گلوکوما (گلوکوم) یا آب سیاه، آسیب دیدن عصب بینایی بر اثر افزایش فشار چشم

• کریستین نوردکویست، دکتر آن مری گریف
• ترجمه هامیک رادیان

 گلوکوما (گلوکوم) یا آب سیاه نوعی بیماری چشم است که در آن فشار مایع چشم افزایش می‎یابد. در صورت عدم درمان، بیمار در خطر کاهش بینایی و حتی کوری قرار خواهد گرفت. گلوکوم به ویژه در مردم سالمند نسبتاً شایع است و در صورت درمان نشدن می‎تواند به عصب بینایی آسیب برساند.

[مطالب این مقاله:]
• گلوکوما (گلوکوم) چیست؟
• درمان
• علل
• انواع
• علایم
• جراحی
• پیشگیری

گلوکوم چیست؟
به طور خلاصه، گلوکوم افزایش فشار چشم است که باعث آسیب دیدن عصب بینایی می‎شود.
فضای کوچی در قسمت جلو چشم وجود دارد که حــفره قدامی نامیده می‎شود. مایع شفافی وارد این قسمت شده و از آن خارج می‎شود که این مایع بافت‎های مجاور را تغذیه و پاکسازی می‎کند. اگر کسی دچار گلوکوم شود، مایع مورد بحث به کندی بسیار از چشم خارج می‎شود. این وضعیت به افزایش مایع منجر شده و فشار داخل چشم‎ها افزایش می‎یابد.
مگر در صورت پایین آوردن و کنترل فشار مزبور، عصب بینایی و دیگر قسمت‌های چشم آسیب خواهند دید که این به کاهش میزان بینایی منجر خواهد شد.
این بیماری به طور معمول هر دو چشم را درگیر می‎کند اگرچه احتمال آن وجود دارد که میزان آسیب‎دیدگی در یک چشم بیش از دیگری باشد.

درمان گلوکوم
درمان شامل بهبود جریان مایع در چشم یا کاهش میزان تولید این مایع یا هر دو رویکرد است:

قطره‎های چشمی برای گلوکوم
در اکثر مواقع درمان اولیه گلوکوم شامل استفاده از قطره‎های چشمی است.
انطباق یا درمان برای رسیدن به بهترین نتایج و پیشگیری از عوارض جانبی ناخوشایند حیاتی است که این به معنی آن است که بیمار باید دستورات پزشک را به دقت انجام دهد.
مثال‎هایی از قطره‎های چشمی مورد استفاده در این مورد عبارت است از:
• آنالوگ‎های پروستاگلاندین
• مهار کننده‎های انهیدراز کربنیک
• عوامل کولینرژیک
• بتا بلوکرها
عوارض جانبی این قطره‎های چشمی می‎تواند شامل حالت سوزن سوزن شدن، سرخی چشم، رشد مژه، تغییر رنگ چشم و گاهی از اوقات انفصال شبکیه و مشکلات تنفسی باشد. اگر قطره‎های چشمی از کارآیی لازم برخوردار نباشند دکتر ممکن است یک مهار کنندۀ انهیدراز کربنیک خوراکی برای بیمار تجویز کند.
عوارض جانبی ناشی از مصرف داروی مزبور در صورتی که همراه غذا مصرف شوند کمتر خواهد بود. عوارض اولیه در این مورد می‎تواند حالت مور مور در انگشتان دست و پا و تکرر ادرار را شامل شود - به هر حال، این عوارض معمولاً پس از گذشت چند روز برطرف می‎شوند.
با شیوع کمتر ریسک بروز راش، سنگ کلیه، درد معده، کاهش وزن، ناتوانی جنسی، خستگی مفرط و احساس طعم و مزه‎های غریب در هنگام خوردن نوشیدنی‎های گازدار مطرح است.

علل گلوکوما
کارشناسان در مورد علت دقیق بروز گلوکوم ممئن نیستند، اما موارد این بیماری به دو دسته تقسیم می‎شود:
• گلوکوم اولیه – گلوکوم اولیه بدان معنی است که علت بیماری مشخص نیست.
• گلوکوم ثانویه - این اختلال دارای علتی شناخته شده مثل تومور، دیابت، و کاتاراکت (آب مروارید) پیشرفته یا التهاب است.
چند ریسک فاکتور در پیوند با گلوکوم مطرحند:
• کهولت سن.
• پس‌زمینه نژادی - در مقایسه با سفیدپوستان قفقازی تبار، مردم شرق آسیا، آمریکایی - آفریقایی تبارها، و مردم دارای تبار اسپانیایی در ریسک بالاتری برای ابتلاء به گلوکوم قرار دارند.
• برخی اختلالات و بیماری‎ها - مثل دیابت یا هیپوتیروئیدیسم
• اختلالات یا آسیب‎دیدگی‎های چشم.
• جراحی چشم.
• مایوپیا (نزدیک‎بینی)

در همین زمینه بیشتر بخوانیم:

کاتاراکت یا آب مروارید

کورتیکوستروئیدها
بیماران دارای سابقۀ طولانی مصرف داروهای کورتیکوستروئیدی در ریسک بالاتری برای ابتلاء به چند بیماری مختلف شامل گلوکوم قرار دارند. این ریسک در صورت استفاده از قطره‎های چشمی حاوی کورتیکوستروئیدها حتی افزایش نیز خواهد یافت.

انواع گلوکوم
گلوکوم دو نوع اصلی دارد: گلوکوم زاویه باز و گلوکوم زاویه بسته

گلوکوم زاویه باز (گلوکوم زاویه بسته حاد)
این نوع گلوکوم می‎تواند به صورت ناگهانی آغاز شود؛ بیمار عموماً دچار درد و کاهش بینایی سریع می‎شود.
خوشبختانه علایم درد و ناراحتی بیمار را وادار می‎کند که سریعاً در پی استفاده از مراقبت‌های پزشکی باشد که نتیجۀ آن درمان به موقع است، که به طور معمول از بروز صدمات دایمی به چشم پیشگیری می‎کند.

گلوکوم زاویه باز اولیه (گلوکوم مزمن)
این نوع گلوکوم تدریجاً پیشرفت می‎کند. بیمار ممکن است متوجه هیچ‎گونه علایمی نشود؛ حتی کاهش اندک ایجاد شده در بینایی ممکن است نادیده انگاشته شود. در این نوع گلوکوم، بسیاری از مردم به پزشک مراجعه نمی‎کنند تا زمانی که صدمات دایمی ناشی از بیماری خود را نشان می‎دهند.

گلوکوم کم‎تنش
گلوکوم کم‎تنش نوع نادرتری از گلوکوم است که کارشناسان هنوز به درک دقیقی در مورد آن نرسیده‌اند. حتی با وجودی که فشار چشم نرمال است، در این نوع گلوکوم کماکان آسیب دیدن عصب بینایی بروز می‎کند. این مشکل ممکن است ناشی از کمبود رسیدن خون به عصب بینایی باشد.

گلوکوم رنگ‎دانه‎ای
این نوعی از گلوکوم زاویه باز است و بــه طور معمول در طول اوایل یا اواسط دوران بزرگسالی بروز می‎کند. سلول‎های رنگدانه که از عنبیه نشأت می‎گیرند در سطح چشم پراکنده می‎شوند. اگر این سلول‎ها در مجاری تخلیه مایع چشم تجمع کنند، می‎توانند باعث دگرگونی در جریان مایعات چشم شوند که این وضعیت به افزایش فشار چشم منجر خواهد شد.

علایم گلوکوم
نشانه‎ها و علایم گلوکوم زاویه باز اولیه و گلوکوم زاویه بسته حاد کاملاً با یکدیگر متفاوتند:

علایم گلوکوم زاویه باز اولیه
• دید پیرامونی به تدریج زائل می‎گردد. این اختلال به طور معمول مبتلابه هر دو چشم می‎شود.
• در مراحل پیشرفته بیمار دچار بینایی تونلی خواهد شد.

علایم گلوکوم زاویه بسته
• درد چشم، که به طور معمول شدید است
• تاری دید
• درد چشم اغلب با تهوع و برخی از اوقات با استفراغ همراه است.
• نورها چنین به نظر می‎رسد که هاله‎های اضافی در پیرامون خود دارند.
• سرخی چشم.
• مشکلات ناگهانی و غیر منتظره در بینایی به ویژه در هنگام کمبود نور.

جراحی برای گلوکوم
اگر داروها کارآیی نداشته باشند یا بیمار تاب تحمل آنها را نیاورد، مداخلۀ جراحی به عنوان یک گزینه مطرح خواهد بود. هدف عمل جراحی به طور معمولاً کاهش فشار داخل چشم است. مثال‎هایی از جراحی در این مورد عبارتند از:
• ترابکولوپلاستی. نوعی اشعه لیزری است که برای رفع انسداد کانال‎های تخلیه مایعات چشم به کار می‎رود که این باعث تسهیل تخلیه مایعات چشم می‎شود.
• جراحی فیلترینگ (ویسکوکانالوستومی). این روش هنگامی مورد استفاده قرار می‎گیرد که هیچ روش دیگری شامل جراحی لیزری اثربخش نیست. کانال‎های چشم برای بهبود تخلیه مایعات باز می‎شوند.
• ایمپلنت تخلیه (ایمپلنت شانت ایکیوس). ایـن گزینه برخی اوقات در مورد کودکان یا افراد دچار گلوکوم ثانویه استفاده می‎شود. یک لوله کوچک از جنس سیلیکون به چشم وارد می‎شود تا به تخلیۀ بهتر مایعات از چشم کمک شود.

گلوکوم زاویه بسته حاد
گلوکوم زاویه بسته حاد به مثابه یک موقعیت اورژانسی پزشکی تلقی و درمان می‎شود. داروهای کاهش دهندۀ فشار بلافاصله به بیمار داده می‎شوند. یک جراحی لیزری به طور معمول انجام می‎شود که سوراخ کوچکی در عنبیه ایجاد می‎کند و این امکان را پدید می‎آورد که مایعات وارد سیستم تخلیه مایعات چشم شود. این اقدام پزشکی ایریدوتومی نامیده می‎شود.
حتی اگر یک چشم آسیب دیده باشد، دکتر ممکن است به درمان هر دو چشم اقدام کند زیرا این نوع گلوکوم اغلب اوقات به چشم سالم نیز آسیب می‎رساند.

پیشگیری
هیچ راه شناخته شده‎ای برای پیشگیری از گلوکوم یا آب سیاه وجود ندارد اما تشخیص زودهنگام آن می‎تواند به درمان مؤثرتر منجر شده و کاهش بینایی را به حداقل برساند. از آنجا که در اغلب مواقع هیچ علامتی وجود ندارد معاینۀ منظم چشم‎ها توسط چشم‌پزشک مهم است، به ویژه در مورد مردمی که در ریسک بالاتری برای ابتلاء به این بیماری قرار دارند.
بنابراین افراد مسن، مردم دارای تبار آفریقایی و مردم دچار دیابت باید پس از سن 35 سالگی دستکم سالی یک بار یا هر دو سال یک بار مورد بررسی قرار گیرند. مردم در مورد فواصل زمانی مراجعه به چشم‌پزشک باید با وی مشورت کنند./

Source:
What is glaucoma?
Last updated Fri 15 December 2017
By Christian Nordqvist
Reviewed by Ann Marie Griff, OD