روابط جنسی پس از یائسگی: عوارض جانبی، نکته‌ها و درمان‌ها

یائسگی، رابطه جنسی، سکس، مقاربت جنسی، خشکی واژن، التهاب واژن، استروژن، پروژسترون

70 درصد زنان یائسه که در طول رابطۀ جنسی دچار درد می‎شوند می‎گویند که این مشکل سبب ایجاد تنش میان آنها و همسرشان می‎گردد

• جنیفر هوآیزن، دکتر دِبرا رُز ویلسون
• ترجمه هامیک رادیان

یائسگی می‌تواند سبب بروز برخی عوارض جانبی جسمانی و عاطفی شود که زندگی جنسی سالم را دچار اختلال می‌کنند.
پیش‌یائسگی دوره‌ای از زندگی زنان پیش از قطع عادت ماهانه است که با احساس گُرگرفتگی و دیگر علایم مشخص می‌شود. یائسگی وقتی شروع می‌شود که دستکم یک سال از قطع عادت ماهانه در زن گذشته باشد.
اگرچه تجربۀ هر زنی در این مورد با دیگری متفاوت است، در حدود 17 تا 45 درصد زنان یائسه رابطۀ جنسی در این دوره از زندگی خود را دردناک توصیف می‌کنند.
خوشبختانه گزینه‌هایی برای کمک به درمان این عوارض رایج وجود دارد. در این مقاله ما به اثرات یائسگی و برخی درمان‌های مفید خواهیم پرداخت.

مطالب این مقاله:
• عوارض جانبی جسمانی
• عوارض جانبی عاطفی
• راه‎های ساده‎ای برای کاهش عوارض جنسی یائسگی
• درمان‌های عوارض جنسی یائسگی

عوارض جانبی جسمانی
در طول دورۀ پیش‌یائسگی هورمون‌های باروری و بارداری شامل هورمون استروژن کاهش پیدا می‌کنند. این موضوع باعث بروز تغییراتی در رگ‌های خونی و بافت‌های واژن و فرج می‌شود، که این تغییرات باعث آسیب‌پذیرتر شدن این دستگاه‌های بدن در برابر صدمات می‌گردد.
اغلب عوارض یائسگی ریشه در اتروفی وُلووواژینال دارند، اختلالی که با کاهش انعطاف‌ پذیری، نمناکی و خشکی بافت‌های فرج (مادگی) و واژن مشخص می‌شود.
در طول دورۀ پیش‌یائسگی، به بافت‌های فـرج و واژن استروژن کمتری می‌رسد. در نتیجه، این بافت‌ها باریک می‌شوند، چین خود را از دست می‌دهند و خشک می‌شوند. بافت‌های باریک‌تر آسان‌تر شکسته شده، کبود می‌شوند و تحریک‌پذیر می‌گردند.
این بافت‌ها همچنین لیزکننده‌های کمتری می‎گیرند، که سطح اصطکاک آنها را در طول ارتباط جنسی تشدید می‌کند و بنابراین ریسک آسیب‎دیدگی را افزایش می‌دهد.
دیگر علایم جسمانی یائسگی شامل موارد زیر است:
• کاهش تون واژینال یا کاهش کشش دیوار واژن
• احساس درد، خونریزی یا سوزش در زمان مقاربت
• احساس سفتی در زمان مقاربت
• کاهش میل یا شهوت جنسی
• دشواری در حفظ برانگیختگی جنسی
• عفونت‎های مکرر دستگاه ادراری
برخی از زنان نیز دچار واژینیت اتروفیک می‌شوند، که سبب التهاب بافت‌های واژن می‎گردد. واژینیت اتروفیک نیز از کاهش سطح استروژن نشأت می‌گیرد و می‌تواند سبب بروز درد، تورم، خارش و سوزش شود.
تمامی زنان تغییرات جسمانی یکسانی را در طول یائسگی تجربه نمی‌کنند، و شدت علایم در آنان متفاوت است. در صورتی که علایم یائسگی با زندگی روزانه تداخل ایجاد کند یا باعث کاهش کیفیت زندگی گردد، زنان باید به پزشک مراجعه کنند.

عوارض جانبی عاطفی
علایم جسمانی یائسگی همچنین می‌تواند سبب عوارض جانبی عاطفی شود. تغییر سطح هورمون‌ها می‌تواند خواب و خلق را دچار اختلال کند، و سبب بروز خستگی، اضطراب، تحریک‌پذیری و افسردگی شود.
کاهش میل جنسی یا عدم توانایی لذت بردن از رابطۀ جنسی نیز می‌تواند به کاهش اعتماد به نفس و صمیمیت منجر گردد.
آنچه یائسگی نمایانگر آن است می‌تواند سبب بروز مشکلات احساسی نیز بشود. این عوارض جانبی می‎توانند هم‌اندازۀ اثرات جسمانی ناتوان کننده باشند، مخصوصاً زمانی که موضوع ارتباط جنسی در میان باشد.
در طول زمان‎ استرس و اندوه، مردم اغلب تمایل کمتری به فعالیت‌هایی دارند که به نوع دیگری به آنها لذت می‌بخشد. در این مورد، درد و ناراحتی می‌تواند باعث دشواری لذت بردن از رابطۀ جنسی شود.
بسیاری از تغییرات جسمانی که همراه سالخوردگی بروز می‌کنند همچنین می‎توانند علایم عاطفی یائسگی را تشدید کنند.
اگر برانگیختگی جنسی یا عاطفی آسیب ببیند، زنان از فعالیت جنسی خجل و دور می‌شوند، که این می‌تواند باعث تشدید علایم شود.
شایع‌ترین عوارض جانبی که می‌تواند باعث اختلال در ارتباط جنسی شود شامل موارد زیر است:
• اضطراب، عصبانیت یا عدم اطمینان
• تحریک پذیری
• فقدان تمرکز و انگیزش
• خستگی مفرط
• افسردگی یا اندوه
• احساس فقدان یا تأسف
• فقدان میل یا علاقۀ جنسی
• فقدان اعتماد به نفس
• از دست دادن احساس صمیمیت
• احساس بی‎ارزش یا بی‌پناه بودن
یک نظرسنجی دریافته است که 70 درصد زنان یائسه که در طول رابطۀ جنسی دچار درد می‌شوند می‌گویند که این مشکل سبب ایجاد تنش میان آنها و همسرشان می‎گردد.
همۀ زنان علایم احساسی منفی مرتبط به یائسگی را تجربه نمی‌کنند. برخی زنان به خرد و اعتماد بیشتر و توانایی گفتمان با خود دست پیدا می‌کنند. آن دسته از زنان که اثرات منفی یائسگی را تجربه می‌کنند در صورت ایجاد اختلال در فعالیت جنسی سالم یا فعالیت روزمرۀ زندگی باید با پزشک مشورت کنند.

راه‌های ساده‌ای برای کاهش عوارض جنسی یائسگی
ادامۀ فعالیت جنسی یکی از ساده‌ترین راه‌های کاهش عوارض جنسی یائسگی است.
عوارض جانبی جسمانی و عاطفی یائسگی سبب می‌شود تا بسیاری زنان از فعالیت جنسی خود بکاهند یا از آن دوری کنند. در هر حال، واژن برای حفظ سلامت خود به ویژه در دورۀ پس از یائسگی نیاز به استفادۀ مداوم دارد.
تحریک جنسی منظم به تقویت جریان خون در واژن منجر می‌شود. این موضوع همچنین به حفظ انعطاف پذیری، عمق و اندازۀ کلی واژن کمک می‌کند.
تغییرات رفتاری و استفاده از محصولات غیر نسخه‌ای اغلب نخستین درمان‌های قابل توصیه هستند. در موارد شدید، ممکن است پزشک برای کمک به کاهش خشکی واژن درمان هورمونی یا کرم‌های هورمونی مخصوص بافت‌ها تجویز کند.
برخی نکات و درمان‌ها برای عوارض جانبی جنسی یائسگی شامل موارد زیر هستند:
• اشتیاق به حفظ فعالیت جنسی منظم
• استفاده از لوبریکانت پیش از برقراری رابطۀ جنسی
• استفاده از مرطوب کننده واژن پیش و پس از مقاربت
• اجتناب از مواد شوینده، صابون‌ها، روغن‌ها یا شستشو دهنده‌هایی که سبب خشکی واژن می‌شوند
• استفاده از آب ولرم به جای آب داغ در هنگام آب کشیدن
• افزایش میزان عشق‌ورزی یا فعالیت‌هایی که باعث تقویت برانگیختگی جنسی می‌شوند
• اشتیاق به حضور در پیوند دوجانبه یا فعالیت‌های تقویت کنندۀ ارتباط زوجین
• تنظیم یا کاهش استرس در طول ورزش و درمان
• صحبت با درمانگر یا مشاور
• یافتن‎ راه‎هایی برای بازگرداندن شور یا ترمیم ارتباط با همسر
• امتحان فعالیت‎های جنسی تازه یا متفاوت
• درمان تحریک واژن، عفونت و التهاب
• مصرف آب کافی
• اجتناب از مواد تحریک کنندۀ پوست

در همین زمینه بیشتر بخوانیم:
یائسگی و درد پستان -
آنچه دانستنش نیاز است

درمان‌های عوارض جنسی یائسگی
در حدود 55 درصد زنان برای درمان علایم یائسگی به پزشک مراجعه نمی‌کنند، اگرچه بیشتر این عوارض به مرور زمان کاهش پیدا کرده و در نهایت از بین می‌روند.
در هر حال، برای برخی زنان، علایم یائسگی شدید و پایدار است، بنابراین در مورد آنان درمان طبی توصیه می‌شود. دکترها ممکن است داروهایی حاوی ترکیبات استروژن، پروژسترون یا هر دو، تجویز کنند.
برنامۀ درمان شخصی به طیفی از عوامل شامل اختلالات دیگر سلامت در فرد بستگی دارد. برای مثال زنان فاقد رحم به پروژسترون اضافی نیاز ندارند.
گزینه‌های درمانی پزشکی برای مدیریت عوارض جانبی یائسگی شامل موارد زیر است:
• داروهای استروژن یا پروژسترون موضعی: حلقه‌ها، قرص‌ها، کرم‌ها یا شیاف‌های خاص برای کمک به کاهش خشکی واژن مستقیماً داخل آن قرار داده می‌شوند.
• داروهای ضد بارداری خوراکی با دوز کم : اساساً برای کاهش خشکی واژن، دمدمی مزاجی و گرگرفتگی تجویز می‌شود.
• جایگزینی هورمون یائسگی (MHRT): برای کمک به کاهش خشکی، ناراحتی و درد مرتبط به رابطۀ جنسی تجویز می‌شود. MHRT همچنین می‌تواند به کاهش گرگرفتگی، نوسان خلق، و علایم خفیف افسردگی کمک کند.
• داروهایی برای درمان دیگر اختلالات: برخی داروها برای مدیریت درمان افسردگی، اضطراب، صرع، و فشار خون بالا می‎توانند به کاهش گرگرفتگی و دمدمی مزاجی کمک کنند.
عوارض سلامت اضافی می‎توانند گزینه‌های درمان هورمونی مانند موارد مندرج در زیر را از تشخیص خارج کنند:
• فشار خون بالا
• تاریخچۀ شخصی یا خانوادگی بیماری قلبی یا استروک
• مصرف سیگار و تنباکو
• تاریخچۀ فردی یا خانوادگی ابتلاء به سرطان
• دیابت
• بالا بودن کلسترول خون
• الکلیسم یا میزان بالای مصرف مشروب الکلی
• بیماری کبد یا کلیه
• تاریخچۀ خونریزی مزمن
• لخته‎های خونی یا عوارض لخته شدن خون
• افراد در سنین 60 که هنوز در فرآیند یائسگی قرار دارند

گزینه‌های درمانی جایگزین
اگرچه داروهای گیاهی و چاشنی‌هایی برای مداوای کامل علایم یائسگی تبلیغ می‌شوند، مطالعات اندکی فواید آنها را تأیید کرده‎اند. مضرات برخی مکمل‎های یائسگی نیز در صورت تداوم استفاده به اثبات رسیده است.
مکمل‌های رایج و اگرچه از نظر علمی به اثبات نرسیدۀ یائسگی عبارتند از:
• توت مار
• گل پامچال شبانگاهی
• کرم‎های سیب زمینی خودرو
• قهوه
• شبدر سرخ
• DHEA
• دونگ کوآی
• استروژن‌های گیاهی در برخی حبوبات مثل دانه‎های سویا و نخود، و برخی غلات سبوس‎دار، دانه‎ها و میوه‎ها یافت می‌شود.
FDA داروهای گیاهی را از نظر خلوص و کیفیت کنترل نمی‌کند. مردم باید این فرآورده‌ها را از منابع مطمئن تهیه کنند.
بسیاری از گیاهان ذکر شده در بالا امکان تداخل با داروها را نیز دارند، بنابراین زنان پیش از استفاده از گیاهان یا مکمل‌های گیاهی باید با پزشک خود مشورت کنند.
به علاوه شرکت‎‌ای دارویی در پاسخ به خطرات قلبی عروقی و سرطان مرتبط به درمان‌های هورمونی مرسوم به ایجاد داروهای هورمونی زیست‎همسان اقدام کرده‌اند.
خلاف درمان‌های جایگزینی هورمون سنتی که بر هورمون‌های شیمیایی متکی هستند، این داروها هورمون‌های با منشأ گیاهی را مورد استفاده قرار می‌دهند. این داروها ممکن است از سوی بدن بهتر تحمل شوند، اما به عنوان هورمون‌های انسانی شناخته نمی‌شوند.
بسیاری داروهای زیست‌همسان تأیید شده هستند که ایمنی و اثربخشی آنها اثبات شده است. بر مبنای اعلام "انجمن یائسگی آمریکای شمالی"، افراد باید از مصرف داروهای هورمونی زیست‌همسان دارای ترکیبات سنتی اجتناب کنند. این داروها شربت‌های هورمونی آماده شده توسط داروسازها هستند و بر مبنای نیازهای شخصی طراحی شده‌اند.
شربت‌های دارویی تهیه شده توسط داروسازها، دکترها، آزمایشگاه‌های غیر دولتی یا آماده شده در محیط خانگی تحت تنظیمات رسمی قرار ندارند، بنابراین تضمینی در مورد امنیت و اثربخشی آنها وجود ندارد.