نوتروپیک‌ها یا داروهای هوشمند چیستند؟

• نوتروپیک‌های نسخه‌ای
• نوتروپیک‌های غیر نسخه‌ای
• آیا نوتروپیک‌ها کارآیی دارند؟
• یادداشتی در مورد ایمنی نوتروپیک‌ها
• خلاصه

نوتروپیک‌ها یا "داروهای هوشمند" یک کلاس از موادی هستند که می‌توانند عملکرد مغز را تقویت کنند. این داروها برخی اوقات مواد تقویت‌ کننده‌های شناخت یا تقویت‌ کننده‌های حافظه ‌نامیده می‌شوند.
نوتروپیک‌های نسخه‌ای داروهایی هستند که اثرات محرک یا تهییجی دارند. این داروها می‌توانند با علایم اختلالات پزشکی مثل اختلال بیش‌فعالی کمبود توجه (ADHD)، نارکولپسی یا بیماری آلزایمر مقابله کنند.
مواد غیر نسخه‌ای که می‌توانند عملکرد مغز یا تمرکز را تقویت کنند - موادی مثل کافئین و کراتین - نیز نوتروپیک تلقی می‌شوند. این داروها بیماری‌ها را درمان نمی‌کنند اما ممکن است برخی اثرات بر روند تفکر، حافظه یا دیگر عملکردهای ذهنی داشته باشند.

نوتروپیک‌های نسخه‌ای
پزشکان ممکن است یک داروی نوتروپیک‌ را برای درمان یک اختلال پزشکی تجویز کنند. به طور معمول چنین دارویی از نوع محرک مثل آمفتامین است که برای کمک به درمان ADHD، نارکولپسی، زوال عقل یا اختلالات مشابه به کار می‌رود.
نوتروپیک‌های نسخه‌ای شامل موارد زیرند:
• مودافینیل (پروویجیل)، داروی محرکی که خواب‌آلودگی ناگهانی ناشی از نارکولپسی را هدف قرار می‌دهد
• ادرال، که دارای آمفتامین برای درمان ADHD است
• متیل‌فنیدیت (ریتالین)، یک داروی محرک که می‌تواند علایم نارکولپسی و ADHD را مدیریت کند
• ممانتین (اکسورا)، که برای درمان علایم بیماری آلزایمر به کار می‌رود
اگرچه این داروها می‌توانند در درمان برخی اختلالات پزشکی خاص مؤثر باشند مردم نباید آنها را بدون تجویز پزشک مصرف کنند.
همانند هر داروی نسخه‌ای این داروها حامل خطر عوارض جانبی و فعل و انفعال دارویی هستند و مردم باید آنها را تحت نظارت پزشک مصرف کنند.
عوارض جانبی شایع نوتروپیک‌های نسخه‌ای عبارتند از:
• افزایش فشار خون
• تند شدن ضربان قلب
• اینسومنیا و دیگر اختلالات خواب
• مشکلات بینایی
• اعتیاد
برخی شواهد عنوانگر آنند که مردم مصرف کننده نوتروپیک‌های نسخه‌ای برای بهبود عملکرد مغز در ریسک بالاتری برای اقدام به رفتارهای تکانشی مثل اعمال بی‌پروای جنسی قرار دارند.
متخصصان پزشکی باید از نزدیک بر مردم مصرف کننده نوتروپیک‌های نسخه‌ای نظارت داشته باشند تا عوارض جانبی این داروها را مدیریت کرده و اختلال مبتلابه این افراد را پایش کنند.

نوتروپیک‌های غیر نسخه‌ای
اصطلاح "نوتروپیک" را در عین حال می‌توان در مورد مکمل‌های صناعی یا طبیعی تقویت کننده عملکرد ذهنی به کار برد. در ادامه این مقاله در مورد نوتروپیک‌هایی بحث خواهد شد که تهیه آنها نیاز به نسخه ندارد.

کافئین
بسیاری از مردم نوشیدنی‌های دارای کافئین مثل قهوه یا چای را به خاطر اثرات محرک آنها مصرف می‌کنند. مطالعات عنوان می‌کنند که کافئین در صورت مصرف در مقادیر متعادل در مورد اغلب مردم ایمن است.
مصرف منظم یک فنجان قهوه یا چای می‌تواند راه خوبی برای تقویت تمرکز ذهنی باشد. به هر حال، خوردن مقادیر زیاد کافئین ممکن است ایمن نباشد.
FDA توصیه می‌کند که مردم روزانه بیش از 400 میلی‌گرم کافئین مصرف نکنند. این مقدار معادل 4 تا 5 فنجان قهوه است.
قرص‌ها و پودرهای کافئین ممکن است حاوی مقادیر بالای محرک مزبور باشند. مصرف آنها می‌تواند در موارد نادر به اوردوز کافئین و حتی مرگ منجر شود.
زنان باردار یا زنان در صدد باردار شدن باید مصرف کافئین خود را محدود یا کاملاً قطع کنند. مطالعات پی برده‌اند که خوردن بیش از 4 وعده کافئین در روز با افزایش خطر از دست دادن جنین همراه است.

ال-تیانین
ال-تیانین یک آمینو اسید است که در چای سبز و سیاه یافت می‌شود. مردم در عین حال می‌توانند آن را به صورت مکمل تهیه کنند.
یک مطالعۀ مروری در سال 2016 گزارش می‌دهد که ال-تیانین می‌تواند موج‌های آلفا را در مغز افزایش دهد. موج‌های آلفا می‌توانند عامل تقویت وضعیت ذهنی هشیارانه در عین آرام‌بخشی باشند.
ال-تیانین در ترکیب با کافئین می‌تواند کارآیی خوبی داشته باشد. برخی شواهد عنوان می‌کنند که این ترکیب به تقویت عملکرد شناختی و هشیاری کمک می‌کند. هر کسی که در صدد مصرف ال-تیانین در چای باشد باید دستورالعمل مربوط به کافئین FDA را در این مورد به خاطر بسپرد.
هیچ دستورالعملی در مورد دوزاژ ال-تیانین وجود ندارد، اما بسیاری مکمل‎ها مصرف آن را به میزان 100 تا 400 میلی‌گرم در روز توصیه می‌کنند.

اسیدهای چرب امگا-3
اسیدهای چرب امگا 3 در جمع تقویت کننده‌های ذهن قرار دارند که در مورد آنها به خوبی مطالعه شده و بسیار شناخته شده هستند.
این چربی‌های چند حلقه‌ای غیر اشباع در ماهی‌های چرب و مکمل‌های روغن ماهی یافت می‌شوند. این نوع چربی برای سلامت مغز مهم است و مردم باید مصرف آنها را در برنامه غذایی خود لحاظ کنند.
انواع امگا-3 به ایجاد غشاء در اطراف سلول‌های بدن شامل سلول‌های عصبی کمک می‌کنند. این چربی‌ها برای ترمیم و نوسازی سلول‌های مغزی اهمیت دارند.
یک مرور مربوط به سال 2015 پی برده است که اسیدهای چرب امگا-3 مانع از پیری مغز می‌شوند. تحقیق دیگری به این جمع‌بندی رسیده است که انواع امگا-3 برای عملکرد مغز و سیستم عصبی مهم هستند.
به هر حال یک آنالیز در مقیاس بزرگ "هیچ فایده‌ای در مورد عملکرد شناختی با مصرف مصرف امگا-3 در سلامت شناختی مردم سالمند مشاهده نکرده است." نویسندگان مطالعه مطالعات دراز مدت بیشتری را توصیه می‌کنند.
مردم می‌توانند مکمل‌های امگا-3 را در اشکال مختلف شامل روغن ماهی، روغن کریل و روغن الگال تهیه کنند.
در صورت مصرف بر مبنای دستورالعمل‌های ارائه شده این مکمل‌ها عوارض جانبی اندکی دارند، اما احتمال برهم‌کنش آنها با داروهای تأثیرگذار بر فرآیند لخته شدن خون مطرح است. مردم باید پیش از مصرف مکمل‌های مورد بحث با پزشک مشورت کنند.

ریستام‌ها
رِیستام‌ها ترکیبات صناعی هستند که بر پیام‌رسان‌های عصبی مغز تأثیر می‌گذارند. برخی ریستام‌های نوتروپیک شامل موارد زیرند:
• پیراستام
• پرامیراستام
• فنیل‌پیراستام
• انیراستام
یک مطالعه انجام شده بر روی موش‌های صحرایی عنوان می‌کند که پیراستام می‌تواند دارای اثرات حفاظت سلول‌های عصبی باشد.
یک مرور بر مطالعات می‌گوید، "برخی مطالعات عنوان می‌کنند که ممکن است مصرف پیراستام می‌تواند دارای برخی فواید باشد، اما در مجموع، شواهد در این مورد به قدر کافی قطعی یا مثبت نیستند که بتوان از مصرف آن در مورد زوال عقل یا اختلال شناختی حمایت کرد." تأیید این موضوع نیاز به تحقیق بیشتری دارد.
هیچ دستورالعمل رسمی در مورد دوز مصرف ریستام‌ها وجود ندارد، بنابراین مردم باید دستورالعمل‌های مرتبط را پیگیری و با متخصصان مراقبت‌های پزشکی در این مورد مشورت کنند. در مجموع مطالعات انجام شده در صورت تبعیت از دستور مصرف هیچ گونه عوارض جانبی در مورد ریستام‌ها مشاهده نکرده‌اند.

جینکگو بیلوبا
جینگکو بیلوبا یک درخت بومی چین، ژاپن و کره است. برگ‌های این درخت به شکل مکمل گیاه‌دارویی در دسترس است.
یک مطالعه مربوط به سال 2016 پی برده است که جینکگو بیلوبا به "شکل بالقوه" برای بهبود عملکرد مغز "مفید" است اما تأیید این یافته نیاز به تحقیق بیشتری دارد.
بر مبنای یک مرور جینکگو بیلوبا می‌تواند در مورد علایم زوال عقل کمک کننده باشد، و این مطالعه گزارش می‌دهد که اثرات مصرف این مکمل در مردمی بروز می‌کند که بیش از 200 میلی‌گرم آن را به مدت حداقل 5 ماه مصرف کرده باشند.
به هر حال نویسندگان مطالعه مروری مورد اشاره می‌نویسند که در این مورد تحقیق بیشتری نیاز است. همچنین در شرایط در دسترس بودن نوتروپیک‌های نسخه‌ای، جینکگو بیلوبا ممکن است ایمن‌ترین یا مؤثرترین گزینه نباشد.

جینسنگ پاناکس
جینسنگ پاناکس یک درختچه چند ساله است که در چین و قسمت‎هایی از سیبری رشد می‌کند. مردم ریشه‌های آن را برای مقاصد دارویی مورد استفاده قرار می‌دهند.
مردم نباید جینسنگ پاناکس را با دیگر انواع جینسنگ مثل انواع جینسنگ سیبریایی یا جینسنگ آمریکایی اشتباه بگیرند. اینها گیاهانی متفاوت با کاربردهای مختلف هستند.
یک مرور بر مطالعات مربوط به سال 2018 گزارش می‌دهد که جینسنگ پاناکس می‌تواند در پیشگیری از برخی بیماری‌های مغزی شامل بیماری آلزایمر، بیماری پارکینسون و بیماری هانتینگتون مفید باشد. این مکمل در عین حال ممکن است به ریکاوری مغز پس از استروک کمک کند.
جینسنگ پاناکس با بسیاری از داروها وارد فعل و انفعال می‌شود بنابراین مردم باید پیش از اقدام به مصرف آن با پزشک مشورت کنند. دوز معمول برای عملکرد ذهنی آن 100 تا 600 میلی‌گرم یک تا دو بار در روز است.

رودیولا
برخی شواهد حاکی از آن است که رودیولا روسئا ال.، که به نام رودیولا یا رُزروت شناخته می‌شود، نیز می‌تواند در مورد توانایی شناختی کمک کننده باشد.
یک مرور بر مطالعات گزارش داده است که رودیولا ممکن است اثرات محافظ سلول‌های عصبی داشته باشد و بتواند در درمان بیماری‌های انحطاط عصبی کمک کند.
مرور دیگری پی برده است که رودیولا به تنظیم پیام‌رسان‌های عصبی در مغز کمک کرده دارای اثرات مثبتی بر خلق بوده است.
کپسول‌های رودیولا با قدرت‌های مختلف وجود دارد. به طور معمول شخص باید در هر روز یک تا دو کپسول مصرف کند.

کراتین
کراتین یک آمینو اسید است که یک آجر بنای پروتئین محسوب می‌شود. این مکمل در میان ورزشکاران محبوبیت دارد زیرا می‌تواند به بهبود عملکرد ورزشی کمک کند. کراتین در عین حال می‌تواند برخی اثرات بر توانایی ذهنی داشته باشد.
یک مطالعه مروری مربوط به سال 2018 پی برده است که مصرف کراتین به نظر می‌رسد که به بهبود حافظه کوتاه مدت و استدلال کمک می‌کند. اینکه کراتین فواید دیگری نیز برای مغز داشته باشد روشن نیست.
"انجمن بین‌المللی تغذیه ورزشی" گزارش می‌دهد که استفاده از مکمل کراتین تا 30 گرم در هر روز برای مردم سالم جهت مصرف به مدت 5 سال ایمن است.
یک مرور بر مطالعات دیگر در سال 2018 می‌نویسد که تحقیق در مورد ایمن و مؤثر بودن مصرف مکمل کراتین برای ورزشکاران نوجوان محدود است.

آیا نوتروپیک‌ها کارآیی دارند؟
برخی مطالعات در مقیاس کوچک نشان می‌دهند که بعضی مکمل‌های نوتروپیک می‌توانند بر مغز تأثیر بگذارند. اما فقدان شواهد در مورد مطالعات بزرگ مقیاس کنترل شده که نشان دهند برخی از این مکمل‌ها دارای عملکرد پایدار بوده و کاملاً ایمن هستند، به چشم می‌خورد.
به علت فقدان تحقیق، کارشناسان نمی‌توانند با قطعیت بگویند که نوتروپیک‌های غیر نسخه‌ای تفکر یا عملکرد مغز را بهبود می‌بخشند یا اینکه هر کسی می‌تواند آنها را در عین برخورداری از ایمنی مصرف کند.
برای مثال یک گزارش در مورد تقویت کننده‌های شناختی پی برده است که به هیچ روی شواهد کافی که نشانگر ایمنی و اثربخشی این مکمل‌ها برای مردم سالم باشند، وجود ندارد. محققان در عین حال به نگرانی‌های اخلاقی نیز اشاره کرده‌اند.
به هر حال شواهدی در مورد مفید بودن اسیدهای چرب امگا – 3 برای مغز و سلامت عمومی بدن در دست است. به علاوه، کافئین می‌تواند تمرکز ذهنی را در کوتاه مدت افزایش دهد.

یادداشتی در مورد ایمنی نوتروپیک‌ها
همانند هر مکمل دیگری، خطر عواض جانبی و فعل و انفعال با داروها در این مورد نیز مطرح است. مردم باید پیش از مصرف مکمل در مورد ایمنی آن با پزشک مشورت کنند.
همچنین بعضی مکمل‌ها ممکن است فاقد آن چیزی باشند که برچسب آنها ادعا می‌کند. برای مثال یک مطالعه در مورد فرآورده‌های رودیولا پی برده است که برخی از مکمل‌ها حاوی مواد آلوده یا ترکیبات دیگری بوده‌اند که در فهرست منتشر شده بر روی برچسب محصول وجود ندارند.
به همین دلیل، این موضوع مهم است که مردم صرفاً مکمل‌ها را از کمپانی‌های شناخته شده دارای سیستم آزمایش مستقل برای محصول تهیه کنند.

خلاصه
بسیاری از پزشکان در این مورد توافق دارند که بهترین راه تقویت عملکرد مغز برخورداری از خواب مناسب، ورزش منظم، خوردن غذاهای سالم و مدیریت استرس است.
برای مردمی که در صدد تقویت عملکرد شناختی خود هستند مکمل‌های نوتروپیک ممکن است در برخی موارد مفید باشند. هر کسی که علاقمند به امتحان نوتروپیک‌ها است باید در مورد بهترین گزینه‌ها برای خود با پزشک مشورت کند./

• جنیفر برِی، دکتر آلن کارتر
• ترجمه نادر اکبری سراوانی

Source:
Medical News TodayWhat are nootropics (smart drugs)?
Last reviewed Wed 18 September 2019
By Jennifer Berry
Reviewed by Alan Carter, PharmD

برو به صفحه اصلی