زونا یا عفونت ناشی از ویروس واریسلا - زوستر - علل، علایم، و درمان

• هانا نیکولز
• زیر نظر دانشکده پزشکی دانشگاه ایلی‌نویز – شیکاگو

زونا عفونت ناشی از یک عصب منفرد و سطح پوست مرتبط به این عصب است. زونا بر اثر ویروس واریسلا – زوستر – همان ویروس موجب آبله مرغان – ایجاد می‌شود.
هر فردی که در دوران کودکی یا بزرگسالی از آبله مرغان بهبود یافته باشد ممکن است دچار زونا گردد.
تخمین زده می‌شود که هر ساله یک میلیون آمریکایی دچار زونا می‌شوند و یک-‌سوم مردم در طول دوران زندگی خود به زونا مبتلا می‌گردند.

مطالب این مقاله:
• زونا چیست؟
• علل زونا
• علایم زونا
• تشخیص زونا
• درمان زونا
• پیشگیری زونا
• واکسن‌ها زونا
• پیش‌آگهی زونا

زونا چیست؟
زونا توسط همان ویروس موجب آبله مرغان ایجاد می‌گردد. پس از بهبود از آبله مرغان، ویروس در بدن باقی می‌ماند و به حالت نهفته در سیستم عصبی مرکزی به حیات خود ادامه می‌دهد.
ویروس واریسلا – زوستر متعلق به گروهی از ویروس‌ها است که ویروس‌های هرپس یا تبخال نامیده می‌شوند، که این دلیل نامیده شدن آن تحت عنوان هرپس زوستر است.
تمامی ویروس‌های هرپسی می‌توانند در سیستم عصبی پنهان شوند و در آنجا تقریباً به صورت غیر قابل شناسایی باقی بمانند.
تحت شرایط مناسب ویروس هرپس زوستر می‌تواند "دوباره فعال" شود (یا از حالت نهفتگی بیرون بیاید) و از طریق فیبرهای عصبی به راه خود در مسیر ایجاد یک عفونت فعال تازه ادامه دهد.
راش پوستی تاول‌دار همراه زونا معمولاً در یک ناحیه یا نواحی بیشتری موسوم به درماتوم‌ها بروز می‌کند. همچنین امکان بروز زونا به صورت گروهی یا طغیان در یک چهارم سطح صورت وجود دارد.
این درماتوم‌ها به عصب حسی منفردی مرتبطند، که این دلیل آن است که چرا عفونت زونا بیش از آنکه راش‌های گسترده در سطح بدن و درد ایجاد کند به صورت ضایعات پوستی جدا افتاده ظاهر می‌شود.
فردی که در طول زندگی خود پیشتر هرگز با آبله مرغان یا ویروس واریسلا زوستر تماس نداشته امکان ندارد که دچار زونا شود. وقتی فرد با این ویروس‌ تماس پیدا می‌کند، ویروس قادر است تا سال‌ها به حالت نهفته باقی بماند. در واقع ویروس نهفته ممکن است هرگز باعث ایجاد مشکلی نشوذ. به هر جهت، در برخی افراد امکان چند بار فعال شدن این ویروس وجود دارد.
زونا در میان افراد بالای پنجاه سال بیشترین میزان شیوع را دارد؛ در حدود نیمی از کل موارد زونا در مردان و زنان بالای 60 سال بروز می‌کند. به هر حال امکان بروز مجدد ویروس در مردم تمامی سنین، در صورتی که افراد پیشتر دچار آبله مرغان شده باشند، وجود دارد.
اغلب افراد بزرگسال دارای ویروس نهفته هرگز دچار طغیان زونا نمی‌شوند.

علل زونا
در اغلب موارد زونا، علت تکثیر ویروس واریسلا - زوستر شناخته شده نیست. یک نظریه این است که زونا زمانی بروز می‌کند که چیزی سبب تضعیف سیستم ایمنی می‌شود، و باعث دوباره فعال شدن ویروس می‌گردد.
برخی محرک‌های محتمل زونا عبارتند از:
• سالخوردگی
• بیماری‌ها - شامل برخی انواع سرطان و HIV / AIDS
• درمان سرطان - شیمی درمانی و اشعه درمانی مقاومت در برابر بیماری را کاهش می‌دهند
• استرس یا تروما - استرس‌زاهای عاطفی و جسمانی
• داروها - داروهای سرکوب کنندۀ سیستم ایمنی؛ پس از انجام پیوند اعضاء، درصد بالایی از بیماران دچار زونا می‌شوند.
• کودکان - کودکان خردسال که مادر آنها در اواخر بارداری دچار آبله مرغان شده یا در دوران کودکی دچار این بیماری شده باشند ممکن است دچار زونا شوند.

علایم زونا
شایع‌ترین علامت زونا درد است - دردی کسل کننده، تحلیل برنده، تیز و تند و تهاجمی که می‌آید و می‌رود. دیگر علایم بیماری شامل افتادگی پوست و راش تاول‌دار است.
به طور معمول، زونا دورۀ زیر را طی می‌کند:
• درد حاد، مورمور، بی‌حسی، و راش در یک ناحیۀ خاص پوست، که در یک طرف بدن بروز می‌کنند.
• راش به فاصله 1 تا 5 روز پس از آغاز درد ظاهر می‌شود.
• پلاک‌های سرخ رنگی که به تاول‌های خارش‌‌آور پر از مایع تبدیل می‌شوند.
• راش مزبور شبیه به مورد آبله مرغان به نظر می‌رسد اما در کل بدن ظاهر نمی‌شود و محدود به ناحیۀ عصب آسیب دیده است.
• گاهی از اوقات امکان بروز راش در صورت، چشم، دهان، و گوش‌ وجود دارد.
• گاهی از اوقات تاول‌هایی ظاهر می‌شوند، که یک محدودۀ قرمز رنگ با سوزش شدید ایجاد می‌کنند.
• در موارد نادر (در میان مردم دچار ضعف سیستم ایمنی) امکان گسترش راش و شبیه شدن آن به مورد آبله مرغان وجود دارد.
• زونا می‌تواند به چشم آسیب بزند، که در این حالت زونای چشمی نامیده می‌شود. ویروس به یک عصب بینایی حمله می‌کند و باعث التهاب دردناک چشم و کاهش موقت یا دایمی بینایی می‌شود.
• تاول‌های جدید ممکن است در طول یک هفته بروز کنند.
• احتمال بروز التهاب در بافت نرم زیر و اطراف ناحیۀ بروز راش وجود دارد.
• مردم دچار ضایعات در ناحیۀ لگن ممکن است با کمترین تماس احساس گرفتگی و درد کنند.
• امکان دارد که تاول‌ها به تدریج در طول 7 تا 10 روز خشک شده حالت پوسته پوسته پیدا کنند. در این نقطه، دیگر راش عفونی تلقی نمی‌شود.
• در زمان بروز تاول‌ها امکان ایجاد زخم‌های کوچک وجود دارد.
• یک دورۀ طغیان زونا معمولاً بین 2 تا چهار هفته ادامه دارد.
در برخی موارد راش هست ولی دردی نیست، یا ممکن است راش قابل مشاهده‌ای در کار نباشد اما درد وجود داشته باشد.
دیگر علایم زونا می‌تواند موارد زیر را شامل شود:
• تب
• سردرد
• بی‌قراری
• تهوع
• درد و ضعف عضلانی
• لرز
• آشوب معده
• مشکل در ادرار کردن
• خستگی مزمن
• درد مفاصل
• تورم غدد (گره‌های لنفاوی)
• در موارد نادر زونا می‌تواند منجر به پنومونی، التهاب مغز (آنسفالیت)، یا مرگ شود. این اتفاق معمولاً برای کسانی می‌افتد که دچار اختلالات سیستم ایمنی هستند.
اگر راش به ناحیۀ صورت آسیب بزند، علایم شامل موارد زیر است:
• دشواری در حرکت دادن عضلات صورت
• افتادگی پلک چشم (پتوزیس)
• کاهش شنوایی
• از دست دادن توانایی حرکت چشم
• مشکلات چشایی
• مشکلات بینایی
اغلب مردم بر اثر زونا دچار عوارض دیگری نمی‌‌شوند اما به طور بالقوه امکان بروز اثرات درازمدت زیر وجود دارد:
• نورالژی پساهرپسی [نورالژی پساهرپتیک یا نورالژی پُست-هرپتیک] (PHN) - در میان 10 تا 20 درصد بیماران زونا بروز می‌کند
• نوروپاتی حرکتی محیطی - در 5 تا 10 درصد موارد بروز می‌کند
• عفونت پوستی
• آنسفالیت (التهاب مغز)
• مایلیت عرضی (التهاب طناب نخاعی)
• پچ‌‌های سفید به علت فقدان رنگدانه در ناحیۀ بروز راش
• سندرم رمزی هانت / Ramsay Hunt syndrome
• مشکلات چشمی
• ضعف

تشخیص زونا
زونا از سوی پزشک بر مبنای ظاهر متمایز بیمار و توزیع راش در امتداد یک درماتوم تشخیص داده می‌شود.
در مواقعی که تشخیص شفاف نیست، این کار را می‌توان با آزمایش سواب مایع موجود در تاول‌ یا آزمایش خون برای بررسی‌ آنتی‌بادی‌های ویروس واریسلا – زوستر انجام داد.

درمان زونا
در حال حاضر هیچ راهی برای ریشه‌کن کردن ویروس زونا در بدن وجود ندارد، اما برخی موازین را برای کاهس علایم می‌توان مراعات کرد:
• خشک و تمیز نگه داشتن راش، ریسک بروز عفونت را کاهش می‌دهد.
• پوشیدن لباس‌ راحت باعث ایجاد آرامش بیشتر در بیمار می‌شود.
• کرم‌‌های موضعی آنتی‌بیوتک یا پوشیدن لباس‌های چسبان توصیه نمی‌شود چون می‌توانند باعث کند شدن فرآیند التیام شوند.
• اگر راش نیاز به پوشش دادن دارد، برای پیشگیری از تحریک پوست باید از یک لباس غیر چسبان استفاده کرد.
• لوسیون کالامین می‌تواند پوست را نرم کند و خارش را تخفیف دهد.
• آنتی‌هیستامین‌ها گاهی از اوقات می‌توانند مانع از بروز خارش در طول شب شوند.
امکان تجویز داروهای ضد درد برای کاهش درد ناشی از زونا توسط پزشک وجود دارد.
در برخی موارد ممکن است برای کمک به توقف تکثیر ویروس داروهای ضد ویروسی برای بیمار تجویز شود.

پیشگیری از زونا
زونا نمی‌تواند از فردی به فرد دیگر منتقل شود. به هر جهت، ویروس واریسلا - زوستر می‌تواند از فرد دچار زونا در مرحلۀ فعال بیماری به کسی که هرگز دچار آبله مرغان نشده است منتقل گردد.
در این موارد فرد دچار عفونت شده به آبله مرغان مبتلا می‌شود و نه به زونا. زونا از طریق سرفه یا عطسه منتقل نمی‌شود اما از طریق تماس مستقیم با مایع موجود در تاول منتقل می‌شود. پیش از توسعۀ تاول‌ها و پس از خشک شدن و پوسته دادن آنها، فرد دیگر واگیردار نیست.
میزان مسری بودن زونا کمتر از آبله مرغان است. خطر گسترش ویروس اندک است اگر راش پوشش داده شود.

واکسن‌های زونا

واکسن آبله مرغان
ایمنی‌زایی از طریق واکسن واریسلا (واکسن آبله مرغان) اکنون به صورت معمول در آمریکا توصیه می‌شود. این در واقع دو دوز واکسن است که بار اول در فاصلۀ 12 تا 15 ماهگی و بار دوم در فاصلۀ 4 تا 6 سالگی به کودکان داده می‌شود.

واکسن زونا
واکسن زوستاواکس برای واریسلا - زوستر برای افراد بالای 50 سال که سابقۀ ابتلا به آبله مرغان را داشته‌‌اند تأیید شده است. در نتیجه، تعداد موارد ابتلاء به زونا تا 50 درصد کاهش یافته است.
استفاده از واکسن زونا برای برخی از مردم مجاز نیست، یا باید در مورد استفاده از آن با پزشک مشورت کنند. این گروه شامل موارد زیر است:
• هر کسی که سابقۀ واکنش آلرژیک شدید نسبت به گلاتین، آنتی‌بیوتیک نئومایسین یا هر جزء دیگری از واکسن زونا را داشته باشد.
• افراد دچار ضعف سیستم ایمنی
• زنان باردار یا دارای احتمال بارداری

پیش‌آگهی زونا
زونا معمولاً در طول 2 تا 4 هفته رفع می‌شود و پیش‌‏آگهی آن برای افراد جوان سالم که دچار زونا می‌‌شوند عالی است.
تقریباً 1 تا 4 درصد مردم مبتلا به زونا به دلیل پیامدهای بیماری نیاز به بستری شدن دارند و این میزان برای افراد دچار اختلال سیستم ایمنی 30 درصد است.
تخمین زده می‌شود که سالانه 96 مورد مرگ به طور مستقیم بر اثر ویروس واریسلا - زوستر اتفاق می‌افتد، که بیشتر موارد آن مربوط به افراد پیر و آنهایی است که ایمنی‌زدایی شده‌اند (فاقد سیستم ایمنی هستند).

Source:
Medical News Today
Shingles: Causes, Symptoms, and Treatments
Last updated Mon 15 August 2016
By Hannah Nichols
Reviewed by University of Illinois-Chicago, School of Medicine