مخاط چیست و چه نقشی در بدن دارد؟

در این مقاله:
• مخاط از کجا می‌آید
• مخاط از چه چیز تشکیل شده است؟
• بدن چگونه مخاط تولید می‌کند
• اختلالات منجر به انباشت مخاط
• نکاتی در مورد صاف کردن مخاط
• پیامدهای محتمل
• چه زمانی به دکتر مراجعه کنیم
• خلاصه

مردم ممکن است پیش خود چنین فکر کنند که بدن آنها صرفاً مخاط را در پاسخ به ناخوشی، مواد آلرژی‌زا، یا مواد محرک تولید می‌کند. اما در واقعیت بدن مدام در حال تولید مخاط است، که وجود آن برای عملکرد چند ارگان در بدن و نیز سیستم ایمنی حیاتی است.
بسیاری از مشکلات سلامت می‌توانند به انباشت مخاط منجر شده توجه شخص را به این مایع بدنی کلیدی جلب کنند. اغلب افراد سالم هرگز متوجه نمی‌شوند که آنان مداوماً در حال تولید مخاط و بلعیدن آن هستند.

مخاط از کجا می‌آید
مخاط مایعی است که بدن برای پوشاندن نقاط مرطوب مثل موارد زیر تولید می‌کند:
• چشم‌ها
• دهان
• بینی
• سینوس‌ها
• ریه‌ها
• گلو
• معده
• روده‌ها
• ارگان‌های تولید مثل
اکثریت مردم فقط زمانی متوجه مخاط می‌شوند که بیمار شده یا در معرض مواد آلرژی‌زا یا مواد محرک موجود در هوا قرار گرفته باشند. اما غدد فهرست شده در بالا مداوماً در حال تولید مخاطند و روزانه 1 تا 2 کوارت (0.94 تا 1.8 لیتر) مخاط تولید می‌کنند.
مخاط به انجام عملکردهای ضروری زیر کمک می‌کند:
• افزودن رطوبت به هوای استنشاق شده
• پیشگیری از خشک شدن ارگان‌های مرطوب
• تصفیه، محبوس کردن و حذف میکروذرات تنفس شده یا میکروارگانیسم‌هایی مثل مواد آلرژن، گرد و غبار، دود مواد دخانی، هوای آلوده، ویروس‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌ها
• مقابله با عفونت
مخاط به حبس میکروارگانیسم‌ها و میکروذرات روی سطح ریه‌ها کمک می‌کند. پرزهای کوچک مومانندی ریه‌ها را می‌پوشانند که سیلیا نامیده می‌شوند، متحد شده پالسی ایجاد می‌کنند که باعث بالا آوردن ذرات محبوس در ریه‌ها می‌شود.
وقتی مخاط پر از ذره‌های مزبور به پشت گلو می‌رسد معمولاً بدون اینکه شخص متوجه شود از راه گلو پایین می‌رود.
پس از پایین رفتن از راه گلو مخاط به معده می‌رسد که در آنجا هضم شده و توسط مدفوع از بدن دفع می‌شود. مخاط موجود در گلو همچنین ممکن است بالا آورده و با تف دفع شود.

مخاط از چه چیز تشکیل شده است؟
مخاط عمدتاً از آب تشکیل شده است اما همچنین حاوی پروتئین‌های و قندهای مهمی است. سلول‌های سازنده مخاط همچنین مولکول‌هایی تولید می‌کنند که از سیستم ایمنی حمایت می‌کنند و اینها درون مخاط ترکیب می‌شوند.
این مولکول‌های مخاط شامل موارد زیرند:
• مولکول‌های ضد میکربی
• مولکول‌های تعدیل کننده سیستم ایمنی
• مولکول‌های محافظ

بدن چگونه مخاط تولید می‌کند
بافت‌های جدار راه‌های هوایی، بینی، سینوس‌ها و دهان حامل دو نوع سلول اولیه هستند: سلول‌های ترشحی، که اجزاء مخاط و سلول‌های مژه‌دار را ترشح می‌کنند. اینها با اجزاء مو مانند کوچک به نام سیلیا (مژک) پوشانده شده‌اند.
مخاط عمدتاً از آب و یک مولکول ژل مانند به نام موسین تشکیل شده است.
سلول‌های ترشحی اختصاصی به نام سلول‌های گلوبلت تولید کننده‌ها و آزاد کننده غالب موسین هستند. سلول گلوبلت شکلی شبیه به یک جام قرون وسطایی دارد و با مژک پوشانده نشده است.
سلول‌های گلوبلت و دیگر سلول‌های ترشحی نیز طیفی از پروتئین‌ها، نمک‌ها، چربی‌ها و مولکول‌های ایمنی را ترشح می‌کنند که با موسین مخلوط شده و در ترکیب مخاط وارد می‌شوند.
غدد تحت مخاطی، که در راه‌های هوایی، دهان و دستگاه روده‌ای-معده‌ای وجود دارند نیز موسین و مخاط تولید و ترشح می‌کنند.
سلول‌های مژک‌دار زائده‌های کوچک خود را برای حرکت دادن مخاط در کل بدن به کار می‌روند. این مژک به طریقی حرکت می‌کند که پالس واحدی ایجاد کرده مخاط را به صورت موج‌وار به حرکت درمی‌آورند.

عفونت‌ها و تحریک کننده‌ها
وقتی راه‌های هوایی در معرض مواد محرک قرار می‌گیرند، سلول‌های گلوبلت و غدد تحت مخاطی برای صاف کردن راه‌های هوایی مخاط بیشتری تولید می‌کنند.
به علاوه، انواع عفونت می‌توانند باعث التهاب در بافت‌های راه هوایی شوند که می‌توانند به شکل مشابه محرک غدد تحت مخاطی برای تولید مخاط بیشتر شوند. در طول عفونت مخاط متراکم‌تر می‌شود زیرا مخاط سلول‌های ایمنی را پر می‌کند و ذرات خارجی را به دام می‌اندازد.
واکنش‌های آلرژیک زمانی بروز می‌کند که سیستم ایمنی به ماده‌ای بی‌ضرر واکنشی افراطی نشان می‌دهد. این واکنش محرک رهش آنتی‌هیستامین می‌شود - ماده‌ای که می‌تواند باعث ورم جدار راه‌های هوایی و تحریک غدد تحت مخاطی برای تولید مخاط بیشتر شود.

اختلالات منجر به انباشت مخاط
اکثریت مردم سالم از این موضوع خبر ندارند که مداوماً در حال تولید و بلعیدن مخاط هستند.
چند مشکل مرتبط به سلامت می‌توانند باعث انباشت مخاط شوند که این فرآیند یا از طریق تحریک به تولید بیشتر، بلوک کردن یا کاهش حذف مخاط یا با متراکم کردن مخاط صورت می‌گیرد. عوامل مرتبط به انباشت مخاط شامل موارد زیر است:
• انواع آلرژی، به ویژه نسبت به فرآورده‌های شیر
• انواع عفونت باکتریایی، عفونت ویروسی یا عفونت قارچی
• تنفس در هوای بسیار سرد یا خشک
• استنشاق ذرات محرک مثل مواد آلوده، دود مواد دخانی، گرد و غبار، موی گیاهان خانگی، یا هاگ‌های کپک
• تغییرات هورمونی که با بالا رفتن سن بروز می‌کنند
• برخی داروها که می‌توانند مخاط را ضخیم کنند، شامل قرص‌های کنترل بارداری و داروهای فشار خون بالا
• ریفلاکس معده به مری
• بارداری
• آسم
• رینیت وازوموتور، داشتن بینی بیش از حد حساس
• توده‌های بینی یا پولیپ بینی
• ساختار غیر معمول غضروف بینی
• فیبروز کیستیک
• برونشکتازی فیبروز غیر کیستیک و پانبرونکیولیت
• بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)
• دیسکنزی مژک‌دار اولیه
• هیپوگاماگلوبولینمی
• HIV
• پیوند ارگان
• انواع سرطان خون
• مشکلات مختل کننده مکانیک ریه‌ها مثل فلج، لوله‌گذاری، جراحی، یا بی‌حرکتی

نکاتی در مورد برطرف کردن مخاط
بهترین راه برای صاف کردن انباشت بستگی به علت زمینه‌ای و عوامل تقویت کننده دارد. راهکارهای خانگی متداول در این مورد شامل موارد زیرند:
• استفاده از اسپری بینی سالین غیر نسخه‌ای
• استفاده از دکونژستانت‌ها یا آنتی‌هیستامین‌های غیر خواب‌آور غیر نسخه‌ای
• مالیدن فرآورده‌های حاوی روغن اکالیپتوس روی قفسه سینه و گلو یا استنشاق آن
• اجتناب از تمامی مواد آلرژی‌زا شامل انواع موجود در غذا
• وارد کردن ضربان خفیف و ملایم به قفسه سینه یا پشت برای شل کردن مخاط
• افزودن رطوبت موجود در هوا یا استفاده از دستگاه رطوبت‌ساز یا گرفتن دوش گرم یا حمام کردن
• استفاده از یک پارچه گرم و مرطوب بر روی صورت
• پوشاندن بینی با یک شال در هوای سرد
• خودداری از مصرف دخانیات و اجتناب از دود غیر مستقیم سیگار (سیگارت)
محصولات طبیعی متعددی می‌توانند انباشت مخاط را کاهش داده یا اختلالات سیستم تنفسی تقویت کننده آنها را مداوا کنند. درمان‌های طبیعی دارای برخی پشتوانه‌های علمی شامل موارد زیرند:
• ریشه شیرین بیان
• اغلب توت‌ها
• اکیناسیا
• جینسنگ
• روغن اکالیپتوس

پیامدهای محتمل
اگر انباشت مخاط شدید یا مداوم باشد ممکن است به موارد زیر منجر گردد:
• دهیدراسیون
• آبریزش عقب بینی
• گلودرد
• درد یا فشار بینی یا سینوس
• درد فک
• خشکی دهان
• سرفه
• عفونت ریه، عفونت بینی، عفونت سینوس، یا عفونت گلو
• مشکلات گوارش
• کاهش وزن
• مشکل تنفسی
• کاهش سطح اکسیژن و افزایش میزان دی‌اکسید کربن در جریان خون
• اتلکتازی که در آن ریه‌ها نمی‌توانند به طور کامل اتساع و انقباض داشته باشند
• نارسایی تنفسی
• نارسایی قلبی

چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
وقتی تولید مخاط اضافی یا انباشت آن بدون علت خاصی بروز کرده باشد شخص باید به پزشک مراجعه کند. همچنین در صورتی که مخاط دارای شرایط زیر باشد شخص باید با پزشک مشورت نماید:
• بیش از حد متراکم باشد
• رنگدار باشد - مخاط سالم بی‌رنگ است
• در تنفس اختلال ایجاد کرده باشد
• به درمان خانگی جواب ندهد
• بیش از یک یا دو هفته ادامه پیدا کند
همچنین اگر مخاط دردسرساز به همراه موارد زیر بروز کند باید به پزشک مراجعه کرد:
• تب یا لرز
• خمودی غیر منتظره
• مشکلات خواب
• خس خس سینه یا تنفس پر سر و صدا
• تغییرات تنفسی، مثل تنفس سریع و سطحی یا تنگی نفس
• بی‌اشتهایی یا افزایش وزن
• درد قفسه سینه یا درد در هنگام تنفس
• چرک یا خون
• سرفه
• تهوع و استفراغ
• ریفلاکس اسید
• گلودرد شدید
• راش روی قفسه سینه، گلو یا گردن
• آبی یا کمرنگ شدن پوست به ویژه در اطراف ناخن‌های انگشتان دست، پا و لب‌ها
• ورم گلو، ورم گردن، ورم سر، ورم پا، یا ورم پچ پا
• گیجی یا دیگر تغییرات عملکرد یا وضعیت روانی

خلاصه
مخاط برای کارکرد ارگان‌های حیاتی و سیستم ایمنی کلیدی است بنابراین بدن مداوماً آن را تولید می‌کند.
چند مشکل سلامت می‌توانند به انباشت مخاط منجر شده یا باعث تولید مخاط اضافی گردند. این وضعیت می‌تواند به عوارضی بینجامد.
به طور معمول محصولات غیر نسخه‌ای و تکنیک‌های مراقبت خانگی می‌توانند مخاط اضافی را از بین ببرند. در صورتی که انباشت مخاط علت روشنی نداشته باشد، با مراقبت خانگی از بین نرود یا در کنار دیگر علایم نگران کننده ظاهر شود به دکتر مراجعه کنید./

مخاط چیست و چه نقشی در بدن دارد؟
جنه ریشه، جنیفر هوآیزن
ترجمه هامیک رادیان

Source:
Medical News Today
Mucus: Where does it come from and how is it formed?
Medically reviewed by Jenneh Rishe, RN —
Written by Jennifer Huizen
On November 23, 2020