دارای گوشت قرمز زیاد می‎تواند ریسک ایجاد بوی بد را در بدن سرعت ببخشد.
4) کلراید آلومینیم - این ماده معمولاً از جمله ترکیبات فعال اصلی ضد عرق‌ها محسوب می‎شود. اگر بدن به مداواهای خانگی برشمرده در بالا جواب ندهد، باید با داروشناس یا دکتر در مورد فرآوردۀ مناسب حاوی کلراید آلومینیم مشورت کرد. فرد باید دستورات مربوط به استفاده از این مواد را به دقت دنبال کند.

نکاتی در مورد بوی زیر بغل
مجموعۀ بزرگی از غدد آپوکرین در ناحیۀ زیر بغل قرار دارند که این موضوع سبب مستعد بودن این ناحیه برای توسعۀ سریع بوی بدن می‎شود.
نکات زیر می‎تواند در کنترل بوی زیر بغل کمک کننده باشد:
1) زیر بغل خود را تمیز نگه دارید - زیر بغل را با استفاده از صابون‎های ضد باکتری مرتباً شستشو دهید، و این سبب کاهش میزان این باکتری‎ها می‎شود که نتیجۀ آن کاهش بوی بد بدن خواهد بود.
2) موی زیر بغل - باعث کاهش میزان تبخیر عرق می‎شود، که این مجال بیشتری به باکتری‎ها می‎دهد تا آن را به مواد بدبو تبدیل کنند.
نشان داده شده است که اصلاح منظم موی ناحیۀ زیر بغل به کنترل ایجاد بوی بد در این ناحیه از بدن کمک می‎کند.
3) دئودورانت‌ها یا ضد عرق‌ها - دئودورانت‎ها باعث اسیدی‌تر شدن پوست می‎شوند، که این سبب دشوار شدن شرایط محیطی برای رشد باکتری‎ها می‎گردد.
ضد عرق‌ها با انسداد مجاری غدد مانع عمل تعریق می‎شوند، که نتیجۀ آن تعریق کمتر است. به هر جهت برخی مطالعات خاطرنشان کرده‎اند که ضد عرق‌ها ممکن است با ریسک سرطان پستان یا سرطان پروستات مرتبط باشند. این مطالعات عنوان می‎کنند که به هر تقدیر شواهد در این مورد قطعی نیستند.
4) سم بوتولینوم – این سم توسط کلوستریدیوم بوتولینوم تولید می‌شود. این ماده سمی‎ترین مادۀ بیولوژیک شناخته شده است. به هر جهت، مقادیر بسیار کم و دوزهای کنترل شدۀ این ماده امروزه در عرصه‎های مختلف پزشکی مورد استفاده قرار می‎گیرد. یک درمان نسبتاً جدید برای افرادی که دچار تعریق بیش از حد در ناحیۀ زیر بغل هستند در دسترس است.
بیه بیمار تقریباً 12 دوز تزریقی سم بوتولینوم در ناحیۀ زیر بغل داده می‎شود. کل روند انجام این عمل بیش از 45 دقیقه طول نمی‎کشد. سم مزبور پیام‎های ارسالی از مغز برای غدد عرق را مسدود می‎کند، که نتیجۀ آن تعریق کمتر در ناحیۀ مورد نظر است. یک بار درمان به این روش ممکن است از 2 تا 8 ماه تداوم اثر داشته باشد.

نکاتی در مورد بوی بد پا (برومودوزیس)
بوی پا نسبت به بوی زیر بغل موضوع کمتر شایعی است زیرا بوی پا معمولاً بر اثر استفاده از کفش و جوراب ایجاد می‎شود. به هر جهت، بوی پا در صورت کندن کفش در هنگام حضور در خانۀ خود یا دیگران، که در بسیاری از کشورها مرسوم است، خود را بروز می‎دهد.
نکات زیر می‎تواند در کنترل بوی بد پا کمک کننده باشد:
1) پاهای خود را با آب گرم بشویید - این کار باید دستکم یک بار در روز انجام شود. باید به خاطر داشته باشید که آب گرم در کشتن باکتری‎ها بهتر از آب سرد است. روغن درخت چای را به آب اضافه کنید، این کار به کشتن باکتری‎ها کمک می‎کند (این روغن را مستقیماً روی پوست نمالید). از خشک شدن پاها پس از شستشو مطمئن شوید، و به ویژه لای انگشتان را از یاد نبرید.
2) جوراب - جوراب‎ها باید از جنسی باشند که امکان تبخیر عرق را ایجاد کنند. بهترین جوراب‎ها آنهایی هستند که از پارچه‎های دست‎ساز و پشم (کرک) تهیه می‎شوند.
جوراب مورد استفادۀ خود را هر روز عوض کنید.
کفش - اگر شما کفش‎هایی با جدار پلاستیک به پا می‎کنید مطمئن شوید که استفاده از این کفش‎ها طولانی مدت نباشد. کفش چرم برای تبخیر عرق پا مناسب‎تر از کفش پلاستیکی است.
اگر شما دچار مشکل تعریق پا هستید از پوشیدن یک جفت کفش برای دو روز متوالی خودداری کنید - کفش در طول شب به طور کامل خشک نمی‎شود.
3) سنگ پا - باکتری‎ها روی پوست مرده رشد می‎کنند. اگر پای شما محل تجمع پوست مرده شده است این پوست‎ها را با استفاده از سنگ پا از پوست جدا کنید.
4) دئودورانت‎ها و ضد عرق‎ها - در مورد دئودورانت یا ضد عرق مناسب از داروشناس سؤال کنید. اگر شما دچار مشکل "پای ورزشکار" هستید، نباید از دئودورانت یا ضد عرق استفاده کنید - ابتدا عفونت قارچی موجود را با استفاده از داروی مناسب درمان نمایید.
5) در حد امکان پابرهنه راه بروید - هر جا که ممکن است پا را از قید کفش و جوراب خلاص کنید یا دستکم در هر موقعیت ممکن پاهایتان را از کفش خارج نمایید.