آنچه باید در مورد کاتاتونیا (کاتاتونی) بدانیم

در این مقاله:
• انواع مختلف کاتاتونیا کدامند؟
• چه چیز باعث ایجاد کاتاتونیا می‌شود؟
• ریسک فاکتورهای کاتاتونیا کدامند؟
• علایم کاتاتونیا کدامند؟
• کاتاتونیا چطور تشخیص داده می‌شود؟
• کاتاتونیا چگونه درمان می‌شود؟
• دورنما
• آیا کاتاتونیا قابل پیشگیری است؟

کاتاتونیا (کاتاتونی) یک اختلال روان-حرکتی است به این معنی است که ارتباط میان عملکرد روانی و حرکتی در آن درگیرند. کاتاتونیا بر توانایی شخص در حرکت به شکل نرمال تأثیر می‌گذارد.
افراد دچار کاتاتونیا ممکن است دچار طیفی از علایم شوند. شایع‌ترین علامت آن استوپور است، و بدان معنی است که شخص قادر به حرکت کردن، صحبت، یا پاسخ به یک محرک نیست. به هر حال، برخی افراد دچار کاتاتونیا ممکن است حرکات اضافی نشان داده و رفتار سراسیمه بروز دهند.
کاتاتونیا ممکن است در هر مورد از چند ساعت تا هفته‌ها، ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد. احتمال آن وجود دارد که این بیماری مکرراً در طول چند هفته یا سال‌ها پس از دور ابتدایی برگشت کند.
اگر کاتاتونیا علامتی از یک علت قابل شناسایی باشد، آن را کاتاتونی عرضی (بیرونی) می‌نامند. اگر هیچ علتی نتوان برای آن پیدا کرد این بیماری کاتاتونی ذاتی نامیده می‌شود.

انواع مختلف کاتاتونیا کدامند؟
آخرین چاپ "راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی" (DSM-5) دیگر کاتاتونیا را به انواع مختلف تقسیم نمی‌کند. به هر حال بسیاری از متخصصان سلامت روانی هنوز کاتاتونیا را به سه دسته تقسیم‌بندی می‌کنند: تأخیری، هیجانی، و بدخیم.
کاتاتونی تأخیری شایع‌ترین شکل این بیماری است. کاتاتونی تأخیری باعث کند شدن حرکت می‌شود. شخص دچار کاتاتونیا تأخیری ممکن است به فضا خیره بماند و اغلب حرف نمی‌زند. این وضعیت به نام کاتاتونی اکینتیک نیز شناخته می‌شود.
افراد دچار کاتاتونی هیجانی به نظر "شتاب‌زده"، بی‌قرار، و سردرگم جلوه می‌کنند. آنان گاهی از اوقات درگیر رفتارهای خودآزاردهنده می‌شوند. این شکل از بیماری مورد بحث کاتاتونی هیپرکاینتیک نیز شناخته می‌شود.
افراد مبتلاء به کاتاتونی بدخیم ممکن است دچار دلیریوم شوند. آنها اغلب تب می‌کنند. همچنین این بیماران با مشکلات تند شدن ضربان قلب و بالا رفتن فشار خون مواجه می‌‌شوند.

چه چیز باعث ایجاد کاتاتونیا می‌شود؟
بر مبنای DSM-5 چند وضعیت مختلف شامل موارد زیر باعث کاتاتونیا می‌شوند:
• اختلالات توسعه روانی (اختلالات تأثیرگذار بر توسعه سیستم عصبی)
• اختلالات سایکوتیک
• اختلال دوقطبی
• اختلالات افسردگی
• دیگر اختلالات پزشکی مثل کمبود فولات سربرال، انواع نادری از بیماری خودایمنی، و اختلالات نادر پارانئوپلاستیک (که به تومورهای سرطانی مرتبطند)

دارو
کاتاتونیا یک عارضه جانبی نادر برخی داروهای مورد استفاده برای درمان بیماری‌های روانی محسوب می‌شود. اگر در مورد کسی ظن آن وجود داشته باشد که کاتاتونیا بر اثر دارو ایجاد شده است وی باید بلافاصله تحت مراقبت پزشکی قرار گیرد. وضعیت مورد بحث در پزشکی یک مورد اورژانسی محسوب می‌شود.
ترک مصرف برخی داروها مثل کلوزاپین (کلوزاریل) می‌تواند باعث کاتاتونیا شود.

علل ارگانیک
مطالعات تصویربرداری عنوان کرده‌اند که برخی افراد دچار کاتاتونی مزمن با مشکل ناهنجاری‌های مغزی مواجه هستند.
برخی کارشناسان بر این اعتقادند که داشتن پیام‌رسان‌های عصبی اضافی یا فقدان آنها می‌تواند باعث کاتاتونیا شود. نوروترانسمیترها مواد شیمیایی مغز هستند که پیام‌ها را بین نورون‌ها (سلول‌های عصبی) انتقال می‌دهند.
یک نظریه بر این است که کاهش ناگهانی دوپامین، که یک نوروترانسمیتر است باعث کاتاتونیا می‌شود. نظریه دیگری بر آن است که کاهش گاما امینوبوتیریک اسید (GABA)، که پیام‌رسانی عصبی دیگری است به این اختلال منجر می‌گردد.

ریسک فاکتورهای کاتاتونیا کدامند؟
ریسک ابتلاء زنان به کاتاتونیا بالاتر است. این ریسک با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد.
اگرچه به شکل تاریخی کاتاتونیا با اسکیزوفرنی مرتبط شده است، روان‌پزشکان اکنون کاتاتونیا را به عنوان اختلالی مستقل طبقه‌بندی می‌کنند که در متن اختلالات دیگری بروز می‌کند.
تقریباً ده درصد بیماران روانی بسیار بدحال دچار کاتاتونیا می‌شوند. 20 درصد بیماران کاتاتونیک بستری با تشخیص ابتلاء به اسکیزوفرنی مواجه می‌شوند در حالی که 45 درصد آنان دارای تشخیص اختلال خلق هستند.
زنان مبتلاء به افسردگی پس از زایمان (PPD) ممکن است دچار کاتاتونیا شوند.
دیگر ریسک فاکتورها شامل مصرف کوکائین، کاهش غلظت نمک در خون، و مصرف داروهایی مثل سیپروفلوکساسین (سیپرو) است.

علایم کاتاتونیا کدامند؟
کاتاتونیا دارای علایم بسیاری است که شایع‌ترین آنها شامل موارد زیر است:
• استوپور، که در آن شخص قادر به حرکت و صحبت نیست، و به نظر می‌رسد به نقطه‌ای در فضا خیره مانده است
• حالت گرفتن یا "انعطاف‌پذیری مومی" که در آن برای یک بازه زمانی شخص در وضعیتی یکسان باقی می‌ماند
• سوءتغذیه و دهیدراسیون بر اثر فقدان خوردن یا آشامیدن
• اکولالیا، که در آن شخص به مکالمات صرفاً با تکرار آنچه شنیده است پاسخ می‌دهد
این علایم شایع را می‌توان در افراد دچار کاتاتونیا تأخیری مشاهده کرد.
دیگر علایم کاتاتونیا موارد زیر را شامل می‌شوند:
• کاتالپسی، که نوعی صلب و سفت شدن عضلانی است
• نگاتیویسم، که فقدان پاسخ یا وضعیت نسبت به محرک خارجی است
• اکوپراکسیا، که تقلید حرکات شخص دیگر است
• میوتیسم یا خاموشی
• شکلک

کاتاتونی هیجانی
علایم اختصاصی این نوع کاتاتونیا شامل حرکات بیش حد و نامعمول شامل موارد زیر است:
• سردرگمی
• بی‌قراری
• حرکات بی‌هدف

کاتاتونی بدخیم
کاتاتونی بدخیم باعث شدیدترین علایم می‌شود که عبارتند از:
• دلیریوم
• تب
• سفتی و محدودیت
• تعریق
احتمال نوسان نشانه‌های حیاتی مثل فشار خون، سرعت تنفس، و ضربان قلب وجود دارد. این علایم نیاز به درمان سریع دارند.

شباهت به اختلالات دیگر
علایم کاتاتونیا بازتاب دهنده اختلالات دیگری شامل موارد زیر است:
• سایکوز حاد
• انسفالیت یا التهاب بافت مغز
• سندرم بدخیم نورولپتیک (NMS)، که واکنشی نادر و جدی به داروهای ضد سایکوز است
• وضعیت اپی‌لپتیپوس غیر حمله‌ای، که نوعی تشنج شدید محسوب می‌شود
پزشکان برای تأیید تشخیص کاتاتونیا نخست باید اختلالات مزبور را در تشخیص رد کنند. شخص برای اینکه از سوی پزشک مبتلاء به کاتاتونیا تشخیص داده شود باید دستکم به مدت 24 ساعت دچار دو علامت عمده کاتاتونیا بوده باشد.

کاتاتونیا چطور تشخیص داده می‌شود؟
هیچ تست قطعی در مورد کاتاتونیا وجود ندارد. برای تشخیص این اختلال باید به کمک آزمون فیزیکی و تست نخست اختلالات دیگر از تشخیص خارج شوند.
مقیاس نمره‌دهی کاتاتونی بوش-فرانسیس (BFCRS) تستی است که اغلب برای تشخیص کاتاتونیا به کار می‌رود. این مقیاس دارای 23 آیتم از صفر تا 3 است. نمره "صفر" به معنی فقدان علامت است. نمره "سه" به معنی وجود علامت است.
تست خون برای رد کردن عدم تعادل الکترولیتی کمک کننده است. این عدم تعادل می‌تواند باعث تغییراتی در عملکرد روانی شود. آمبولی ریوی یا لخته شدن خون در ریه می‌تواند به علایم کاتاتونیا منجر گردد.
تست خون دی-دایمر فیبرین نیز می‌تواند مفید باشد. مطالعات اخیر نشان می‌دهد که کاتاتونیا با افزایش سطوح دی-دایمر همراه است. به هر حال بسیاری از اختلالات (مثل آمبولی ریوی) می‌توانند بر میزان دی-دایمر تأثیر بگذارند.
CT اسکن یا MRI به پزشک امکان مشاهده مغز را می‌دهد. این مشاهده به رد کردن تشخیص تومور مغزی یا ورم کمک می‌کند.

کاتاتونیا چگونه درمان می‌شود؟
برای درمان کاتاتونیا از دارودرمانی یا الکتروشوک تراپی (ECT) می‌توان استفاده کرد.

دارودرمانی
داروها به طور معمول خط مقدم درمان کاتاتونیا محسوب می‌شوند. انواع داروهای تجویز شده برای کاتاتونیا شامل بنزودیازپین‌ها، شل‌کننده‌های عضلانی، و در برخی موارد داروهای ضد افسردگی سه‌ حلقه‌ای است. بنزودیازپین‌ها معمولاَ اولین داروهایی هستند که در این مورد تجویز می‌شوند.
بنزودیازپین‌ها شامل کلونازپام (کلونوپین)، لورازپام (اتیوان)، و دیازپام (والیم) می‌شوند. ان داروها GABA را در مغز افزایش می‌دهند، که این نظریه‌ای را که می‌گوید کاهش GABA باعث کاتاتونیا می‌شود تقویت می‌کند. افراد دچار میزان بالای BFCRS معمولاً خبر از خوب بودن نتیجه درمان با بنزودیازپین‌ها می‌دهند.
داروهای اختصاصی دیگری که ممکن است تجویز شوند، بر مبنای شرایط هر فرد، شامل موارد زیر است:
• اموباربیتال یا باربیتورات
• بروموکریپتین (سیکلوست، پارلودل)
• کاربامازپین (کارباترول، اپیتول، تگریتول)
• کربنات لیتیم
• هورمون تیروئید
• زلپیدم (امبین)
پس از گذشت 5 روز اگر هیچ‌گونه پاسخی نسبت به دارو مشاهده نشود یا اگر علایم بدتر شوند، پزشک ممک است داروهای دیگری تجویز کند.

درمان الکتروشوک (ECT)
الکتروشوک تراپی درمانی مؤثر برای کاتاتونیا محسوب می‌شود. این درمان در محیط بیمارستان و زیر نظر پزشک صورت می‌گیرد. ECT فرآیندی فاقد درد است.
وقتی بیمار در حالت آرام‌بخشی قرار گرفته باشد یک دستگاه مخصوص مغز را تحت شوک الکتریکی قرار می‌دهد. این شوک شامل ایجاد تشنج در مغز برای یک محدوده زمانی حدوداً یک دقیقه‌ای است.
اعتقاد بر آن است که تشنج باعث ایجاد تغییراتی در مقدار پیام‌رسان‌های عصبی در مغز می‌شود. این می‌تواند باعث بهبود علایم کاتاتونیا شود.
بر مبنای یک مرور متون مربوط به سال 2018، ECT و بنزودیازپین‌ها تنها داروهایی هستند که اثربخشی آنها در درمان کاتاتونیا به صورت بالینی اثبات شده است.

دورنما
افراد معمولاً به درمان کاتاتونیا سریعاً جواب می‌دهند. اگر کسی به داروهای تجویزی جواب ندهد پزشک تا زمان فروکش علایم داروهای جایگزین را تجویز خواهد کرد.
افرادی که تحت ECT قرار می‌گیرند در معرض نرخ بالای برگشت کاتاتونیا قرار دارند. علایم معمولاً در طول یک سال مجدداً بروز می‌کنند.

آیا کاتاتونیا قابل پیشگیری است؟
از آنجا که علت دقیق کاتاتونیا اغلب ناشناخته باقی می‌ماند پیشگیری از آن ممکن نیست. به هر حال، افراد دچار کاتاتونیا باید از مصرف زیاد داروهای نورولپتیک مثل کلرپرومازین اجتناب کنند. سوءمصرف دارو ممکن است باعث تشدید علایم کاتاتونیا شود./

آنچه باید در مورد کاتاتونیا (کاتاتونی) بدانیم
دکتر تیموتی جی. لگ
ترجمه هامیک رادیان

Source:
Healthline
What You Need to Know About Catatonia
Medically reviewed by Timothy J. Legg, Ph.D., CRNP —
Written by Rachel Nall, MSN, CRNA —
Updated on February 27, 2020