لیمفدیما یا ورم لنف (انسداد لنفاوی) - علایم، درمان‌‌ها و علل

• کریستین نوردکویست، کریستینا کیون
• ترجمه فرهنگ راد

لیمفدیما (ادم لنف) یا انسداد لنفاوی یک اختلال درازمدت است که در آن تجمع بیش از حد مایع در بافت‌ها سبب بروز ورم (ادم) می‌شود.
سیستم لنفاوی بخشی از سیستم گردش خون بوده و برای عملکرد سیستم ایمنی حیاتی است. لیفمدیما بر اثر ایجاد انسدادی در این سیستم ایجاد می‌شود.
لیمفدیما معمولاً یکی از بازوها یا پاها را درگیر می‌کند. در برخی موارد مبتلابه هر دو عضو مزبور می‌شود. برخی از بیماران ممکن است دچار ورم در ناحیۀ سر، ناحیۀ تناسلی یا قفسۀ سینه شوند.
لیمفدیما غیر قابل علاج است. به هر جهت، در صورت درمان صحیح امکان کنترل این بیماری وجود دارد.

مطالب این مقاله:
• علایم
• درمان
• علل
• عوارض محتمل
• پیشگیری

سیستم لنفاوی چیست؟
سیستم لنفاوی سه کارکرد اصلی دارد:
• تخلیۀ مایعات اضافی بافت - این عملکرد باعث حفظ تعادل مایعات در خون و بافت‌ها می‌شود (هموستاز مایعات).
• مقابله با عفونت - سیستم لنفاوی به یاری سیستم ایمنی در مقابله با اجرام خارجی مثل باکتری‌ها سدی ایمنی برای بدن ایجاد می‌کند.
• جذب چربی‌ها - سیستم لنفاوی چربی‌های مغزی را از روده جذب کرده و آنها را به خون انتقال می‏دهد.
اختلال در سیستم لنفاوی در نهایت می‌تواند توانایی این سیستم را برای تخلیۀ کامل مایعات تحت تأثیر قرار دهد که نتیجۀ آن جمع شدن مایعات به مقدار زیاد در بخش‌هایی از بدن است. بیماران دچار لنفوم در ریسک بالاتری برای عوارض عفونی قرار دارند زیرا لنفوسیت‌های این بیماران نمی‌توانند در قسمت‌هایی از بدن که دچار تورم شده است حاضر شوند.

علایم لیمفدیما
دو نوع اصلی لیفمدیما وجود دارد:
لیمفدیمای اولیه - اغلب لیفمدیمای مادرزادی نامیده می‌شود. لیفمدیما در زمان تولد یا اندکی پس از بلوغ مشهود است. این نوع لیفمدیما نادر است و به تقریب از هر 6000 نفر یک نفر به آن مبتلا می‌شود.
لیمفدیمای ثانویه - این نوع لیفمدیما در نتیجۀ اختلالات دیگری مثل عفونت، آسیب دیدگی، تروما، یا سرطانی که به سیستم لنفاوی آسیب می‌زنند، ایجاد می‌گردد.
لیمفدیما ممکن است به عنوان یک عارضۀ جانبی در درمان سرطان مثل اشعه درمانی یا برداشتن برخی گره‌های لنفی بروز کند، که این می‌تواند به سیستم لنفاوی آسیب برساند. این نوع لیمفدیما شایع‌تر است و زنان بیش از مردان به آن مبتلا می‌شوند.
علایم لیمفدیما شامل موارد زیر است:
• ورم که یــا در بخشی از پا یا بازو یا کل آنها بروز می‌کند و می‌تواند انگشتان دست و پا را نیز شامل شود. برخی از مردم فقط دچار تغییرات جزئی در اندازۀ اندام می‌شوند در حالی که در دیگر بیماران ورم شدید ایجاد می‌شود.
• برای برخی از مردم ممکن است به دست کردن جواهرات، ساعت، یا پوشیدن لباس و کفش دشوار شود.
• گاهی از اوقات امکان تورم گردن یا سر وجود دارد.
• بازو یا پا دچار حالت سفتی و سنگینی می‌شود.
• طیف حرکات اندام دچار محدودیت می‌شود (اندام آسیب دیده بخشی از حرکت‌پذیری خود را از دست می‌دهد).
• احساس ناراحتی یا درد در اندام آسیب دیده.
• ممکن است حس مورمور در اندام آسیب دیده بروز کند که بسیار شبیه حالت سوزن سوزن شدن است.
• عفونت‌های مکرر پوستی.
• پوست ممکن است زمخت و سخت شود. امکان رشد تاول یا توده‌های زگیل مانند روی پوست وجود دارد.
• خستگی مفرط شدید.

تست‌ها و تشخیص لیمفدیما
دکتر ابتدا دیگر علل محتمل برای ایجاد ورم شامل لختۀ خون یا عفونتی را که مستلزم درگیر کردن گره‌های لنفاوی نیست، از تشخیص خارج می‌کند.
برای مثال اگر بیمار در معرض خطر لیمفدیما باشد، به دلیل جراحی سرطان اخیر یا درمانی که شامل گره‌های لنفی بوده باشد، دکتر ممکن است بر مبنای علایم موجود به تشخیص لیمفدیما برسد.
اگر علت آشکاری برای لیمفدیما وجود نداشته باشد، برخی تست‌های تصویربرداری ممکن است مورد استفاده قرار گیرد. تست‌های تصویربرداری زیر ممکن است برای رسیدن به درکی عمیق‌تر در سیستم لنفاوی مورد استفاده قرار گیرد:
• اسکن MRI
• CT اسکن
• اسکن اولتراسوند داپلر
امکان استفاده از لنفوسینتیگرافی نیز وجود دارد - نوعی رنگ رادیواکتیو که به درون سیستم لنفاوی تزریق می‌شود. اسکنر حرکت رنگ را درون سیستم لنفاوی دنبال و هر گونه انسداد احتمالی را شناسایی می‌کند.

درمان لیمفدیما
لیمفدیما غیر قابل علاج است. به هر جهت، درمان می‌تواند به کاهش ورم و درد کمک کند.
درمان انسدادزدایی پیچیده (CDT) - این درمان با یک مرحله درمان ویژه شروع می‌شود، که در آن بیمار به صورت روزانه دارو و آموزش می‌گیرد. این مرحله از درمان با فاز نگهداری شروع می‌شود که در آن بیمار تشویق می‌گردد تا خود درمان‌های آموزش دیده را به شخصه مورد استفاده قرار دهد.
چهار جزء CDT عبارتند از:
• ورزش‌ درمانی - اینها ورزش‌های سبکی هستند که برای تشجیع حرکت مایع لنفی از اندام انجام می‌شوند.
• مراقبت پوست - مراقبت مناسب پوست ریسک عفونت‌های پوستی مثل سلولیت را کاهش می‌دهد.
• تخلیۀ لنفاوی دستی (MLD) - درمانگر لیمفدیما از تکنیک‌های خاص ماساژ برای حرکت دادت مایعات در گره‌های لنفی که در آنجا تخلیه می‌شوند، استفاده می‌کند. درمانگر لیمفدیما برخی از تکنیک‌های مزبور را برای استفاده در فاز نگهداری به بیمار آموزش می‌دهد.
 عضلات پیرامون رگ‌ها و گره‌های لنفاوی، مایع را درون سیستم لنفاوی به حرکت درمی‌آورند. خلاف گردش خون، در اینجا هیچ نوع پمپ مرکزی (قلب) در کار نیست. هدف استفاده از بانداژ و فشردن لباس برای حمایت از عضلات و تشویق آنها در حرکت دادن مایعات در بخش آسیب دیدۀ بدن است. بیماران همچنین آموزش داده می‌شوند تا خود از تسهیلات مورد اشاره به شکل صحیح استفاده کنند به طوری که بتوانند درمان MLLB را در مرحلۀ نگهدارنده ادامه دهند.
بر مبنای سوابق موجود جراحی در مقایسه با روش‌های غیر جراحی نتایج مناسبی در مورد لیمفدیما نداشته است. به هر جهت، یک تکنیک جدید جراحی با استفاده از لیپوساکشن موفقیت بیشتری نشان داده است. این روش چربی را از درون اندام آسیب دیده خارج می‌کند که نتیجۀ آن کاهش ورم است.

علل لیمفدیما
علل لیمفدیمای اولیه - کارشناسان می‌گویند علت لیمفدیما بروز جهش در برخی از ژن‌هایی است که در فرآیند توسعۀ سیستم لنفاوی نقش دارند. این ژن‌های خطا با رشد سیستم لنفاوی دچار فعل و انفعال می‌شوند و توانایی این سیستم را برای تخلیۀ کامل مایعات کاهش می‌دهند.
علل لیمفدیمای ثانویه - این نوع از لیمفدیما چند علت محتمل دارد که عبارتند از:
• جراحی سرطان - سرطان می‌تواند به واسطۀ سیستم لنفاوی در بدن گسترش یابد. گاهی از اوقات جراحان گره‌های لنفی را برای پیشگیری از گسترش سرطان از بدن خارج می‌کنند. در اینجا ریسکی برای آسیب دیدن سیستم لنفاوی و ایجاد لیفمدیما وجود دارد.
• اشعه درمانی (رادیوتراپی) - استفاده از اشعه برای نابود کردن بافت سرطانی می‌تواند باعث صدمه دیدن بافت‌های مجاور مثل سیستم لنفاوی شود. این می‌تواند به لیمفدیما منجر گردد.
• عفونت‌ها - عفونت سلولیتی شدید ممکن است به‌بافت اطراف گره‌های لنفی یا رگ‌ها آسیب بزند. این می‌تواند به بروز جراحت، و افزایش ریسک لیمفدیما بینجامد. برخی عفونت‌های انگلی نیز می‌توانند ریسک لیمفدیما را افزایش دهند.
• اختلالات التهابی - اختلالاتی مثل ارتریت روماتوئید، درماتیت، و اگزما که می‌توانند سبب تورم بافت شوند ممکن است آسیب‌های دایمی در سیستم لنفاوی ایجاد کنند.
• بیماری‌های قلبی عروقی - اینها بیماری‌هایی هستند که به جــریان خون آسیب می‌رسانند. برخی از بیماران مبتلا به بیماری‌های قلبی عروقی در ریسک بالاتری برای ابتلا به لیمفدیما قرار دارند که از جملۀ این بیماری‌ها می‌توان به DVT (ترومبوز ورید عمقی)، اولسرهای وریدی پا و واریس‌های وریدی اشاره کرد.
• آسیب دیدگی و تروما – در موارد نادر سوختگی‌های شدید پوست یا هر عاملی که باعث بروز زخم‌های بیش از حد شود می‏تواند ریسک توسعۀ لیمفدیما را افزایش دهد.

عوارض محتمل لیفمدیما
دوره‌های مکرر لیمفدیما یا عدم درمان آن می‌تواند به بروز عوارض دیگر منجر گردد که از جملۀ آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

عفونت‌های پوست
دوره‌های مکرر سلولیت در بیماران دچار لیمفدیما شایع است. سلولیت یک عفونت باکتریایی درمیس - لایۀ عمقی پوست - و بافت‌های زیر جلدی (لایۀ چربی و بافت نرم) زیر پوست است.

لنفانژیت
یک عفونت رگ‌های لنفی است که معمولاً به علت باکتری‌ استرپتوکوکوس ایجاد می‌شود. در صورت عدم درمان، این عفونت می‌تواند در پوست گسترش یابد و سبب سلولیت شود یا به داخل خون راه یافته موجب سپتی‌سمی (سپسیس) گردد.

اثرات روان‌شناختی
لیمفدیما می‌توانند به نمای ظاهری فرد آسیب برساند که این به نوبۀ خود می‌تواند تأثیری روان‌شناختی داشته باشد، به ویژه در میان بیمارانی که با استرس‌های زندگی با سرطان در حال مقابله بسر می‌برند. بیماران مبتلا به لیمفدیما در معرض ریسک بالاتری برای ابتلا به افسردگی قرار دارند.

پیشگیری از لیمفدیما
اندام آسیب دیده در برابر عفونت آسیب‌پذیرتر است زیرا تحویل لنفوسیت‌ها (که با عفونت‌ها می‌جنگند) در آن کاهش پیدا می‌کند.
اگر بیمار موازین مربوط به در حداقل نگه داشتن خطر بریدگی‌ها و خراشیدگی‌های پوست را مراعات کند، ریسک وی برای عفونت‌های بعدی به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش خواهد یافت. موارد زیر در این مورد می‌توانند کمک کننده باشند:
• پس از درمان سرطان از فعالیت سنگین با اندام آسیب دیده اجتناب کنید. برای بهبود اندام به آن استراحت بدهید.
• از حمام آفتاب، اتاق‌های بخار و سونا دوری کنید.
• لباس‌های بیش از حد گرم نپوشید و با آب بیش از حد گرم حمام نکنید.
• از پوشیدن لباس‌های تنگ خودداری کنید.
از جواهرات که تنگ به دور اندام بسته می‌شود استفاده نکنید.
• با پای برهنه در فضای بیرون از خانه راه نروید.
• مراقب تغییرات یا ترک‌ها و شکاف‌های ایجاد شده در پوست باشید.
• برای پوست خود هر روزه از مرطوب کننده استفاده کنید.
• از مناسب بودن کفش و پاپوش خود مطمئن شوید.
• برای پیشگیری از ابتلا به قارچ "پای ورزشکار" از پودر پای ضد قارچ استفاده کنید.
• در هنگام باغبانی و باغچه‌داری دستکش بپوشید.
• ناخن‌هایتان را کوتاه نگه دارید.
• در صورت حضور در فضای دارای حشرات گزنده از مواد دافع حشرات استفاده کنید.
• در صورتی که قصد قدم زدن زیر آفتاب را دارید از یک کرم ضد آفتاب قوی استفاده کنید.
• وقتی جایی در پوست شما دچار بریدگی می‌شود، آن را بلافاصله با استفاده از کرم‌های آنتی‌سپتیک درمان کنید. و ناحیۀ آسیب دیده را تمیز نگه دارید.
• ناحیۀ آسیب دیده را در حد امکان در سطحی بالاتر از سطح قلب نگه دارید.

ارتباط لیمفدیما با رژیم غذایی، وزن بدن، و چاقی
هر قدر وزن بیمار بیشتر باشد، میزان کشیدگی نواحی متورم در بدن بیشتر خواهد بود. رژیم غذایی سالم، با هدف رسیدن به وزن بدن ایده‌آل می‌تواند در تسکین نشانه‌ها و علایم لیمفدیما کمک کننده باشد. برخی از بیماران گزارش می‌دهند که غذاهای تند و ادویه‌دار به تشدید علایم بیماری منجر می‌شوند./

در همین زمینه مطالعه لینک زیر در وبسایت مهرین - اخبار سلامت پیشنهاد می‌شود:
سیستم لنفاوی انسان - واقعیات، عملکردها، و بیماری‌ها

Source:
Lymphedema: Symptoms, treatments, and causes
Last updated Thu 20 April 2017
By Christian Nordqvist
Reviewed by Christina Chun, MPH