رتینوبلاستوما (رتینوبلاستوم) چیست و چه کسانی به آن مبتلاء می‌شوند؟

در این مقاله:
◄ علایم رتینوبلاستوما
◄ چه زمانی به دکتر مراجعه کنیم
◄ علل رتینوبلاستوما
◄ پیامدهای رتینوبلاستوما
◄ پیشگیری از رتینوبلاستوما
◄ تشخیص رتینوبلاستوما
◄ درمان رتینوبلاستوما

رتینوبلاستوما (رتینوبلاستوم) نوعی سرطان چشم است که در شبکیه چشم آغاز می‌شود. رتینوبلاستوما بیش از همه کودکان خردسال را مبتلاء می‌کند اما به ندرت بزرگسالان نیز دچار آن می‌شوند.
شبکیه متشکل از بافت عصبی است که نور را زمانی که از طریق جلو چشم وارد آن می‌شود حس می‌کند. شبکیه از طریق اعصاب بینایی پیام‌هایی را به مغز می‌فرستد و در مغز این پیام‎ها به صورت تصویر تفسیر می‌شوند.
شکل نادری از سرطان، یعنی رتینوبلاستوما متداول‌ترین نوع سرطان است که چشم کودکان را مبتلاء می‌کند. رتینوبلاستوما ممکن است در یک چشم یا هر دو بروز کند.

علایم رتینوبلاستوما
از آنجا که رتینوبلاستوما عمدتاً نوزادان و کودکان خردسال را مبتلاء می‌کند علایم شایع نیستند. نشانه‌هایی که ممکن است بارز باشند عبارتند از:
◄ یک رنگ سفید در مردمک چشم زمانی که نور به چشم می‌تابد، مثل موقعی که شخص یک عکس با فلش از کودک می‌گیرد
◄ چشم‌هایی که به نظر می‌رسد در مسیرهای مختلفی نگاه می‌کنند
◄ ضعف بینایی
◄ سرخی چشم
◄ ورم چشم

چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
در صورت مشاهده علام نگران کننده در مورد چشم کودک وی را به پزشک نشان دهید. رتینوبلاستوما سرطانی نادر است بنابراین پزشک کودک ممکن است ابتدا علل دیگر و شایع‌تر را پیگیری کند.
اگر شما دارای تاریخچه خانوادگی رتینوبلاستوما هستید در این مورد با پزشک صحبت کنید.

علل رتینوبلاستوما
رتینوبلاستوما زمانی بروز می‌کند که سلول‌های عصبی در شبکیه چشم دچار جهش‌های ژنتیکی می‌شوند. این جهش‌ها باعث می‌گردند تا سلول‌های مزبور در زمانی که سلول‌های سالم چشم می‌میرند به رشد و تکثیر خود ادامه دهند. این انباشت توده سلول‌ها باعث ایجاد یک تومور می‌شود.
سلول‌های رتینوبلاستوما می‌توانند در چشم گسترش یافته و به ساختارهای مجاور برسند. در عین حال امکان متاستاز دادن رتینوبلاستوما به دیگر نواحی بدن شامل مغز و ستون فقرات وجود دارد.
در اکثریت موارد علت جهش ژنتیکی منجر به ایجاد رتینوبلاستوما مشخص نیست. به هر حال، این امکان هست که کودکان یک جهش ژنتیکی را از والدین خود به ارث برده باشند.

رتینوبلاستوم ارثی
جهش‌های ژنی که ریسک رتینوبلاستوما و دیگر سرطان‌ها را افزایش می‌دهند ممکن است از والدین به فرزندان برسند.
رتینوبلاستوم وراثتی که از والدین به فرزندان می‌رسد از نوع الگوی اتوزومال غالب است که بدان معنی است که برای انتقال خطر ابتلاء به رتینوبلاستوما فقط به ارث رسیدن ژن جهش یافته از یکی از والدین کافی است. اگر یکی از والدین حامل یک ژن جهش یافته باشد، در مورد هر فرزند شانسی 50 درصدی برای به ارث بردن آن ژن وجود خواهد داشت.
اگرچه یک جهش ژنی خطر ابتلاء بچه به رتینوبلاستوما را افزایش می‌دهد این بدان معنی نیست که ابتلاء به سرطان گریزناپذیر است.
کودکان دچار شکل وراثتی رتینوبلاستوما گرایشی به ایجاد بیماری در سنین اولیه نشان می‌دهند. رتینوبلاستوم وراثتی همچنین گرایشی به بروز در هر دو چشم نشان می‌دهد تا درگیر کردن فقط یک چشم.

پیامدهای رتینوبلاستوما
کودکان تحت درمان برای رتینوبلاستوما در خطر برگشت سرطان در چشم مورد درمان و پیرامون آن هستند. به همین علت، پزشک کودک معاینات پیگیری وضعیت را برای بررسی برگشت رتینوبلاستوما برنامه‌ریزی خواهد کرد. پزشک ممکن است یک برنامه شخصی سازی شده برای معاینات کودک که شامل بررسی مکرر چشم است ایجاد کند.
به علاوه کودکان دارای شکل وراثتی رتینوبلاستوما در سال‌های پس از درمان در معرض افزایش خطر ابتلاء به دیگر انواع سرطان در هر قسمتی از بدن قرار دارند، به ویژه در مورد پینیوبلاستوما که نوعی تومور مغزی است. به همین دلیل، کودکان دارای رتینوبلاستوم وراقتی باید به صورت منظم در مورد دیگر انواع سرطان غربالگری شوند.

پیشگیری از رتینوبلاستوما
پزشکان در مورد علت اغلب موارد رتینوبلاستوما مطمئن نیستند، بنابراین هیچ راه اثبات شده‌ای برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد.

پیشگیری برای خانواده‌های دچار رتینوبلاستوم وراثتی
اگر کودکی دچار رتینوبلاستوما تشخیص داده شود پزشک انجام تست ژنتیک را برای تعیین وراثتی بودن احتمالی بیماری توصیه می‌کند. تست ژنتیک به خانواده این امکان را می‌دهد که بداند آیا کودکان آنان در معرض افزایش ریسک ابتلاء به رتینوبلاستوما قرار دارند یا خیر، و بنابراین بسته به شرایط، امکان مراقبت پزشکی وجود خواهد داشت. برای مثال، معاینات چشم را می‌توان کمی پس از تولد بچه انجام داد، یا، در برخی شرایط این کار پیش از تولد بچه امکان‌پذیر است. به این طریق امکان تشخیص بسیار زودهنگام رتینوبلاستوما ایجاد می‌شود - یعنی در زمانی که تومور هنوز کوچک است و شانس علاج یا حفظ بینایی هنوز وجود دارد.
تست ژنتیک را می‌توان برای تعیین موارد زیر به کار برد:
◄ کودک دچار رتینوبلاستوما در خطر ابتلاء به دیگر سرطان‌های مرتبط قرار دارد.
◄ کودک دچار رتینوبلاستوما دارای یک جهش ژنی است که ممکن است به فرزندان خود وی انتقال یابند.
◄ دیگر فرزندان والدین در خطر ابتلاء به رتینوبلاستوما و دیگر سرطان‌های مرتبط قرار دارند.
◄ شخص و همسر وی امکان انتقال جهش ژنی را به فرزندان بعدی خود دارند.

تشخیص رتینوبلاستوما
تست‌ها و اقدامات مورد استفاده برای تشخیص رتینوبلاستوما عبارتند از: معاینه چشم، و تست‌های تصویربرداری مثل سونوگرافی و MRI.

درمان رتینوبلاستوما
بهترین درمان برای کودک دچار رتینوبلاستوما به اندازه و محدوده شکل‌گیری تومور، اینکه سرطان به دیگر نقاط بدن غیر از چشم گسترش یافته است، وضعیت کلی سلامت کودک، و ترجیحات شخصی والدین بستگی دارد. هدف درمان علاج سرطان است. در صورت امکان پزشکان به آن گزینه‌های درمانی روی می‌آورند که نتیجه آنها خارج کردن چشم یا فقدان بینایی نباشد.

شیمی درمانی
انواع شیمی درمانی مورد استفاده برای درمان رتینوبلاستوما شامل موارد زیرند:
• شیمی درمانی داروهای سیستمیک. داروهای شیمی درمانی از طریق یک رگ خونی تزریق شده و در سراسر بدن سلول‌های سرطانی را از بین می‌برند.
• شیمی درمانی تزریقی در مجاورت تومور. نوعی تخصصی از شیمی درمانی، به نام شیمی درمانی داخل شریانی، دارو را از طریق یک کاتتر (لوله) مستقیماً به شریان مسؤول خونرسانی به چشم تزریق می‌کند. پزشک ممکن است بالون کوچکی را برای نزدیک نگه داشتن دارو به تومور در شریان مزبور جاگذاری کند.
• شیمی درمانی تحویل شده به داخل چشم. شیمی درمانی اینتراویترال شامل تزریق داروهای شیمی درمانی به شکل مستقیم درون چشم است.

اشعه درمانی
اشعه درمانی از انرژی پرقدرت مثل اشعه X و پروتون‌ها برای کشتن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. انواع اشعه درمانی مورد استفاده برای درمان رتینوبلاستوما عبارتند از:
اشعه لوکال. در این نوع درمان با اشعه که رادیوتراپی پلاک یا براکی‌تراپی نیز نامیده می‌شود، دستگاه درمانی به طور موقتی در نزدیکی تومور قرار می‌گیرد.
اشعه درمانی لوکال (موضعی) برای رتینوبلاستوما از یک دیسک کوچک حامل ذرات مواد رادیواکتیو استفاده می‌کند. این دیسک در محل مورد نیاز جایگذاری شده و در طول چند روز به تدریج پرتوهای اشعه را به تومور می‌رساند.
جاگذاری دستگاه اشعه در مجاورت تومور شانس سرایت اشعه به بافت‌های سالم خارج از محدوده چشم را کاهش می‌دهد. این نوع اشعه درمانی به طور معمول برای تومورهایی به کار می‌رود که به شیمی درمانی جواب نمی‌دهند.
• اشعه درمانی پرتو خارجی. این نوع اشعه درمانی پرتوهای پرقدرت را از منبع یک دستگاه قرار گرفته در خارج از بدن به تومور می‌تاباند. در زمانی که کودک روی تخت دراز کشیده است دستگاه دور وی می‌چرخد و اشعه را تحویل می‌دهد.
اشعه درمانی پرتو خارجی می‌تواند در زمان رسیدن پرتوها به نواحی حساس اطراف چشم مثل مغز، عوارض جانبی به دنبال داشته باشد. به همین دلیل این نوع اشعه درمانی به طور معمول برای کودکان دچار رتینوبلاستوم پیشرفته استفاده می‌شود.

لیزر درمانی (ترموتراپی ترانس‌پاپیلاری)
در لیزر تراپی، یک پرتو لیزری گرم برای تخریب مستقیم سلول‌های تومور استفاده می‌شود.

سرمادرمانی (کرایوتراپی)
کرایوتراپی از سرمای شدید برای کشتن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند.
در کرایوتراپی، یک ماده بسیار سرد مثل نیتروژن مایع، در مجاورت سلول‌های سرطانی قرار می‌گیرد. وقتی سلول‌ها منجمد می‌شوند ماده سرد مزبور خارج شده و سلول‌های سرطانی ذوب می‌شوند. این فرآیند منجمد و ذوب کردن در یک جلسه درمانی چند بار تکرار می‌شود و باعث مرگ سلول‎های سرطان می‌گردد.

جراحی خارج کردن چشم
در صورتی که سرطان بیش از آن گسترده باشد که بتوان آن را با روش‌های دیگر درمان کرد، ممکن است از جراحی برای خارج کردن چشم استفاده شود. در چنین موقعیتی خارج کردن چشم می‌تواند باعث پیشگیری از گسترش سرطان به قسمت‌های دیگر بدن شود. جراحی خارج کردن چشم در مورد رتینوبلاستوما شامل موارد زیر است:
• عمل جراحی برای خارج کردن چشم آسیب دیده (انوکلیشن). در این عمل برای خارج کردن چشم، جراحان عضلات و بافت اطراف چشم را قطع کرده و چشم را از حدقه خارج می‌کنند. بخشی از عصب بینایی که از پشت چشم به داخل مغز امتداد دارد نیز برداشته می‌شود.
• جراحی برای ایمپلنت چشم. بلافاصله پس از خارج کردن چشم، جراح یک توپی مخصوص - ساخته شده از پلاستیک یا مواد دیگر - را در حدقه چشم قرار می‌دهد. عضلات کنترل کننده حرکت چشم گاهی از اوقات به این ایمپلنت متصل می‌شوند.
پس از التیام بیمار عضلات چشم خود را با چشم ایمپلنت شده منطبق می‌کنند، بنابراین ممکن است این چشم همانند چشم طبیعی به نظر برسد. به هر حال چشم کاشته شده قدرت بینایی ندارد.
• متناسب سازی چشم مصنوعی. چند هفته پس از عمل جراحی، یک چشم مصنوعی را می‌توان روی چشم ایمپلنت شده قرار داد. چشم مصنوعی را می‌توان بسیار شبیه به چشم سالم کودک ساخت.
چشم مصنوعی پشت پلک چشم قرار می‌گیرد. وقتی عضلات چشم کودک ایمپلنت چشمی را به حرکت درمی‌آورند چنین به نظر می‌رسد که کودک در حال حرکت دادن چشم مصنوعی خود است.
عوارض جانبی جراحی شامل عفونت و خونریزی است. خارج کردن یک چشم بر بینایی کودک تأثیر می‌گذارد با وجود این اکثر کودکان خود را با این فقدان چشم به مرور زمان وقف می‌دهند. در عین حال کودک برای حفظ چشم باقی مانده خود نیاز خواهد داشت تا به شکل دایمی از عینک‌های مخصوص و عینک ورزشی استفاده کند./