یائسگی ناشی از جراحی: اثرات، خطرات، و دورنما

• ریچل نل، دکتر دِبرا سولیوان
• ترجمۀ فرهنگ راد

یائسگی وقتی بروز می‌کند که یک زن به مدت 12 ماه از آخرین پریود خود دارای عادت ماهانه نبوده باشد. 
فرآیند یائسگی به طور طبیعی همراه پا به سن گذاشتن زنان اتفاق می‌افتد، زیرا تولید تخمک در تخمدان‌ها رو به کاهش می‌گذارد یا کاملاً متوقف می‌شود. یائسگی معمولاً در سال‌های 40 و 50 زندگی زنان بروز می‌کند. در هر حال، برخی از زنان ممکن است در سنین پایین‌تر دچار یائسگی شوند. این مورد در پیوند با زنانی که تخمدان آنها برداشته می‌شود قطعی است.
تخمدان‌ها هورمون‌هایی مانند استروژن و پروژسترون تولید می‌کنند که کنترل چرخۀ عادت ماهانه در زنان بر عهدۀ آنها است.
بدون وجود تخمدان این هورمون‌ها ترشح نمی‌شوند و در نتیجه زنان به سرعت وارد فرآیند یائسگی می‌گردند. این موضوع می‌تواند هم اثرات کوتاه مدت و هم آثار بلند مدت بر زنان داشته باشد و زنان باید هم از این موضوع آگاه و هم برای مواجهه با آن آماده باشند.

مطالب این مقاله:
• علل
• جراحی پیشگیرانه و یائسگی ناشی از جراحی
• عوارض جانبی همراه یائسگی ناشی از جراحی
• درمان‌ها
• دورنما

علل
یائسگی ناشی از جراحی که به نام برداشتن تخمدان‌ها یا "بای‌لترال اوفورکتومی" نیز شناخته می‌شود، یک عمل جراحی است که در آن تخمدان‌های زن برداشته می‌شود.
در اغلب موارد این عمل با کمترین میزان تهاجم همراه است، به این معنی که پزشک جراح در ناحیۀ پایین شکم شکاف کوچکی ایجاد کرده و تخمدان‌ها را برمی‌دارد.
برخی از اوقات، پزشک در کنار اوفورکتومی، جراحی‌های زنان دیگری نیز انجام می‌دهد، که شامل موارد زیر هستند:
• هیسترکتومی، که عمل برداشتن رحم یا زهدان است
• سالپینژکتومی که عمل برداشتن لوله‌های فالوپ است که در نزدیکی تخمدان‌ها قرار دارند.
• سالپینژو - اورفکتومی که در این عمل هم تخمدان‌ها و هم لوله‌های فالوپ زن برداشته می‌شود.

جراحی پیشگیرانه و یائسگی ناشی از جراحی
چندین دلیل برای اقدام دکتر به انجام جراحی اوفورکتومی که باعث القاء یائسگی می‌شود، وجود دارد:
• اندومتریوز
• تومورها یا کیست‌های غیر سرطانی تخمدان
• سرطان تخمدان
• چرخش تخمدان
در مورد برخی از زنان عمل اوفورکتومی برای پیشگیری از خطر ابتلاء به سرطان‌های تخمدان یا پستان انجام می‌شود. دکترها این عمل را برداشتن تخمدان پیشگیرانه یا اوفورکتومی پروفیلاکتیک می‌نامند.
زنانی که در تاریخچۀ خانوادگی خود دارای پیشینۀ سرطان‌های تخمدان و پستان هستند در معرض ریسک بالاتری برای ابتلاء به این نوع سرطان‌ها قرار دارند. برخی از زنان برای تعیین وجود یا عدم وجود جهش ژن‌های BRCA1 و BRCA2 در آنها مورد تست‌های ژنتیکی قرار می‌گیرند. این ژن‌ها پروتئین‌هایی تولید می‌کنند که باعث سرکوب رشد تومور سرطانی می‌شود.
به هر حال، اگر زنی داری جهش‌های ژنتیکی ارثی برای این ژن‌ها باشد، بیشتر در معرض خطر ابتلاء به سرطان‌هایی مثل سرطان تخمدان و سرطان پستان قرار دارد.
بر مبنای اعلام انستیتو ملی سرطان، جهش‌های مربوط به دو ژن مزبور مسؤول 15 درصد تمامی سرطان‌های تخمدان محسوب می‌شود. 20 تا 25 درصد سرطان‌های ارثی پستان نیز ناشی از جهش‌های این دو ژن قلمداد می‌گردد. زنان دارای این دو ژن بیشتر محتمل است که در سنین جوانی دچار سرطان شوند.
تخمدان‌ها هورمون‌هایی تولید می‌کنند که می‌توانند سبب سرعت گرفتن رشد سلول‌های سرطانی شوند، که به طور بالقوه خطر سرطان پستان را افزایش می‌دهد. برداشتن تخمدان می‌تواند میزان خطر ابتلاء به سرطان را در زنان کاهش دهد.
ژن BRCA1 و BRCA2 را می‌توان از طریق آزمایش خون یا بزاق تشخیص داد. اگر زنی دارای تاریخچۀ خانوادگی سرطان‌های تخمدان یا پستان باشد، برخی شرکت‌های بیمه در آمریکا هزینۀ انجام تست‌های ژنتیک و مشاوره برای تعیین میزان ریسک برای این زنان را پوشش می‌دهند.
نتیجۀ مثبت در تست‌ها به این معنی نیست که زن حتماً دچار سرطان پستان یا تخمدان خواهد شد، بلکه به این معنی است که وی در معرض ریسک بالاتری برای ابتلا به این سرطان‌ها قرار دارد. مشاور ژنتیک می‌تواند در مورد ریسک‌های خاص زن با وی صحبت کند.
برخی زنان ممکن است بر اثر بالا بودن میزان ریسک ابتلاء به سرطان در آنان گزینۀ اوفورکتومی را انتخاب کنند. در هر حال، زنان باید این جراحی را ضمن آگاهی کامل از عوارض جانبی بالقوۀ ناشی از تجربۀ یائسگی زودرس انجام دهند.

عوارض جانبی مرتبط به یائسگی ناشی از جراحی
هر نوع جراحی ریسک‌های خاص خود را به همراه دارد زیرا بیمار در فرآیند جراحی مورد بیهوشی یا بی‌حسی قرار می‌گیرد و پزشک با استفاده از ابزارهای خاص درون بدن بیمار مشغول به فعالیت می‌شود.
عوارض آنی ناشی از جراحی می‌تواند شامل عفونت، آسیب دیدن ارگان‌های نزدیک به ناحیۀ مورد جراحی، یا انسداد روده و... باشد.
یائسگی ناشی از جراحی ممکن است برخی اثرات جانبی درازمدت نیز داشته باشد که زنان باید آنها را مد نظر قرار دهند. بدون وجود تخمدان‌ها میزان تولید هورمون‌های استروژن و پروژسترون به شکل چشمگیری کاهش پیدا خواهد کرد. این وضعیت می‌تواند موجب شماری از عوارض جانبی شامل موارد زیر باشد:
• علایم یائسگی: این علایم شامل گرگرفتگی، خشکی واژن، اختلال خواب، و مشکلات حافظه است. در حالی که این علایم همیشه بلافاصله پس از جراحی بروز نمی‌کنند، زنانی که تحت جراحی اوفورکتومی قرار گرفته‌اند احتمال دارد که زودتر از زنانی که این عمل روی آنها انجام نشده است علایم مزبور را تجربه کنند.
• استئوپوروز: استروژن می‌تواند به تقویت استخوان‌ها کمک کند. وقتی مقدار استروژن کاهش پیدا کند، خطر ابتلاء به استئوپوروز در زن افزایش می‌یابد. ابتلاء به استئوپوروز به این معنی است که زن در ریسک بالاتری برای دچار شدن به شکستگی استخوان قرار دارد.
• خطر بیماری قلبی: استروژنِ کمتر با افزایش بیماری قلبی مرتبط است. این وضعیت می‌تواند به سکته مغزی، حمله قلبی، و آسیب زدن به عملکرد قلب منجر شود. اگر زنی پیش از انجام جراحی فاقد عادات مفید و مؤثری مثل ورزش کردن، عدم مصرف سیگار، و پیروی از رژیم غذایی مطلوب است، این موضوع اهمیت دارد که وی پس از انجام عمل به این عادت مفید رو بیاورد.

درمان‌ها
دکترها ممکن است در تلاش برای کاهش خطر اثرات جانبی همراه یائسگی ناشی از جراحی، هورمون درمانی را برای زنان تجویز کنند. هورمون درمانی با افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان مرتبط است.
به هر جهت، زنانی که برای پیشگیری از ابتلا به سرطان در سنین پایین 45 سالگی عمل اوفورکتومی انجام می‌دهند و هورمون درمانی نمی‌گیرند در ریسک بالاتری برای ابتلاء به مشکلات سلامت قرار دارند. این موارد شامل مرگ زودرس، سرطان، بیماری قلبی، و بیماری‌های مغز و اعصاب است.
در کنار هورمون درمانی، راه‌های بسیاری وجود دارد که زنان می‌توانند با استفاده از آنها در محیط خانه علایم ناشی از یائسگی ناشی از جراحی را کاهش دهند. این راه‌ها موارد زیر را شامل می‌شوند:
• اجتناب از کارهایی که باعث افزایش خطر گرگرفتگی می‌شود: این موارد عدم مصرف مشروب الکلی و کافئین، عدم مصرف غذاهای ادویه‌دار و چاشنی‌های تند، کاهش استرس، و به حداقل رساندن میزان قرار گرفتن در معرض هوای گرم را شامل می‌شود.
• به دست گرفت چیزهای خنک: به همراه داشتن پنکه‌هاب پرتابل و بطری آب یخ می‌تواند تا حدودی تسکین دهنده باشد. پوشش چند لایه نیز می‌تواند کمک کننده باشد، زیرا زنان می‌توانند در صورت بروز گرگرفتگی از لباس خود بکاهند.
• استفاده از لوبریکانت‌های بر پایۀ آب برای مقاربت جنسی: این لوبریکانت‌ها از ناراحتی ناشی از خشکی واژن کم می‌کنند.
• خنک و ساکت نگه داشتن اتاق خواب برای بهبود خواب: دیگر نکات مفید شامل اجتناب از خوردن غذای زیاد و سیگار کشیدن قبل از خواب است. رفتن به رختخواب سر ساعت معین در شب و بیدار شدن در زمان مشخصی در هر صبح نیز می‌تواند ریتم خواب خوب را تقویت کند.
• گام برداشتن در مسیر کاهش استرس: کاهش استرس می‌تواند قدم بزرگی در کاهش علایم یائسگی باشد. داشتن خواب کافی، ورزش، یادداشت نویسی، مدیتیشن، و یوگا نیز می‌توانند کمک کننده باشند.
برخی از زنان نیز ممکن است به گروه‌های حمایتی مخصوص زنان یائسه یا یائسگی ناشی از جراحی بپیوندند. مراوده با دوستان و خانواده و مراجعه به مشاور نیز می‌تواند نقش کمک کننده داشته باشد.

دورنما
زنان دارای جهش‌های BRCA می‌توانند از طریق اوفورکتومی خطر ابتلاء به سرطان‌های تخمدان و پستان را به شکل چشمگیری برای خود کاهش دهند. زنانی که دارای جهش‌های BRCA هستند و اوفورکتومی انجام می‌دهند خطر ابتلاء به سرطان پستان را در حدود 50 درصد برای خود کاهش می‌دهند و این کاهش ریسک در مورد سرطان تخمدان به میزان 80 تا 90 درصد است.
در هر حال این امکان وجود دارد که علی‌رغم همۀ این موارد، به دلایل نامرتبط به ژن‌های BRCA زنان دچار سرطان پستان یا تخمدان شوند.
یائسگی ناشی از جراحی می‌تواند یک عارضۀ جانبی ناراحت کننده و ناخوشایند همراه اوفورکتومی باشد. در هر حال، برخی داروها و مداواهای خانگی هستند که می‌توانند علایم را در حد امکان کاهش دهند. کاوش در مورد این راه‌ها به کمک پزشک می‌تواند زندگی سالم‌تری برای زنان به همراه داشته باشد.

Source:
medicalnewstoday.com
Surgical menopause: Effects, risks, and outlook
Written by Rachel Nall, RN, BSN, CCRN Reviewed by Debra Sullivan, PhD, MSN, CNE, COI
Last reviewed: Mon 29 May 2017