سندرم متابولیک‎

دیابت، بیماری قلبی عروقی، اپیدمی چاقی، چاقی کودکان، افزایش کلسترول خون، افزایش فشار خون، دیابت نوع 2، متفورمین، استاتین

از آنجا که سندرم متابولیک مجموعه‎ای از ریسک فاکتورها است خود فی‎نفسه یک علت واحد ندارد

تغییر اندازه و نوع قلم متن

پیش فرض
پیش فرض
تغییر اندازه صفحه

• مارکوس مک‌گیل
• ترجمه نادر اکبری

سندرم متابولیک مجموعه‌ای از ریسک‌ فاکتورهای بیماری است که صرفاً همین اواخر به رسمیت شناخته شده است. اوج مناقشه در این مورد مربوط به سال 2009 بود، و اکنون به تدریج این موضوع مورد توافق است که مجموعه‌ای از مسائل مردم را در ریسک بالاتری برای ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی و دیابت نوع 2 قرار می‌دهد.
سندرم متابولیک که به نام سندرم مقاومت به انسولین نیز شناخته می‌شود در دهۀ دوم قرن بیست و یکم برجسته شد، زمانی که پژوهشگران و اپیدمیولوژیست‌ها به این درک رسیدند که مجموعه‌ای از عوامل با بیماری قلبی و دیابت مرتبطند.
سندرم متابولیک که برای نخستین بار در سال 1988 زیر عنوان "سندرم X" توصیف شد، در دهۀ اول سال‌های 2000 به عنوان گروهی از ریسک فاکتورهای زمینه‌ساز ابتلا به بیماری قلبی عروقی و همچنین دیابت نوع 2 جایگاه خود را پیدا کرد.
عوامل مورد توافق به عنوان سندرم متابولیک به شکل قابل ملاحظه‌ای تکامل یافته‌اند اما اجماع عمومی بر این است که داشتن سه عامل از پنج عامل فهرست زیر باید به عنوان محرک تشخیص تلقی شود:
• چاقی مرکزی، احشایی، شکمی چنان که در یک دور کمر بزرگ به چشم می‌خورد
• افزایش سطح گلوکز خون
• بالا بودن فشار خون (هیپرتانسیون)
• بالا بودن سطح تری‌گلیسیریدها (مولکول‌های چربی) در خون
• غیر نرمال بودن سطح کلسترول در خون، و پایین بودن سطح لیپوپروتئین پرچگالی (HDL)
دارا بودن سه عامل یا تعداد بیشتری از آنها نشانگر ریسک بالاتر برای ابتلا به بیماری قلبی عروقی مثل حمله قلبی یا استروک و دیابت نوع 2 است، که بر مبنای عادت، اختلالی با آغاز دیررس محسوب می‌شد، اما اکنون به شکل روزافزون در افراد جوان‌تر دچار این ریسک فاکتورها به چشم می‌خورد.

تشخیص سندرم متابولیک
تمامی دستورالعمل‌های پزشکی در مورد آستانۀ دقیقی برای استفاده در مورد تشخیص سندرم متابولیک توافق ندارند - و پزشکان همیشه موقعیت و شرایط خاص شخصی بیمار را در نظر می‌گیرند - اما بیشترین تکیه بر دنبال کردن پنج عاملی است که در بالا به آنها اشاره شد:
• سایز کمر 40 یا بالاتر در مردان، یا 35 اینچ و بالاتر در زنان (دستکم 102 سانتی‌متر در مردان یا 88 سانتی‌متر در زنان)
• افزایش گلوکز خون به سطح پلاسمای ناشتای 100 میلی‌گرم / دسی‌لیتر (5.6 میلی‌مول / لیتر) یا بالاتر - یعنی همان سطحی که محرک تشخیص وضعیت "پیش‌دیابت" در افراد است.
• فشار خون 130 / 85 میلی‌متر جیوه یا بالاتر
• افزایش تری‌گلیسیرید در سطح پلاسمای خون ناشتا یه 150 میلی‌گرم / دسی‌لیتر (1.7 میلی‌مول / لیتر) یا بالاتر
• HDL زیر 40 میلی‌گرم / دسی‌لیتر در مردان یا زیر 50 میلی‌گرم / دسی‏لیتر در زنان (زیر 1.04 میلی‌مول / لیتر در مردان یا 1.2 میلی‌مول / لیتر در زنان)

سندرم متابولیک با چاقی دوران کودکی افزایش پیدا می‌کند
سندرم متابولیک (که گاهی اوقات با علامت اختصاری MetS مشخص می‌شود) همراه چاقی زودرس در دوران کودکی، دیس‌لیپیدمی و فشار خون بالا آغاز می‌شود، اما آستانۀ تشخیص و اینکه آیا کودکان باید برای این موارد غربالگری شوند موضوعی است که محل مناقشه باقی مانده است. برای مثال بچه‌های در حال رشد طیف گسترده‌ای از تغییرات را در مورد این عوامل نشان می‌دهند.
با وجود این بسیاری نیاز جهانی عاجلی را برای شناسایی این گروه کودکان و نوجوانان در خطر بالاتر بیماری قلبی عروقی با هدف در پیش گرفتن یک سبک زندگی سالم‌تر و کاهش بار بیماری در بزرگسالی مطرح می‌کنند.
محرک این نگرانی به طور مشخص خیزش سطح چاقی یا اضافه وزن در کودکان است.
برای مثال یک مطالعه برای ردیابی اپیدمی چاقی در کودکان در نواحی نیمه روستایی بوگالوزا حومۀ لس آنجلس، پی برد که چاقی به میزان زیاد به طور پایدار رشد هشدار دهنده‌ای را در اواخر سال‌های 2000 در مقایسه با اوایل دهۀ 70 میلادی داشته است.
پیگیری BMI داده‌های بیش از 11.000 کودک و نوجوان در سنین 5 تا 17 سال نشان دهندۀ رشد از 14.2 درصد در سال‌های 1974-1973 به 48.8 درصد در 2009-2008 برای بخش اندازه‌گیری شده به عنوان چاق و دارای اضافه وزن بوده است. این به معنی بیش از 3 برابر شدن رشد مشکل است.
در همان بازۀ زمانی، بخش کودکان و نوجوانان مورد اندازه‌گیری مشخصاً به عنوان چاق از 5.6% به 30% رسیده بود.

علل سندرم متابولیک
از آنجا که سندرم متابولیک مجموعه‌ای از ریسک فاکتورها است خود فی‌نفسه یک علت واحد ندارد. در حالی که چاق بودن یا اضافه وزن داشتن در بخش مرکزی بدن عامل اصلی منتج به سندرم متابولیک محسوب می‌شود، عوامل دیگر شامل نمایۀ غیر نرمال چربی خون و کلسترول، فشار خون بالا و پیش‌دیابت نیز ریسک کاردیومتابولیک ایجاد می‌کنند.
برخی از ریسک‌ها مثل تاریخچۀ خانوادگی و زمینۀ نژادی ریسک فاکتورهای غیر قابل اجتناب محسوب می‌شوند، که می‌توانند به بالاتر بردن ریسک برخی اجزاء منجر شوند، اما تمامی این عوامل همچنین سبک زندگی را به عنوان یک ریشۀ مشترک در خود دارند.
همچنان که در بالا مورد اشاره قرار گرفت، افزایش معضل چاقی کودکان یک عامل تقویت کنندۀ اصلی برای مشکلات سبک زندگی پشت سندرم متابولیک است. چاقی در میان تمامی گروه‌های سنی در کشورهای توسعه یافته، که در آن مردم در عین داشتن زندگی کم‌تحرک مقدار زیادی انرژی دریافت می‌کنند، بیش از حد عمومیت یافته است.
برای مثال میزان شیوع چاقی در ایالات متحد آمریکا شاید در میان مردم در سنین بالای 50 سال بیش از 40 درصد باشد.
مقاومت نسبت به انسولین به عنوان مشخصۀ سندرم متابولیک و چاقی می‌تواند به بیماری قلبی عروقی و دیابت نوع 2 منجر شود، اما اختلالات دیگری نیز به مقاومت انسولین مرتبط هستند: سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)، بیماری کبد چرب غیر الکلی و بیماری مزمن ریه.
دیگر مشکلاتی که گاهی از اوقات به سندرم متابولیک مرتبط می‌شوند، - افزایش مقاومت به انسولین و قند خون بالا یا التهاب به میزان کم و صدمات ناشی از لخته شدن خون - همگی در عین حال می‌توانند تقویت کنندۀ احتمال ابتلا به بیماری قلبی عروقی باشند.

درمان سندرم متابولیک
یکی از اهداف پزشکان در دنبال کردن سندرم متابولیک شناسایی افرادی است که اندازۀ دور کمر آنها - چربی بیش از حد احشایی / مرکزی / شکمی (بافت ادیپوز) - آنان را در ریسک مشخصی برای بیماری قلبی عروقی و دیابت قرار می‌دهد و می‌توانند بیش از درمان دارویی مورد استفاده در مراحل بعدی بیماری به عنوان هدفی برای ایجاد تعدیل‌ها و تغییرات در سبک زندگی در نظر گرفته شوند.
موازین تشخیصی به شکلی هستند که مردم دچار سندرم متابولیک به طور معمول تمامی الزامات لازم برای مداخلۀ پزشکی مستقیم را ندارند. سطح بالای گلوکز خون، فشار خون بالا و ناهنجاری‌های چربی و کلسترول به طور معمول ابتدا با تغییر موازین مربوط به سبک زندگی هدف قرار می‌گیرند.
گفته می‌شود که سندرم متابولیک همچنان می‏تواند مطرح باشد وقتی که برخی ویژگی‌ها قبلاً تحت درمان پزشکی قرار داشته‌اند زیرا درمان دارویی برای هر یک از اجزاء سندرم متابولیک همچنان می‏‌تواند در تشخیص لحاظ شود. برای مثال، گرفتن داروهای ضد فشار خون یا ضد کلسترول به ترتیب به عنوان ریسک‌های فشار خون و کلسترول در نظر گرفته می‌شوند که می‌توانند تعریف کنندۀ این اختلال باشند.
مهم‌ترین جنبۀ مدیریت سندرم متابولیک با تعدیل‌های سبک زندگی، کاهش توزیع چربی در بخش بالای بدن است - مشکل چاقی که نیاز به درمان از طریق کاهش وزن دارد.

درمان دارویی برای سندرم متابولیک
تمرکز اصلی در درمان سندرم متابولیک بر اصلاح و تعدیل سبک زندگی است، اما در این مورد دارودرمانی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد و به طور معمول شامل متفورمین است. این راهکار از سوی "انجمن دیابت آمریکا" برای گروه‌های در معرض ریسک بالاتر، یعنی بیمارانی با سطح بالای گلوکز خون و چاقی بیشتر توصیه می‌شود.
متفورمین دارویی است که معمولاً برای آن دسته از بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 تجویز می‌شود که درمان آنها با استفادۀ صرف از رژیم غذایی و ورزش جواب نمی‌دهد، و این دارو به نام‌های زیر در بازار دارو به فروش می‌رسد:
• فورتامت
• گلوکوفاژ
• گلومتزا
• ریومت.
این دارو به صورت رسمی گواهی استفادۀ پیشگیرانه در مورد مردمی را ندارد که در معرض ریسک بالایی برای دیابت به دلیل سندرم متابولیک قرار دارند. به هر جهت، برخی پزشکان متفورمین را برای پیشگیری از دیابت در مردم دچار سطح بالای گلوکز خون و چاقی شکمی تجویز می‌کنند، و این کار را به صورت "بدون برچسب" بر مبنای توصیه‌های متخصصان و شواهد به دست آمده از آزمون‌های بالینی انجام می‌دهند.
یک آزمون تصادفی از این نوع کاربرد پیشگیرانه که در سال 2002 در "ژورنال پزشکی نیو انگلند" منتشر شد، شواهدی دال بر حمایت از این راهکار ارائه داد، اگرچه استفاده از متفورمین تنها در کنار تغییرات مربوط به سبک زندگی به شکل دو دوز مصرف روزانۀ متفورمین برای کاهش ریسک دیابت نوع 2 دارای بیشترین اثربخشی بود.
در واقع، رژیم غذایی و ورزش بسیار مؤثر بودند و آزمون مزبور نشان داد که در هر 7 نفر که به مدت 3 سال در شرایط پیگیری تغییرات سبک زندگی مورد درمان قرار داشتند، از 1 مورد بروز دیابت پیشگیری شد.
برنامۀ پیشگیری به شکل مراقبت ویژه و بر مبنای موارد زیر پیگیری شد:
• مداخلات مربوط به سبک زندگی برای کاهش حداقل 7% وزن اولیۀ بدن و حفظ وزن تازه بر مبنای موارد زیر
• رژِیم غذایی سالم، کم‏کالری، کم‌چربی و پیگیری آن
• فعالیت ورزشی با شدت متوسط مثل پیاده‌روی سریع، به مدت حداقل 150 دقیقه در هفته
نمونه‌هایی که در این برنامۀ مربوط به سبک زندگی مورد پیگیری قرار گرفتند از طریق برگزاری یک دورۀ 16 جلسه‌ای آموزش در مورد رژیم غذایی، ورزش و اصلاح عادات حمایت شدند. این آموزش در 24 هفتۀ اول به صورت فرد به فرد انجام شد و سپس نمونه‌ها به صورت گروهی و در جلسات ماهانه در باقی ماندۀ دورۀ سه ساله مورد آموزش قرار گرفتند.
داروهای دیگری مثل برخی استاتین‌ها را می‌توان در افراد در معرض ریسک بالا به دلیل بالا بودن کلسترول LDL مورد استفاده قرار داد. فشار خون بالا را نیز می‌توان با استفاده از داروهای ضد فشار خون درمان کرد. مشابهاً برای هر دو مورد این داروها، تغییرات سبک زندگی نخست در گروه‌های در معرض ریسک پایین‌تر امتحان می‌شوند./