• کریستین نوردکویست
• زیر نظر دانشکدۀ پزشکی دانشگاه ایلینویز – شیکاگو
• ترجمه هامیک رادیان
عدم تحمل غذایی، که به نام حساسیت غذایی بیش از حد غیر IgE یا حساسیت بیش از حد غذایی غیر آلرژیک نیز شناخته می‌شود، به مشکلات مربوط به هضم برخی غذاها اشاره دارد. به یاد داشتن این موضوع مهم است که عدم تحمل غذایی و آلرژی غذایی با یکدیگر تفاوت دارند.
آلرژیهای غذایی محرک سیستم ایمنی هستند، در حالی که عدم تحمل غذایی چنین نیست. برخی از مردم پس از خوردن برخی غذاها دچار مشکلات گوارشی می‌شوند، حتی اگر سیستم ایمنی آنها واکنشی نشان نداده باشد - در اینجا هیچ نوع پاسخ هیستامین در کار نیست.
غذاهایی که بیشترین ارتباط را با ایجاد عدم تحمل غذایی دارند شامل فرآورده‌های لبنی، گندم حاوی گلوتن، و غذاهایی مثل انواع لوبیا و کلم هستند که باعث ایجاد گاز در روده می‌شوند.
مطالب این مقاله:
• علایم
• علل
• افزودنی‌های غذایی (مکملهای غذایی) و عدم تحمل
• تشخیص
• تحمل می‌تواند افزایش یابد
علایم عدم تحمل غذایی
تعیین اینکه فردی دچار عدم تحمل غذایی یا آلرژی غذایی است دشوار است زیرا نشانهها و علایم این دو اختلال اغلب اوقات همپوشانی دارند.
بر مبنای نظر دکتر جیمز لی / James Li، متخصص آلرژی بالینی در مایو کلینیک، وقتی موضوع آلرژی در میان است، حتی مقدار خیلی کم غذا سبب بروز علایم می‌شود، همچنان که در مورد بادام زمینی مشاهده می‌گردد. در حالی که در عدم تحمل غذایی، مقادیر کم غذا اغلب اوقات هیچ نوع واکنشی به دنبال ندارند.
در مقایسه با آلرژی غذایی معمولاً بروز علایم عدم تحمل غذایی زمان طولانی‌تری دارد.
علایم عدم تحمل غذایی به طور معمول چند ساعت پس از خوردن غذا یا ترکیبی که فرد نسبت به آن دچار عدم تحمل است، آغاز می‌شود و ممکن است از چند ساعت تا چند روز ادامه داشته باشد. در برخی موارد آغاز بروز علایم عدم تحمل غذایی تا 48 ساعت طول میکشد.
برخی از مردم نسبت به چند گروه مختلف غذایی دچار عدم تحمل هستند، که این موضوع باعث می‌شود تا برای دکترها تعیین اینکه این افراد دچار بیماریهای مزمن یا عدم تحمل غذایی هستند، دشوار شود. تعیین اینکه فرد نسبت به کدام غذا یا غذاها دچار عدم تحمل است ممکن است به زمان زیادی نیاز داشته باشد.
بر مبنای اعلام ادارۀ غذای NSW استرالیا، فهرست زیر شایع‌ترین علایم عدم تحمل غذایی را نشان میدهد:
• نفخ
• میگرن
• سردرد
• سرفه
• آبریزش بینی
• درد معده
• تحریک روده
• کهیر
علل عدم تحمل غذایی
عدم تحمل غذایی می‌تواند علل متعددی داشته باشد، و در اینجا به هر یک از این علل پرداخته خواهد شد.
1) فقدان یک آنزیم
آنزیمها برای هضم کامل غذا مورد نیاز هستند. اگر برخی از آنزیمها در فرد وجود نداشته باشد یا مقدار آنها ناکافی باشد، احتمال دارد که عمل هضم به طور کامل صورت نگیرد.
مردمی که دچار عدم تحمل نسبت به لاکتوز هستند دارای لاکتاز کافی نیستند. لاکتاز، آنزیمی است که قند شیر (لاکتوز) را خرد کرده به مولکولهای کوچکتر تبدیل میکند که بدن بتواند آنها را باز هم خردتر کرده و از طریق روده جذب کند. اگر لاکتوز در دستگاه گوارش باقی بماند، می‌تواند سبب ایجاد گرفتگی، درد معده، نفخ، اسهال و تولید گاز شود.
مردم دچار آلرژی نسبت به شیر دارای علایمی مشابه افراد دارای عدم تحمل به لاکتوز هستند. این دلیل آن است که چرا افراد دچار عدم تحمل لاکتوز به طور شایع و به غلط مبتلا به آلرژی تشخیص داده می‌شوند.
محققان "بیمارستان و مرکز بهداشت کودکان مری بریج" در تاکوما، پی بردهاند که عدم تحمل فروکتوز همراه درد برگشت کننده یا عملکردی شکم در کودکان شایع است.
تقریباً تمامی غذاها برای هضم کامل نیاز به یک آنزیم دارند. بر مبنای اعلام "بنیاد آلرژی بریتانیا"، کمبود آنزیم یک علت شایع عدم تحمل غذایی است.
2) علل شیمیایی عدم تحمل غذایی
برخی مواد شیمیایی موجود در غذاها و نوشیدنیها میتوانند سبب بروز عدم تحمل شوند، که از جملۀ آنها میتوان به انواع پنیر، و کافئین قهوه، چای و شکلات اشاره کرد. برخی از مردم در مقایسه با دیگران نسبت به این مواد شیمیایی آسیب‌پذیری بیشتری دارند.
3) مسمومیت غذایی - سموم
برخی از غذاها به طور طبیعی موادی شیمیایی ایجاد میکنند که میتوانند اثرات سمی بر بدن انسان داشته باشند و باعث بروز اسهال، تهوع و استفراغ شوند.
لوبیاهای نپخته دارای افلاتوکسینهایی هستند که میتوانند سبب ایجاد مشکلات گوارشی بسیار ناخوشایندی شوند. لوبیاهایی که خوب پخته شده باشند فاقد این سم هستند. بنابراین مردم ممکن است دچار این نگرانی شوند که چرا به یک وعده غذای لوبیا واکشن نشان می‌دهند و به وعدۀ دیگری از آن خیر.
4) وجود هیستامین طبیعی در برخی غذاها
برخی غذاها مثل ماهی که به خوبی نگهداری نشده باشد میتوانند همچنان که رو به "فساد" میروند مقدار زیادی هیستامین در خود انباشته کنند. برخی از مردم به طور مشخص نسبت به این هیستامین طبیعی دچار حساسیت هستند و در آنها راش‌های پوستی، کرامپ‌های شکمی، اسهال، استفراغ و تهوع ایجاد می‌شود.
اغلب اوقات علایم شبیه به آنافیلاکسی (یک واکنش آلرژیک بسیار قوی) است.
5) سالیسیلاتهای موجود در بسیاری از غذاها
عدم تحمل سالیسیلات که به نام حساسیت سالیسیلات نیز شناخته می‌شود وقتی بروز میکند که فرد نسبت به مقادیر نرمال سالیسیلات خورده شده واکنش نشان میدهد.
سالیسیلات‌ها مشتقات اسید سالیسیلیک هستند، که به طور طبیعی در گیاهان به عنوان یک مکانیسم یا ساز و کار دفاعی در برابر باکتریهای مضر، قارچ، حشرات و بیماریها وجود دارند.
این مواد شیمیایی در بسیاری از غذاها وجود دارند و اغلب مردم بدون هر گونه عوارض جانبی میتوانند غذاهای حاوی سالیسیلات را مصرف کنند. به هر جهت، برخی از مردم پس از خوردن مقادیر زیاد غذای حاوی سالیسیلات دچار مشکل می‌شوند. افراد دچار عدم تحمل نسبت به سالیسیلات باید از خوردن مقادیر زیاد غذاهای حاوی این ماده خودداری کنند.
سالیسیلات‌ها در اغلب غذاهای دارای منشأ گیاهی شامل اکثر میوه‌ها و سبزیجات، چاشنیها، گیاهان دارویی، چای، و افزودنی‌های معطر وجود دارند. طعم نعناع، سس گوجه فرنگی، انواع توت، و مرکبات به طور مشخص دارای مقادیر بالای سالیسیلات هستند.
غذاهای فرآوری شده و دارای افزودنی‌های طعمدار معمولاً مقادیر بالایی از سالیسیلات‌ها را دارند.
افزودنی‌های غذایی و عدم تحمل
عدم تحمل نسبت به مکمل غذایی یک مشکل دایماً رو به رشد در طول سه دهۀ گذشته بوده است زیرا مواد غذایی هر چه بیشتر و بیشتر حاوی مواد افزوده می‌شوند.
با وجود این تخمین زده می‌شود که ابتلا به عدم تحمل نسبت به مواد افزودۀ غذایی مبتلابه بیش از 1 درصد مردم نیست.
مواد افزوده برای تقویت طعم، بالاتر بردن تقاضای غذاها و افزایش عمر بستهبندی آنها به کار میروند. مثال‌هایی در مورد مواد افزودنی غذایی عبارتند از:
• آنتیاکسیدانها
• رنگدهندههای صنعتی
• طعمدهندههای صناعی
• امولسیون کننده‌ها
• تقویت کنندههای طعم
• مواد نگهدارنده
• شیرین کننده‌ها
از هزاران مکمل مورد استفاده در صنایع غذایی، گمان بر آن است که درصد اندکی از آنها سبب مشکل می‌شوند.
• نیتراتها - به عنوان مسبب خارش و راش‌های پوستی شناخته می‌شوند. گوشتهای قرمز فرآوری شده به طور معمول مقدار زیادی نیترات و نیتریت دارند.
• MSG (مونوسدیم گلوتامات) - به عنوان تقویت کنندۀ طعم و بو به کار میرود و به عنوان عامل ایجاد سردرد شناخته می‌شود.
• سولفیتها - به عنوان نگهدارنده و تقویت کننده در غذاها استفاده می‌شود. به طور معمول در انواع شراب کاربرد دارد. در ایالات متحد آمریکا از سال 1987 و در اتحادیۀ اروپا از سال 2005، در صورتی که در هر بطری شراب بیش از ده جزء در هر میلیون سولفیت وجود داشته باشد این موضوع باید از سوی سازنده روی برچسب بطری شراب قید شود. یک مطالعه در آلمان پی برده است که در حدود 7 درصد مردم دچار عدم تحمل نسبت به شراب هستند.
• برخی رنگ دهنده‌ها - به ویژه کارمین (قرمز) و اناتو (زرد).
تشخیص عدم تحمل غذایی
تشخیص این موضوع که فرد دچار عدم تحمل غذایی یا آلرژی غذایی است کار سادهای نیست زیرا نشانهها و علایم این دو اختلال اغلب اوقات همپوشانی دارند. وجود برخی الگوها در علایم می‌تواند به پزشکان در تمایز بین این دو بیماری کمک کند. در اکثریت قاطع موارد ایجاد علایم مربوط به عدم تحمل غذایی نسبت به علایم آلرژی غذایی نیاز به زمان طولانی‌تری دارد.
به بیماران توصیه می‌شود دفتر یادداشت روزانهای داشته باشند و فهرست غذاهای مصرف شدۀ خود، زمان بروز علایم و ویژگیهای آنها را در آن قید کنند. دادههای موجود در دفترچه مزبور می‌تواند در شناسایی علت بروز واکنش‌های جانبی و کارهایی که باید انجام داد به پزشک یا متخصص تغذیه کمک کند.
گذشته از عدم تحمل لاکتوز و بیماری سلیاک، هیچ نوع تست دقیق، قابل اعتماد و معتبر برای شناسایی عدم تحمل غذایی وجود ندارد. بهترین ابزار تشخیصی در این مورد از دور خارج کردن اقلام غذایی (رژیم محرومیت غذایی) است که به نام رژیم غذایی حذف یا تشخیصی نیز شناخته می‌شود.
عدم تحمل نسبت به غذاهایی که منظماً مصرف می‌شوند ممکن است نتیجۀ واکنش‌های عارضی باشد که به یکدیگر انتقال مییابند. وقتی این مورد بروز کند، تشخیص این موضوع که مشکل از کدام غذا ناشی می‌شود دشوار خواهد بود. در اینجا ریسک بالایی برای بروز تشخیص خطا در مورد یک اختلال مزمن یا بیماری وجود دارد.
رژیم محرومیت غذایی در متمایز کردن عامل ایجاد عدم تحمل غذایی بسیار مفید است.
در یک رژیم محرومیت غذایی متعارف، غذای مظنون به ایجاد عدم تحمل از رژیم غذایی فرد در دورۀ زمانی مشخصی حذف می‌شود، که این زمان به طور معمول از 2 هفته تا 2 ماه خواهد بود. اگر پس از حذف غذای مزبور در طول این مدت واکنش‌های جانبی رفع شوند، به احتمال زیاد مقصر ایجاد عدم تحمل غذایی پیدا شده است. این روش هنگامی مورد تأیید صریحتر قرار خواهد گرفت که با افزودن مجدد غذای مزبور به رژیم غذایی، علایم عدم تحمل غذایی نیز مجدداً بروز یافته باشند.
دکتر ممکن است برای از تشخیص خارج کردن آلرژی غذایی انجام تست پوستی یا تست خون را توصیه کند.
• تست خراش پوست - تستی است که واکنش فرد به یک غذای مشخص را ارزیابی میکند. در این تست مقدار کمی از غذای مظنون به ایجاد آلرژی بر پشت بیمار یا ساعد وی قرار داده می‌شود. سپس پوست با استفاده از سوزن خراش داده می‌شود که این کار امکان میدهد تا مادۀ غذایی مزبور به زیر سطح پوست راه یابد. افراد دچار آلرژی با ایجاد یک حالت برجستگی در ناحیۀ مورد آزمایش به این وضعیت جواب می‌دهند. در هر حال تست خراش پوست صد در صد قابل اعتماد نیست.
• تست خون - سطح آنتیبادیهای IgE (ایمنوگلوبولین E) را اندازهگیری میکند. تست خون نیز بهطور صد درصد قابل اعتماد نیست. وجود آنتیبادیهای IgE ممکن است بخشی از پاسخ نرمال انسان باشد و بر مبنای مطالعۀ منتشر شده در CMAJ بیش از آنکه نشان دهندۀ واکنش جانبی باشند نشانگر تحمل هستند.
بهترین درمان برای عدم تحمل غذایی در حال حاضر یا خودداری از خوردن برخی غذاها یا خوردن آنها در مقادیر کمتر است، و نیز مصرف مکملهایی که میتوانند به عمل هضم غذا کمک کنند.
تحمل می‌تواند بهبود یابد
برخی از مردم متوجه می‌شوند که در صورت حذف برخی از غذاها از برنامۀ غذایی خود برای مدتی مشخص، در دورۀ مصرف مجدد همان غذا دچار واکنش جانبی نمیشوند. این وضعیت تحت عنوان تحمل شناخته می‌شود. حفظ تحمل اغلب پرسشی در مورد طول مدت خودداری از خوردن غذای مشخص و مقدار مصرف آن در دورۀ از سرگیری خوردن همان غذا است.
از آنجا که هر فردی دارای واکنش متفاوتی است، تنها راه تعیین این موضوع توسل به روش آزمون و خطا است.
در همین زمینه مطالعه لینک‌های زیر در وبسایت مهرین - اخبار سلامت پیشنهاد می‌شود:
تفاوت آلرژی غذایی و عدم تحمل غذایی چیست؟
آلرژی غذایی - علایم، درمانها، و علل
Source:
Food Intolerance: Causes, Symptoms, and Diagnosis
Last updated Mon 11 July 2016
By Christian Nordqvist
Reviewed by University of Illinois-Chicago, School of Medicine
نظرات (0)