الکالوز متابولیک و قلیایی شدن خون

الکالوز متابولیک و قلیایی شدن خون
دکتر دبورا ویترسیپون، مارجوری هکت
ترجمۀ فرهنگ راد

♦ درمان الکالوز متابولیک
♦ علایم الکالوز متابولیک
♦ چگونه بدن الکالوز متابولیک را جبران می‌کند
♦ علل الکالوز متابولیک
♦ تشخیص الکالوز متابولیک
♦ دورنمای الکالوز متابولیک

الکالوز متابولیک [آلکالوز متابولیک] اختلالی است که زمانی بروز می‌کند که خون بیش از حد قلیایی (بازی) می‌شود. قلیایی نقطه مقابل اسیدی است.
بدن ما زمانی از بهترین کارکرد خود برخوردار خواهد بود که تعادل اسیدی-قلیایی خون اندکی متمایل به قلیایی بودن باشد.
الکالوز زمانی ایجاد می‌شود که بدن:
• دچار تولید بیش از حد یون‌های بیکربنات تولید کننده باز باشد
• دچار تولید بسیار کم هیدروژن تولید کننده اسید شود
بسیاری از مرد دچار هیچ گونه علایم ناشی از الکالوز متابولیک نمی‌شوند بنابراین شخص ممکن است از ابتلاء خود به این اختلال بی‌خبر بماند.
الکالوز متابولیک یکی از چهار نوع اصلی الکالوز است. دو نوع الکالوز متابولیک وجود دارد:
• الکالوز پاسخگو به کلراید بر اثر کاهش یون‌های هیدروژن و معمولاً بر اثر استفراغ یا دهیدراسیون ایجاد می‌شود.
• الکالوز مقاوم به کلراید وقتی بدن مقدار زیادی یون‌های بیکربنات (قلیا یا باز) را در خود نگه می‌دارد یا زمانی که چرخشی به سمت یون‌های هیدروژن از خون به سلول‌ها وجود دارد بروز می‌کند.
در عین حال اختلالی به نام اسیدوز متابولیک زمانی بروز می‌کند که خون یا مایعات بدن بیش از حد اسیدی می‌شوند.
بدن انسان هم الکالوز و هم اسیدوز را عمدتاً از طریق ریه‌ها جبران می‌کند. ریه‌ها حالت قلیایی خون را با بیشتر یا کمتر کردن فرار دی‌اکسید کربن از راه تنفس تغییر می‌دهند. کلیه‌ها نیز از طریق کنترل حذف یون‌های بیکربنات نقشی در این مورد ایفاء می‌کنند.
درمان زمانی نیاز است که این فرآیند جبرانی طبیعی کافی نباشد.

درمان الکالوز متابولیک
درمان الکالوز متابولیک به نوع آن بستگی دارد. این درمان در عین حال به علت زمینه‌ای ایجاد الکالوز وابسته است.

الکالوز متابولیک واکنشگرا به کلراید
اگر کسی دچار یک مورد خفیف الکالوز واکنشگرا به کلراید باشد صرفاً نیاز به ایجاد تنظیماتی در رژیم غذایی خود مثل افزایش مصرف نمک (کلراید سدیم) خواهد داشت. یون‌های کلراید خون را بیشتر اسیدی خواهند کرد و الکالوز را کاهش خواهند داد.
اگر پزشک مشخص کند که الکالوز شخص نیاز به مراقبت فوری دارد، از طریق یک راه وریدی محلول سالین (سدیم کلراید) را تزریق خواهد کرد.
مسیر وریدی اقدامی تقریباً فاقد درد است. این اقدام شامل فرو بردن یک سوزن کوچک به داخل وریدی در دست است. سوزن مزبور به لوله‌ای متصل به یک کیسه استریل حاوی نمک حل شده در آب وصل می‌شود. این کار معمولاً در تنظیمات بیمارستانی صورت می‌گیرد.

الکالوز متابولیک مقاوم به کلراید
اگر کسی دچار الکالوز مقاوم به کلراید باشد، بدن وی ممکن است پتاسیم را حذف کند. محلول سدیم کلراید در این وضعیت به شخص کمک نمی‌کند و باعث وخامت شرایط می‌شود. در عوض پزشک در جستجوی راه‌هایی برای افزایش پتاسیم خواهد بود.
شما می‌تواند از راه‌های زیر پتاسیم بدن خود را افزایش دهید:
• گرفتن قرص‌های حاوی پتاسیم به میزان دو تا چهار بار در روز (زیر نظر پزشک)
• دریافت پتاسیم کلراید از طریق داخل وریدی

علایم الکالوز متابولیک
الکالوز متابولیک ممکن است علامتی نشان ندهد. مردم مبتلاء به این نوع الکالوز اغلب دچار برخی اختلالات زمینه‌ای هستند که علت الکالوز محسوب می‌شوند. این اختلالات می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
• استفراغ
• اسهال
• ورم ناحیه زیر زانوها (ادم محیطی)
• خستگی مفرط
موارد شدید الکالوز متابولیک می‌تواند باعث موارد زیر شود:
• حالت تلاطم
• سردرگمی
• تشنج
• کما
علایم شدید بیشترین شیوع را زمانی دارند که الکالوز بر اثر بیماری مزمن کلیه ایجاد شده باشد.

چگونه بدن الکالوز متابولیک را جبران می‌کند
دو ارگان به جبران الکالوز متابولیک کمک می‌کنند: ریه‌ها و کلیه‌ها.

جبران ریه
بدن ما وقتی غذایی را که می‌خوریم در سلول‌ها به انرژی تبدیل می‌کنیم دی‌اکسید کربن تولید می‌کند. سلول‌های قرمز خون در وریدها این دی‌اکسید کربن را گرفته به ریه‌ها حمل می‌کنند تا با عمل بازدم از بدن خارج گردد.
وقتی گاز دی‌اکسید کربن در خون با آب مخلوط می‌شود اسید ضعیفی به نام اسید کربنیک شکل می‌گیرد. اسید کربنیک سپس به دو جزء یون بیکربنات و هیدروژن تجزیه می‌شود. یون‌های بیکربنات قلیایی هستند.
ما از طریق تغییر تنفس می‌توانیم غلظت یون‌های الکالین بیکربنات محبوس شده در خون را کاهش یا افزایش دهیم. بدن این کار را در یک فرآیند خودکار به نام جبران تنفسی انجام می‌دهد. این نخستین و سریع‌ترین پاسخ بدن است.
برای جبران الکالوز پیام‌هایی برای کند شدن نرخ تنفس ارسال می‌شود.

جبران کلیه
کلیه‌ها می‌توانند از طریق افزایش خروج یون‌های بیکربنات از راه ادرار با الکالوز مقابله کنند. این نیز فرآیندی خودکار اما کندتر از جبران مربوط به سیستم تنفسی است.

علل الکالوز متابولیک
چند اختلال زمینه‌ای مختلف می‌توانند باعث الکالوز متابولیک شوند. این اختلال‌ها عبارتند از:
کاهش اسید معده. کاهش اسید معده متداول‌ترین علت الکالوز متابولیک است. این اتفاق معمولاً بر اثر استفراغ یا مکش از طریق لوله غذایی بینی می‌افتد.
مایعات گاستریک دارای مقادیر بالایی اسید هیدروکلریک هستند که اسیدی قوی محسوب می‌شود. از دست رفتن اسید باعث افزایش شرایط قلیایی در خون می‌گردد.
استفراغ ممکن است بر اثر هر یک از اختلالات مبتلابه معده رخ دهد. با مشخص کردن علت استفراغ و درمان آن دکتر الکالوز متابولیک را معالجه خواهد کرد.
افزایش آنتاسیدها. مصرف آنتی‌اسید در حالت نرمال به الکالوز متابولیک منجر نمی‌شود. اما اگر کلیه ضعیف یا دچار نارسایی باشد و شخص یک آنتاسید غیر قابل جذب مصرف کند، این می‌تواند به الکالوز منجر شود. آنتاسیدهای غیر قابل جذب حاوی هیدروکسید آلومینیم یا هیدروکسید منیزیم هستند.
دیورتیک‌ها. برخی دیورتیک‌ها (قرص‌های آب) که عموماً برای بالا بودن فشار خون تجویز می‌شوند می‌توانند باعث افزایش ترشح اسید ادراری گردند. این افزایش ترشح اسید در ادرار می‌تواند باعث قلیایی‌تر شدن خون گردد.
اگر در شرایط مصرف داروهایی مثل تیازید یا دیورتیک‌های حلقه‌ای الکالوز بروز کند پزشک ممکن است دستور توقف مصرف دارو را بدهد.
کمبود پتاسیم (هیپوکالمیا، هیپوکالمی). کمبود پتاسیم می‌تواند باعث گردد تا یون‌های هیدروژن که به شکل نرمال در مایع اطراف سلول‌ها وجود دارند به داخل سلول‌ها چرخش کنند. غیاب یون‌های هیدروژن اسیدی باعث می‌شود تا مایعات و خون قلیایی‌تر شوند.
کاهش حجم خون در شریان‌ (EABV). این اختلال ممکن است هم بر اثر ضعف قلب و هم در نتیجه سیروز کبد بروز کند. کاهش حجم خون توانایی بدن را برای خارج کردن یون‌های بیکربنات قلیایی کاهش می‌دهد.
نارسایی قلب، کلیه یا کبد. الکالوز متابولیک ممکن است بر اثر نارسایی ارگان‌های اصلی مثل قلب، کلیه یا کبد رخ دهد. این اختلالات به حذف پتاسیم منجر می‌شوند.
محلول سالین استاندارد (کلراید سدیم) بدون خلاص شدن از یون‌های بیکربنات اضافی که مسبب الکالوز هستند می‌تواند بر اثر حبس مایعات باعث بدتر شدن شرایط شود.
علل ژنتیکی. در موارد نادر وجود یک ژن ارثی می‌تواند علت الکالوز متابولیک باشد. پنج بیماری وراثتی که می‌توانند باعث الکالوز متابولیک شوند عبارتند از:
• سندرم بارتر
• سندرم جیتلمن
• سندرم لیدل
• الدوسترونیسم گلوکوکورتیکوئیدی قابل ترمیم
• بروز کورتیکوئید معدنی اضافی

تشخیص الکالوز متابولیک
برای آغاز تشخیص دکتر تاریخچه پزشکی بیمار را گرفته و یک معاینه بالینی انجام می‌دهد.
اگر پزشک به الکالوز مشکوک باشد انجام تست خون و ادرار را در دستور کار قرار خواهد داد. پزشک سطح اکسیژن و دی‌اکسید کربن را در شریان‌ها بررسی و میزان اسیدی و قلیایی بودن خون را اندازه‌گیری می‌کند.

درک سطح اسیدیته
اسیدی یا قلیایی بودن یک مایع با مقیاسی به نام pH اندازه‌گیری می‌شود. در الکالوز متابولیک pH خون بالا است.
خنثی‌ترین ماده طبیعی یعنی آب دارای pH هفت است. وقتی pH مایع به زیر 7 برسد اسیدی می‌شود. وقتی pH به بالای 7 افزایش یابد قلیایی است.
خون انسان به شکل نرماب دارای pH 7.35 تا 7.45 یا اندکی قلیایی است. وقتی pH به شکل قابل ملاحظه‌ای به بالای سطح مزبور برسد شخص دچار الکالوز متابولیک محسوب خواهد شد.

آنالیز ادرار
پزشک احتمالاً غلظت یون‌های کلراید و پتاسیم را در ادرار تست خواهد کرد.
وقتی سطح کلراید پایین باشد این نشان می‌دهد که شخص ممکن است به درمان با محلول سالین جواب دهد. پایین بودن غلظت پتاسیم می‌تواند نشان دهنده کمبود پتاسیم یا مصرف بیش از حد ملین باشد.

الکالوز متابولیک به همراه هیپوکلورمیا
هیپوکلورمیا (هیپوکلورمی) به معنی کمبود شدید یون کلراید در خون است.
الکالوز هیپوکلورمیک اختلالی جدی است که می‌تواند بیمار را دچار شوک کند. الکالوز هیپوکلورمیک ممکن است بر اثر دهیدراسیون یا علل دیگر بروز کند.
خوشبختانه این اختلال با استفاده از یک محلول سالین استاندارد قابل علاج است. این محلول را می‌توان از طریق داخل وریدی در صورت شدید بودن اختلال یا از طریق تنظیماتی در رژیم غذایی در موارد خفیف، به بیمار داد.

دورنمای الکالوز متابولیک
الکالوز متابولیک در بیشتر موارد بر اثر استفراغ شدید که باعث از دست رفتن مایعات اسیدی داخل معده می‌شود رخ می‌دهد. این وضعیت عموماً از طریق درمان با محلول سالین قابل برگشت است.
الکالوز متابولیک در عین حال ممک است بر اثر کمبود پتاسیم یا کمبود کلراید ایجاد گردد. این کمبودها را می‌توان با تزریق داخل وریدی مایعات یا در موارد خفیف با تنظیمات برنامه غذایی درمان کرد.
برخی موارد الکالوز بر اثر اختلالات زمینه‌ای جدی در قلب یا کلیه یا کبد بروز می‌کند. اگرچه الکالوز اغلب در کوتاه مدت قابل برگشت است، اختلال زمینه‌ای موجب آن باید به صورت طولانی مدت معالجه شود.
در صورت مواجه شدن با علایم جدید یا پایدار به پزشک مراجعه کنید./

Source:
Healtline
Metabolic Alkalosis
Medically reviewed by Deborah Weatherspoon, Ph.D., R.N., CRNA
On May 7, 2020
New —
Written by Marjorie Hecht