لایکن پلانوس [لیکن پلان]، بیماری التهابی پوست، مو، ناخن، دهان و غشاهای مخاطی

• مایو کلینیک
• ترجمه نادر اکبری سراوانی

لایکن پلانوس [لیکن پلان] یک اختلال التهابی است که به پوست، مو، ناخن‎ها و غشاهای مخاطی آسیب می‎زند. در مورد پوست این بیماری معمولاً به صورت برآمدگی‎های بنفش رنگ، اغلب خارش‎آور، و سطح هموار که در طول چند هفته توسعه می‎یابد بروز می‎کند. در دهان، واژن و دیگر نواحی پوشیده شده با غشاء مخاطی لیکن پلان لکه‎های تور مانند سفید رنگی ایجاد می‎کند که گاه با زخم‎های دردناک همراه است.
اغلب مردم می‎توانند موارد متعارف و خفیف لیکن پلان را در محیط خانه مدیریت کنند بی‎آنکه نیازی به مراقبت پزشک داشته باشند. اگر این اختلال باعث ایجاد خارش یا درد قابل توجهی شود، فرد نیاز به استفاده از داروهای تجویزی خواهد داشت.

[مطالب این مقاله:]
• علایم لایکن پلانوس [لیکن پلان]
• علل لایکن پلانوس [لیکن پلان]
• تشخیص لایکن پلانوس [لیکن پلان]
• درمان لایکن پلانوس [لیکن پلان]

علایم لایکن پلانوس [لیکن پلان]
نشانه‎ها و علایم لیکن پلان بسیار وابسته به ناحیه آسیب دیده است. نشانه‎ها و علایم متعارف شامل موارد زیر است:
• برآمدگی با سطح صاف بنفش رنگ که اغلب زیر ساعد، مچ دست یا مچ پا بروز می‎کند اما گاهی اوقات در ناحیه تناسلی خارجی نیز مشاهده می‎شود
• خارش
• تاول‎هایی که ممکن است بترکند و جای زخم یا جراحت ایجاد کنند
• لکه‎های دارای حالت شبکه مانند در دهان - داخل گونه‎ها یا روی لثه‎ها، لب‎ها یا زبان
• اولسر دردناک دهان یا واژن
• ریزش مو و تغییر رنگ جمجمه
• صدمه دیدن ناخن یا افتادن ناخن

چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
در صورت بروز برآمدگی‎های کوچک یا راش مانند روی پوست بدون علت مشخص مثل واکنش آلرژیک باید به پزشک مراجعه کرد. در عین حال بروز علایم همراه لیکن پلان در دهان، ناحیه تناسلی، جمجمه یا ناخن دلیل مناسبی برای مراجعه به پزشک است.
بهترین کار برخورداری از یک تشخیص صحیح است زیرا تعدادی از اختلالات پوستی و مخاطی می‎توانند باعث ایجاد ناراحتی و ضایعات مختلف شوند.

علل لایکن پلانوس [لیکن پلان]
لیکن پلان زمانی ایجاد می‎شود که سیستم ایمنی فرد به سلول‎های پوست یا غشاء مخاطی حمله می‎کند. هیچ‌کس علت دقیق بروز این پاسخ ایمنی غیر نرمال را نمی‎داند. لیکن پلان مسری نیست.
در برخی موارد برخی عوامل مثل آنهایی که در فهرست زیر آمده‎اند می‎توانند محرک ایجاد لیکن پلان باشند.
• عفونت هپاتیت C
• واکسن آنفولانزا
• برخی رنگ‎دانه‎ها، مواد شیمیایی و فلزات
• داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی (NSAIDs) مثل ایبوپروفن و ناپروکسن
• برخی داروهای مربوط به بیماری قلبی، فشار خون بالا یا ارتریت

ریسک فاکتورهای لایکن پلانوس [لیکن پلان]
هر کسی ممکن است دچار لیکن پلان شود؛ اما این اختلال بیش از همه به افراد میانسال آسیب می‎زند.

عوارض لایکن پلانوس [لیکن پلان]
مدیریت لیکن پلان در صورت بروز روی فرج یا واژن ممکن است دشوار باشد و به درد شدید و در برخی مواقع جای زخم منجر شود. اختلال عملکرد جنسی یک عارضه درازمدت می‎تواند باشد.
برخی شواهد در این مورد وجود دارد که لیکن پلان می‎تواند باعث افزایش ریسک سرطانی به نام کارسینوم سلول سنگفرشی شود، اگرچه ریسک مطرح در این مورد ناچیز است. پزشک ممکن است بازبینی مکرر نواحی مبتلاء به لیکن پلان را برای دنبال کردن وضعیت سرطان مزبور در دستور کار قرار دهد.
برای بسیاری از مردم پوست آسیب دیده ممکن است پس از التیام راش‌ها کمی تیره‎تر شود.

تشخیص لایکن پلانوس [لیکن پلان]
پزشک تشخیص لیکن پلان را بر مبنای علایم، تاریخچه پزشکی، معاینه بالینی و در صورت لزوم با استفاده از تست‎های آزمایشگاهی انجام می‌‏دهد. این تست‎ها شامل موارد زیر است:
• بیوپسی
• تست هپاتیت C
• تست‎های آلرژی
تست‏‌های دیگر در صورت ظن پزشک نسبت به ابتلاء بیمار به چندین متغیر لیکن پلان مثل انواع آسیب زننده به مری، ناحیه تناسلی، گوش‏‌ها یا دهان در دستور کار قرار می‎گیرند.

درمان لایکن پلانوس [لیکن پلان]
لیکن پلان روی پوست اغلب اوقات خود به خود و در طول چند سال از بین می‎رود. اگر بیماری مزبور به غشاهای مخاطی آسیب برساند گرایشی به مقاوم بودن در برابر درمان و نیز آسیب‎پذیری در برابر بازگشت بیماری در آن به چشم می‎خورد.
داروها و درمان‎های دیگر می‏‌توانند به کاهش خارش، کاهش ناراحتی و تقویت میزان سلامت بیمار کمک کنند. مردم باید در مورد نسبت میان فواید و عوارض جانبی درمان‎های مختلف با پزشک مشورت کنند.

کورتیکوستروئیدها
نخستین گزینه درمانی برای لیکن پلان به طور معمول یک کرم یا پماد کورتیکوستروئید تجویز شده از سوی پزشک برای کمک به کاهش التهاب است. اگر این کرم یا پماد کمکی نکند و اختلال شدید یا گسترده باشد، پزشک ممکن است استفاده از قرص‎های کورتیکوستروئیدی را به صورت منفرد یا به شکل مکمل پماد یا کرم تجویز کند. در صورتی که این درمان ترکیبی نیز جواب ندهد آنگاه این احتمال وجود دارد که پزشک استفاده از داروهای تزریقی کورتیکوستروئیدی را در دستور کار قرار دهد.
عوارض جانبی شایع کورتیکوستروئیدهای موضعی شامل تحریک یا نازک شدن پوست در نواحی تحت درمان، برفک دهان و آشوب معده است. این داروها در صورتی که بر مبنای دستورالمعل درست و در کوتاه مدت مصرف شوند ایمن محسوب می‎گردند.

داروهای تعدیل کننده پاسخ ایمنی
داروهایی که پاسخ‎های سیستم ایمنی را تعدیل یا سرکوب می‎کنند ممکن است در اشکال پماد، ژل، یا داروهای خوراکی مورد استفاده قرار گیرند. برای مثال مهار کننده‎های کلسینورین موضعی را می‏‌توان به طور مشخص در مدیریت لیکن پلان غشاهای مخاطی مفید قلمداد کرد. مثال‎هایی در این مورد شامل تاکرالیموس (پروتوپیک) و پیمکرولیموس (الیدل) است.

آنتی‎هستامین‎ها
آنتی‎هیستامین‎ها علیه یک پروتئین به نام هیستامین که در فرآیند التهاب دخــــــالت دارد عمل می‎کنند. یک آنتی‎هیستامین موضعی یا خوراکی می‎تواند به تسکین خارش یا درد همراه لیکن پلان منجر شود.

نوردرمانی
نوردرمانی می‎تواند به برطرف شدن آسیب پوستی ایجاد شده توسط لیکن پلان کمک کند. رایج‎ترین نوع نوردرمانی مورد استفاده برای لیکن پلان کاربرد اشعه ماوراء بنفش B است که فقط به لایه خارجی پوست (اپی‎درمیس) نفوذ می‏کند.
در هنگام استفاده از این نوع درمان ریسک بروز عارضه موسوم به"آفتاب‌سوختگی" وجود دارد. نوردرمانی اشعه ماوراء بنفش A در ترکیب با داروی پسورالن نیز ممکن است مؤثر باشد، اگرچه این درمان یک ریسک اندک درازمدت سرطان پوست و کاتاراکت را به همراه دارد.
نوردرمانی به طور معمول نیاز به دو تا سه جلسه درمان در هر هفته به مدت چند هفته دارد.

رتینوئیدها
اگر لیکن پلان به درمان با کورتیکوستروئیدها یا نوردرمانی جواب ندهد، آنگاه احتمال تجویز رتینوئید از سوی پزشک مطرح است. رتینوئیدها ورسیون‎های صناعی ویتامین A هستند که می‏‌توان آنها را به صورت موضعی یا خوراکی استفاده کرد. لوسیون رتینوئید ممکن است درمان مؤثری باشد اما می‎تواند سبب ایجاد خارش در پوست، خشکی، سرخی و ورآمدن پوست شود.
رتینوئیدها در عین حال ممکن است باعث ایجاد نقایص مادرزادی شوند بنابراین این داروها برای زنان باردار یا زنانی که در صدد باردار شدن هستند تجویز نمی‎شود. اگر زنی باردار یا شیرده است، پزشک ممکن است استفاده از این درمان را به تأخیر بیندازد یا اساساً روش درمانی دیگری را در دستور کار قرار دهد.

مقابله با محرک‎ها
اگر دکتر ظن به آن داشته باشد که لیکن پلان مبتلابه فرد با عفونت هپاتیت C، یک دارو یا ماده آرژی‎زا مرتبط است، آنگاه مخاطب قرار دادن محرک مزبور را پیگیری خواهد کرد. برای مثال بیمار ممکن است نیاز به تغییر دارو یا اجتناب از مواجهه با مواد آلرژی‎زا داشته باشد. پزشک ممکن است در موارد مطرح بودن آلرژی بیمار را به یک آلرژیست ارجاع دهد و در مورد عفونت هپاتیت C بیمار را به یک هپاتولوژیست (متخصص بیماری‎های کبد) معرفی کند.

سبک زندگی و مداوای خانگی
مقیاس‎های مرتبط به مراقبت فردی شامل موارد فهرست زیر می‏توانند خارش و ناراحتی ایجاد شده توسط لیکن پلان را کاهش دهند:
• حمام کردن در بلغور کلوئیدی که با استفاده از لوسیون مرطوب کننده دنبال خواهد شد
• کمپرس سرد
• پماد یا کرم هیدروکورتیزون غیر نسخه‎ای حاوی 1 درصد هیدروکورتیزون (در صورتی که فرد از کورتیکوستروئیدهای موضعی تجویزی استفاده نمی‎کند)
• عدم اقدام به خارش موضع
در مورد لیکن پلان دهان رعایت بهداشت دهان به شکل مناسب و مراجعه مداوم به دندان‌پزشک اهمیت دارد. مردم می‎توانند با اجتناب از موارد زیر درد زخم‎های دهان را کاهش دهند:
• مصرف دخانیات
• نوشیدن مشروب الکلی
• مصرف غذاها و نوشیدنی‎های اسیدی و ادویه‎دار

طب جایگزین
شماری از مطالعات در مقیاس کوچک به احتمال مفید بودن ویتامین A و ویتامین B در درمان لیکن پلان پوست اشاره کرده‌اند، اما به تحقیق بیشتری در این مورد نیاز است.
تعدادی از آزمون‎های بالینی فواید ژل آلو ورا را در درمان لیکن پلان دهان و مادگی خاطرنشان کرده‎اند.
مردم باید پیش از استفاده از هر گونه طب جایگزین برای درمان لیکن پلان با پزشک خود مشورت کنند. برخی داروهای طب جایگزین یا مکمل‎های ویتامینی وقتی در ترکیب با داروهای تجویزی مورد استفاده قرار می‎گیرند عوارض جانبی شدیدی ایجاد می‎کنند./

Source:
Mayo Clinic
Lichen planus
March 06, 2018