فانتوسمیا یا شبح بو (بوی خیالی) - بویی که احساس می‌کنیم اما در واقعیت وجود ندارد

• جون جانسون، دکتر سورب (سیت) ستهی
• ترجمه محمدقاسم رافعی

فانتوسمیا (فانتوزمیا) اصطلاح پزشکی است که پزشکان در هنگام اشاره به بویی به کار می‌برند که فرد استشمام می‌کند اما در واقعیت وجود ندارد.
فانتوسمیا همچنین شبح بو یا توهم بویایی نامیده می‌شود. بوها از فردی به فرد دیگر تفاوت دارند اما مواردی مثل بوی نان سوخته، بوی متالیک یا بوهای مواد شیمیایی به طور معمول نامطبوع محسوب می‌شوند.
مشکلات مربوط به بینی، مثل سینوزیت، یا اختلالات سیستم عصبی یا مغز شامل میگرن، استروک، یا اسکیزوفرنی می‌توانند باعث ایجاد فانتوسمیا شوند. 

[مطالب این مقاله:]
• شبح بو چیست؟
• علل شبح بو
• آیا واقعاً شبح بو است؟
• تشخیص شبح بو
• درمان شبح بو
• دورنما

فانتوسمیا چیست؟
فانتوسمیا (فانتوزمیا) اختلالی مرتبط به حس بویایی است. فانتوسمیا وقتی بروز می‌کند که فرد ‌بویی را استشمام می‌کند که وجود خارجی ندارد.
این بو ممکن است فقط در یک سمت بینی حس شود یا اینکه در هر دو سمت بروز کند.
فانتوسمیا نسبتاً ناشایع است. این اختلال در برگیرنده 10 تا 20 درصد اختلالات مرتبط به حس بویایی است. در اغلب موارد فانتوسمیا علتی برای نگرانی نیست و به خودی خود از بین می‌رود.
به هر حال، فانتوسمیا می‌تواند نشانه‌ای از یک اختلال زیربنایی جدی در سلامت انسان باشد، بنابراین مردم همیشه باید در صورت بروز علایم آن با پزشک مشورت کنند.
برخی شبح بوها مطبوع هستند، اما مردم دچار فانتوسمیا در اغلب موارد بوهای نامبطوع، زننده یا چندش‌‌آور را توصیف می‌کنند. این بوها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
• بوی نان سوخته
• لاستیک در حال سوختن
• بوی سیگار در حال دود کردن
• بوی مواد شیمیایی یا متالیک
• بوی ضایعات یا پوسیدگی
• بوی ماندگی یا کپک‌‌زدگی
مردم اغلب اوقات قادر به تمیز دادن دقیق این بو نیستند یا ممکن است صحبت از بویی در میان بیاید که پیشتر هرگز با آن مواجه نبوده‌اند.
فانتوسمیا می‌تواند پریشان کننده احساس شود و در کوران زندگی روزمره فرد مبتلاء به فانتوسمیا اختلال ایجاد کند. فانتوسمیا می‌تواند بر حس طعم و مزه فرد تأثیر بگذارد و به کاهش اشتها یا کاهش وزن منجر شود.

علل فانتوسمیا
مردم به دلایل مختلف ممکن است دچار شبح بو شوند. این اختلال ممکن است مشکلی مرتبط به بینی باشد، که اختلالی است که زیر عنوان فانتوسمیای محیطی شناخته می‌شود یا ممکن است به مغز ارتباط داشته باشد که به نام فانتوسمیای مرکزی به آن ارجاع داده می‌شود.
مشکلات مرتبط به بینی یا حفره بینی شایع‌ترین علل اختلالات مرتبط به حس بویایی مثل فانتوسمیا محسوب می‌شوند. این مشکلات عبارتند از:
• پولیپ بینی
• تومورهای بینی
• عفونت‌های مزمن سینوس
• تب یونجه یا رینیت آلرژِیک
• رینیت غیر آلرژِیک
از سوی دیگر شبح بو ممکن است بر اثر مشکلات مرتبط به نحوه ادراک مغز از بو ایجاد شود. این اختلالات شامل موارد زیر است:
• صرع یا تشنج
• ترومای ناحیه سر
• میگرن، که در آن فانتوسمیا می‌تواند به صورت تجلی میگرن بروز کند
• بیماری پارکینسون
• اسکیزوفرنی (شیزوفرنی)
• افسردگی
• استروک
• برخی داروها
وقتی شبح بو به مشکلات بینی مرتبط باشد این احتمال هست که مردم بو را در یک سوراخ بینی قوی‌تر از سوراخ دیگر احساس کنند. محلول‌های آبکشی بینی و پدهای بی‌حس کننده اغلب اوقات می‌توانند به کاهش بو منجر شوند.
وقتی فانتوسمیا به مغز یا سیستم عصبی مرکزی مرتبط باشد، بوهای مورد اشاره اغلب اوقات پایدار هستند. آنها ممکن است در طول روز و نیز شب حس شوند، و نیز هر دو سوراخ بینی و نه یکی از آنها بو را حس کند.

در این زمینه بیشتر بخوانیم:
پاروسمیا یا تحریف حس بویایی

آیا واقعاً شبح بو در کار است؟
در برخی موارد، مردم ممکن است بر این باور باشند که دچار شبح بو شده‎اند، حال آنکه آنها در واقع بویی واقعاً موجود را استشمام می‌کنند که انتظار آن را نداشته‌اند.
منابع محتمل برای بوهای غیر منتظره شامل موارد زیر است:
• تغییرات اخیراً انجام شده در نوع دئودورانت یا محصولات بهداشتی مصرفی
• مواد، فرآورده‌ها یا بسته‌بندی‌های جدید
• دستگاه تهویه هوا، گرماساز، یا فیلتر هوای جدید، که ممکن است حامل مواد شیمیایی از خود سازنده باشد

فانتوسمیا در برابر پاروسمیا
فانتوسمیا اغلب با پاروسمیا (پاروزمیا) که تحریف شدن حس بویایی است اشتباه گرفته می‌شود.
مردم دچار پاروسمیا بوهای موجود در جهان واقعی را استشمام می‌کنند، اما این بوها دچار تحریف شده‌اند. برای مثال، بوی گل‌ می‌تواند محرک بوی مواد شیمیایی را به ذهن متبادر کند. بسیاری از مردم دچار پاروسمیا نیز بوهای تحریف شده را ناخوشایند توصیف می‌کنند.
بر مبنای یک مرور در سال 2013، فانتوسمیا و پاروسمیا اغلب به شکل همزمان بروز می‌کنند، و پاروسمیا در مقایسه با فانتوسمیا شیوع بیشتری دارد.
پاروسمیا می‌تواند آزار دهنده باشد و علایم آن طیفی از خفیف تا شدید را شامل می‌شوند. پاروسمیای شدید می‎تواند اختلالی ناتوان کننده باشد. مردم دچار پاروسمیای شدید می‌توانند تلاش کنند تا با علایم مبتلابه خود ولو به شکل موقتی سازگاری پیدا کنند.

تشخیص فانتوسمیا
برای تشخیص فانتوسمیا پزشک در ابتدا یک معاینـه بالینی بر روی ناحیه سر و گردن انجام می‎دهد. پزشک ممکن است در مورد علایم سؤال کرده و تست‌هایی را برای بررسی وضعیت دیگر حس‌های فرد در دستور کار قرار دهد.
پزشک ممکن است برای بررسی حفره بینی و مشکلات منجر به بروز فانتوسمیا اندوسکپی یا رینوسکپی انجام دهد. در عین حال برای انجام تست‌های خاص و جامع ممکن است پزشک فرد را به یک متخصص ارجاع دهد.
تست‌های تصویربرداری شامل CT اسکن، MRI و اسکن‏‌های EEG گاهی از اوقات برای بررسی ناهنجاری‎های حفره بینی، مغز یا سیستم عصبی مورد استفاده قرار می‎گیرند.

درمان فانتوسمیا
درمان فانتوسمیا بر مبنای علت زمینه‌ای بروز شبح بو متفاوت است.
مردم مبتلاء به سینوزیت مزمن یا التهاب درازمدت بینی می‌توانند با پزشک در مورد بهترین گزینه‎های درمانی مشورت کنند. درمان اختلالات زیربنایی در عین حال باید شبح بو را هدف قرار دهد.
اگر علایم به مدت بیش از چند روز ادامه پیدا کنند، پزشک ممکن است نخست درمان‎ ساده‎ای مثل استفاده از یک محلول شستشو برای آبکشی و تخلیه معبرهای بینی را تجویز کند. این کار می‌تواند به رفع هر گونه انسداد احتمالی بینی بر اثر به دام افتادن مواد خارجی در آن و کمک به تخفیف علایم منجر شود.
برخی داروها می‌توانند به مردم دچار فانتوسمیای درازمدت در کنترل علایم کمک کنند:
• داروهای بی‌حس کننده برای ایجاد بی‌حسی در سلول‌های عصبی
• داروهایی برای تنگ کردن رگ‌‌های خونی بینی
• کرم‎ یا اسپری‎های استروئیدی
در برخی از موارد پزشک برای درمان فانتوسمیا به استفاده از داروهای خوراکی یا حتی عمل جراحی روی می‌آورد. پزشکان همیشه انجام عمل جراحی را توصیه نمی‌کنند زیرا این رویکرد درمانی فقط در برخی موارد کارآیی دارد، و نیز عمل جراحی با ریسک‌های خاص خود همراه است.

دورنما
فانتوسمیا به طور معمول علتی برای نگرانی نیست، و اغلب به شکل خود به خودی برطرف می‌شود. فانتوسمیا در عین حال ممکن است علامتی از وجود اختلالی جدی‌تر باشد، بنابراین مردم دچار شبح بو باید برای بررسی اختلالات زیربنایی یا عوارض به پزشک مراجعه کنند.
بهترین درمان با توجه به علت فانتوسمیا تعیین می‌شود. در برخی موارد، علایم خود به خود و به مرور زمان یا با رفع بیماری‌های مسبب بروز آن برطرف می‎‌شوند. در دیگر موارد، فانتوسمیا می‌تواند شکل مزمن یا درازمدت به خود بگیرد.
پزشکان به مردم کمک می‎‌کنند تا درمانی را که دارای بهترین کارآیی است بیابند و نیز می‌توانند راه‌های دیگری را برای به حداقل رساندن علایم در حد امکان پیشنهاد کنند./

Source:
Medical News Today
What to know about phantom smells (phantosmia)
Last reviewed Tue 7 August 2018
By Jon Johnson
Reviewed by Saurabh (Seth) Sethi, MD MPH