• فهرست دارو
• داروهای محرک
• متیل‌فنیدیت (متیل‌فنیدات)
• فوکالین
• آمفتامین‌ها
• داروهای غیر محرک
• درمان جایگزین
• خلاصه
اختلال بیش‌فعالی کمبود توجه (ADHD) یک اختلال رشد است که به تمرکز و توجه آسیب می‌رساند. داروهای متعدد و متفاوتی می‌توانند علایم ADHD را کاهش دهند، که هر یک از آنها با طیفی از فواید و عوارض جانبی همراه است.
داروهای اختلال بیش‌فعالی کمبود توجه (ADHD) مثل ادرال ایکس‌آر / Adderall XR، وایوانس / Vyvanse و کانسرتا / Concerta معمولاً محرک (یا برانگیزنده) هستند. به هر حال، مردم می‌توانند از داروهای غیر محرک مثل استراترا / Strattera یا اینتونیو ایکس‌آر / Intuniv XR برای تخفیف علایم ADHD استفاده کنند. این داروها می‌توانند اثرات کوتاه مدت، میان مدت یا دراز مدت داشته باشند.
بهترین دارو برای هر کسی بستگی به عوامل متعدد شامل عوارض جانبی دارو، میزان دوام تأثیر و ترجیحات شخصی فرد دارد.
پزشک می‌تواند بهترین نوع دارو را توصیه کند، اما دانستن فواید و عوارض جانبی هریک از داروها مفید است.
فهرست داروهای ADHD
فرآیندهای ذهنی تحت تأثیر ADHD شامل کنترل بر خود، توجه، کارکرد حافظه و تفکر خلاقه است.
داروهایی که بر برخی مواد شیمیایی مغز درگیر در ADHD، به نام دوپامین و نوراپی‌نفرین تأثیر می‌گذارند، می‌توانند به مردم در کنترل علایم این اختلال کمک کنند.
پزشکان دو نوع داروی اصلی را برای درمان علایم ADHD تجویز می‌کنند:
• محرک‌ها
• غیر محرک‌ها
داروهای محرک در بزرگسالان، نوجوانان و کودکان مؤثرتر از داروهای غیر محرک هستند. به هر جهت، خطر کاربرد غلط در مورد محرک‌ها وجود دارد و آنها ممکن است سبب ایجاد علایم ریباند شوند. به همین دلیل بسیاری از مردم به جای آنها از غیر محرک‌ها استفاده می‌کنند. کاربرد ورسیون‌های طولانی اثر محرک‌ها نیز می‌تواند سبب کاهش بالقوه کاربرد غلط داروهای مزبور شود.
جدول زیر فهرست داروهای محرک و غیر محرک را که برای درمان ADHD می‌توان از آنها استفاده کرد نشان می‌دهد.
| |
محرک‌های طولانی اثر |
| آمفتامین (ادرال ایکس آر) |
|
| متیل‌فنیدات (کانسرتا) |
|
| دکس‌متیل‌فنیدات (فوکالین ایکس آر) |
|
| نوو-متیل‌فنیدات ای آر-سی |
|
| متیل‌فنیدات (بایفنتین) |
|
| متیل‌فنیدات (ریتالین طولانی اثر) |
|
| لیسدگزامفتامین (ویوانس) |
|
| محرک‌های کوتاه اثر و میان مدت اثر |
| دکسترو-آمفتامین (دکسدرین و دکسترین اسپانسولس) |
|
| دکس‌متیل‌فنیدات (فوکالین) |
|
| متیل‌فنیدات (ریتالین، ریتالین ایکس آر، و ژنریک) |
|
| |
داروهای غیر محرک |
| اتوماکستین (استراترا) |
|
| گوانفاسین (اینتونیو ایکس آر) |
|
داروهای محرک
پزشکان از این داروها به عنوان خط مقدم درمان برای کودکان، نوجوانان و بزرگسالان مبتلاء به ADHD استفاده می‌کنند. محرک‌ها روی نوراپی‌نفرین و دوپامین عمل می‌کنند، دو ماده شیمیایی مغز که در ADHD نقش دارند.
محرک‌های موسوم به آمفتامین‌ها مؤثرترند و در بزرگسالان اثرات جانبی کمتری دارند. نخستین گزینه در مورد کودکان و نوجوانان دچار ADHD متیل‌فنیدات است.
عوارض جانبی کدامند؟
شایع‌ترین عوارض جانبی داروهای محرک در مورد ADHD عبارتند از:
• افزایش ضربان قلب
• افزایش فشار خون
• کاهش اشتها
• مشکلات خواب
عوارض جانبی جدی مرتبط به قلب نادر است. پزشکان باید از نزدیک مردم دچار مشکلات قلب مصرف کننده محرک‌ها را پایش کنند.
داروهای محرک سیستم عصبی مرکزی دارای پتانسیل بالایی برای مصرف غلط و نوجوانان دارند. فورمولاسیون‌های طولانی اثر پتانسیل کمتری برای مصرف غلط دارند و پزشکان بیشتر این نوع داروها را تجویز می‌کنند.
فعل و انفعلات دارویی کدامند؟
محرک‌ها می‌توانند با چندین دارو وارد فعل و انفعال شوند.
بسیاری از مردم همزمان دچار ADHD و افسردگی یا اضطراب هستند. به همین دلیل، پزشکان ممکن است یک داروی ضد اضطراب یا ضد افسردگی را به همراه یک داروی محرک برای درمان ADHD تجویز کنند.
مهار کننده‌های مونوآمین اکسیداز داروهای ضد افسردگی هستند که مردم نباید آنها را به همراه محرک‌ها مصرف کنند. در واقع، شخص باید حداقل به فاصله 14 روز پیش از آغاز مصرف هر گونه داروی محرک استفاده از هر نوع مونوآمین اکسیداز را متوقف کند.
دیگر داروهای ضد افسردگی دارای برهم‌کنش با داروهای محرک شامل موارد زیر است:
• مهار کننده‌های بازجذب انتخابی سروتونین
• مهارکننده‌های بازجذب سروتونین نوراپی‌نفرین
• داروهای ضد افسردگی سه‌حلقه‌ای
محرک‌ها: متیل‌فنیدات (متیل‌فنیدیت)
متیل‌فنیدات از طریق افزایش میزان دوپامین در مغز عمل می‌کند. مطالعات درازمدت به مدت بیش از 20 سال عنوان کرده‌اند که این دارو ایمن و مؤثر است.
متیل‌فنیدات در پنج داروی متفاوت وجود دارد. اشکال طولانی اثر و کوتاه اثر و واسط عمل این دارو در دسترس است.
داروهای طولانی اثر متیل‌فنیدات بر مبنای قدرت به میلی‌گرم در اشکال زیر در دسترس است:
| دارو |
(دوز) قدرت |
| بایفنتین / Biphentin |
10، 15، 20، 30، 40، 50، 60، 80 (میلی‌گرم) |
| کانسرتا |
18، 27، 36، 54 (میلی‌گرم) |
| نووو-متیل‌فنیدات ئی آر -سی |
18، 27، 36، 54 (میلی‌گرم) |
| ریتالین ال ای |
10، 20، 30، 30 (میلی‌گرم) |
| دیترانا |
Daytrana 10، 15، 20، 30، 40 (میلی‌گرم) |
داروهای متیل‌فنیدات کوتاه اثر در اشکال زیر در دسترسند:
| دارو |
قدرت |
| ریتالین |
5، 10، 20 (میلی‌گرم) |
| ریتالین اس آر |
20 میلی‌گرم |
| متیل‌فنیدات |
5، 10، 20 (میلی‌گرم) |
بخش بعدی به شکل مشروح به بحث در مورد داروهای متیل‌فنیدات اختصاص دارد.
بایفنتین
کپسول‌های باییفنتین (قابل دسترس در کانادا) 40 درصد متیل‌فنیدات را بلافاصله و 60 درصد باقی مانده را به تدریج آزاد می‌کنند. این به آن معنی است که اثر دارو به مدت 10 تا 12 ساعت ادامه خواهد داشت که بخش اعظم روز را پوشش می‌دهد.
برخی از مردم به تأثیر طولانی‌تر متیل‌فنیدات پس از زائل شدن داروی طولانی اثر نیاز دارند. در این موارد آنان می‌توانند یک محرک کوتاه اثر را در ادامه روز مصرف کنند.
مردم در صورت مشکل داشتن با بلع دارو می‌توانند کپسول بایفنتین را باز کرده و محتوی آن را در غذا بریزند.
کانسرتا
کپسول‌های کانسرتا از فناوری سیستم تحویل خوراکی کنترل اسموتیک (OROS) برای رهش متیل‌فنیدات استفاده می‌کند. اثر متیل‌فنیدات همچنین طولانی اثر است، زیرا 22 درصد دارو بلافاصله و مابقی (78 درصد) به تدریج آزاد می‌شود.
فناوری OROS صرفاً در کانسرتا وجود دارد و در فرمولاسیون‌های ژنریک نیست. وقتی کسی این دارو را می‌بلعد، مایعات معده و روده وارد قرص شده و دارو را به تدریج در طول روز از کپسول خارج می‌کنند.
مشابه بایفنتین اثر این دارو به مدت 10 تا 12 ساعت ادامه دارد. در پایان تأثیر دارو، مردم می‌توانند یک داروی متیل‌فنیدات کوتاه اثر را در صورت نیاز مصرف کنند.
مردم نباید کپسول‌های کانسرتا را بشکنند یا خرد کنند. افرادی که در بلعیدن قرص مشکل دارند در مصرف کانسرتا با مشکل مواجه خواهند شد.
نوو-متیل‌فنیدات ای آر - سی
این دارو (قابل دسترس در کانادا) معادل ژنریک کانسرتا است. فرآورده مزبور از فناوری OROS برای رهش دارو استفاده نمی‌کند.
دلیل اصلی انتخاب فرم ژنریک به جای کانسرتا ارزانی این دارو است. به هر جهت، هیچ مطالعه بالینی تاکنون تأیید نکرده است که این شکل ژنریک دارو دارای همان اثرات کانسرتا است.
برخی پزشکان گزارش داده‌اند که مردم در هنگام چرخش از کانسرتا به سمت معادل ژنریک آن دچار برخی تغییرات رفتاری می‌شوند. مراقبان، خود اشخاص، داروسازان، و پزشکان باید هر گونه تغییرات رفتاری مشاهده شده را گزارش دهند.
ریتالین ال ای
ریتالین ال ای یک قرص طولانی رهش است که نیمی از دارو را بلافاصله و مابقی را به کندی در طول روز آزاد می‌کند.
پزشکان می‌توانند این دارو را برای کودکان، نوجوانان و بزرگسالان مبتلاء به ADHD تجویز کنند. مردم باید از خرد کردن، جویدن یا نصف کردن داروی مزبور خودداری کنند.
دیترانا
دیترانا یک پچ متیل‌فنیدات است که شخص آن را روی کفل خود قرار می‌دهد. محققان اثرات آن را در کودکان سنین 6 تا 12 سال و 13 تا 17 ساله مطالعه کرده‌اند.
مردم این پچ را دو ساعت پیش از زمان نیاز خود به اثرات دارو روی کفل قرار می‌دهند. پچ مزبور باید پس از گذشت حداکثر 9 ساعت از پوست جدا شود.
ریتالین، ریتالین اس آر، و ژنریک
متیل‌فنیدات همچنین در فورمولاسیون‌های کوتاه اثر در دسترس است. ریتالین، ریتالین اس آر، و معادل‌های ژنریک آنها متیل‌فنیدات را بلافاصله آزاد می‌کنند، اما اثر دارو طولانی مدت نیست.
مردم برای رسیدن به تأثیر مورد نظر باید در چند وهله این داروهای کوتاه اثر را مصرف کنند.
در صورتی که بیمار پس از زائل شدن اثر داروی طولانی اثر کماکان به دارو نیاز داشته باشد پزشکان در این مواقع یک داروی طولانی اثر را به همراه یک داروی کوتاه اثر تجویز می‌کنند.
محرک‌ها: فوکالین و فوکالین ایکس آر
دکسترو-متیل‌فنیدات یک متغیر متیل‌فنیدات موجود در فوکالین / Focalin و فوکالین ایکس آر است. این متغیر در مقایسه با مشابهان معمول خود فعال‌تر است.
این دارو در اشکال کوتاه اثر و طولانی اثر موجود است. فوکالین و فوکالین ایکس آر با قدرت‌های زیر در دسترسند:
| دارو |
قدرت |
| فوکالین |
2.5، 5، 10 (میلی‌گرم) |
| فوکالین ایکس آر |
5، 10، 15، 20، 25، 30، 35، 40 (میلی‌گرم) |
شخص می‌تواند کپسول را باز کرده و محتوی آن را در غذا بریزید. پزشکان می‌توانند فوکالین و فوکالین ایکس آر را به تمامی گروه‌های سنی توصیه کنند.
محرک‌ها: آمفتامین‌ها
آمفتامین‌ها نوعی محرک هستند که رهش دوپامین و نیز نوراپی‌نفرین را افزایش می‌دهند.
ادرال ایکس آر، وایوانس، دکسدرین / Dexedrine ، و دکسدرین اسپانسولس حاوی آمفتامین هستند. این فرآورده‌ها با قدرت‌های زیر در دسترسند:
| دارو |
قدرت |
| ادرال ایکس آر |
5، 10، 15، 20، 25، 30 (میلی‌گرم) |
| وایوانس |
20، 30، 40، 50، 60، 70 (میلی‌گرم) |
| دکسدرین |
5 میلی‌گرم |
| دکسدرین اسپانسولس |
5، 10، 15 (میلی‌گرم) |
آمفتامین‌ها در هر دو فورمولاسیون طولانی اثر و کوتاه اثر در دسترسند. در ادامه در مورد این دارو بیشتر بحث خواهد شد.
ادرال ایکس آر
دکسترو-آمفتامین ترکیب فعال اصلی ادرال ایکس آر است. پزشکان می‌توانند این دارو را برای کودکان، نوجوانان، و بزرگسالان مبتلاء به ADHD تجویز کنند. به عنوان یک داروی طولانی اثر، این دارو علایم بیماری را به مدت 10 تا 12 ساعت کنترل می‌کند.
برخی از اوقات، پزشکان نیاز است تا یک داروی آمفتامین کوتاه اثر را برای کنترل علایم در باقی مانده روز تجویز کنند.
وایوانس
ویوانس حاوی لیس‌دکس‌آمفتامین / lisdexamfetamine است، که یک شکل غیر فعال آمفتامین محسوب می‌شود. وقتی شخص این دارو را مصرف می‌کند بدن وی این شکل غیر فعال دارو را به دکستروآمفتامین تبدیل می‌کند. وایوانس اثراتی مشابه ادرال ایکس آر دارد.
کودکان در هنگام استفاده از وایوانس می‌توانند علایم ADHD خود را به مدت 13 ساعت تحت کنترل قرار دهند. بزرگسالان مصرف کننده وایوانس می‌توانند 14 ساعت علایم خود را کنترل نمایند.
دکسدرین و دکسدرین اسپانسولس
دکسدرین و دکسدرین اسپانسولس حاوی دکسترومتورفان هستند.
دکسدرین اسپانسولس در حدود 6 تا 8 ساعت اثربخشی خود را حفظ می‌کند. تأثیر قرص دکسدرین فقط 3 تا 5 ساعت است، بنابرین مردم گرایشی به مصرف آن در ادامه روز و پس از زائل شدن تأثیر داروی طولانی اثر دارند.
داروهای غیر محرک
داروهای غیر محرک در مسیرهای مختلفی که گزینه درمانی متفاوتی ارائه می‌هند عمل می‌کنند. پزشکان ممکن است این داروها را در ترکیب با داروی محرک یا به تنهایی تجویز کنند.
برخی از مردم قادر به تحمل اثرات جانبی داروهای محرک نیستند و فقط از داروهای غیر محرک استفاده می‌کنند.
وقتی مردم داروهای غیر محرک استفاده می‌کنند ممکن است صرفاً زمانی متوجه شروع بهبود علایم در خود شوند که در حدود 6 تا 8 هفته از آغاز مصرف دارو گذشته باشد. در نتیجه این درمان برای آن دسته از مردم که نیاز به کنترل فوری علایم دارند مناسب نیست.
دو نوع داروی غیر محرک برای ADHD در دسترس است، و قدرت موجود در آنها در جدول زیر آمده است:
| دارو |
قدرت |
| استراترا |
10، 18، 25، 40، 60، 80، 100 (میلی‌گرم) |
| اینتونیو ایکس آر |
1، 2، 3، 4 (میلی‌گرم) |
استراترا
استراترا ممکن است برای مردم دچار ADHD که در عین حال به اضطراب مبتلا هستند مفید باشد، زیرا داروهای محرک باعث وخامت بیشتر اضطراب می‌شوند.
پزشکان می‌توانند استراترا را برای کودکان، نوجوانان، و بزرگسالان تجویز کنند. مردم می‌توانند داروهای محرک و استراترا را در صورت لزوم توأمان مصرف کنند.
قابل توجه‌ترین عوارض جانبی استراترا شامل تهوع و آشوب معده است. مردم نباید نسبت به باز کردن کپسول استراترا اقدام کنند زیرا این دارو می‌تواند باعث آزردگی چشم شود. مصرف کننده باید کپسول استراترا را به طور کامل ببلعد که این می‌تواند برای برخی از مردم چالش‌برانگیز باشد.
اینتونیو ایکس آر
پزشکان این دارو را برای درمان علایم ADHD در کودکان سنین 6 تا 12 سال تجویز می‌کنند.
بزرگ‌ترین فایده این دارو ادامه اثربخشی آن در طول شب تا اوایل صبح است. کودکان دچار چالش‌های دیگری مثل اضطراب، پرخاشگری، و اختلالات تیک می‌توانند اینتونیو ایکس آر مصرف کنند.
مردم باید از جویدن، خرد کردن یا شکستن این قرص خودداری کنند. تنها روش مجاز مصرف آن بلعیدن کامل دارو است.
وقتی کسی مصرف این دارو را آغاز می‌کند ممکن است دچار خستگی مفرط و کاهش فشار خون و ضربان قلب شود. این عوارض جانبی همچنین ممکن در زمان افزایش دوز مصرف دارو بروز کنند.
مردم مصرف کننده اینتونیو ایکس آر باید از هر داروی دیگری که مصرف می‌کنند پزشک خود را باخبر نمایند. مردم برای پیشگیری از افت بیش از حد ضربان قلب باید در موقع مصرف چنین داروهایی پرهیز لازم را انجام دهند.
پزشکان و داروسازان باید به مراقبان کودک یادآوری کنند که از قطع ناگهانی مصرف اینتونیو ایکس آر در مورد کودکان خودداری کنند زیرا این کار باعث افزایش فشار خون و ضربان قلب می‌شود. خانواده‌ها باید قطع مصرف این دارو در مورد کودکان را به تدریج انجام دهند.
اینتونیو ایکس آر می‌تواند با داروهای متعددی شامل کتوکونازول و والپروئیک اسید وارد فعل و انفعال شود.
در این مورد مردم باید در صورت تجویز داروی مزبور پزشک و داروساز را از تمامی داروهای دیگری که مصرف می‌کنند مطلع نمایند.
همچنین مردمی که داروی اینتونیو ایکس آر برای آنان تجویز شده است باید از خوردن گریپ‌فروت یا آب گریپ‌فروت خودداری کنند.
درمان جایگزین
برخی تحقیقات نشان داده‌اند که ترکیب دارو و مداخلات روان‌شناختی راهکار مؤثری در مورد علایم ADHD است.
پنج نوع مداخله درمانی در این مورد وجود دارد:
• آموزش روان‌شناختی
• مداخلات رفتارشناختی
• مداخلات اجتماعی
• روان‌درمانی
• کمک‌های فنی و حرفه‌ای
آموزش روانی برای کودکان سنین بالای 8 سال مؤثر است. این مداخله به کودکان و والدین و پرستاران آنها در مورد ADHD و اثرات آن آموزش می‌دهد.
متخصصان مراقبت‌های پزشکی مداخلات رفتاری مثل مربیگری و تغییرات سبک زندگی را برای مردم تمامی سنین مبتلاء به ADHD طراحی کرده‌اند. در این روش با هدف بهبود رفتار از سیستم پاداش و عقوبت استفاده می‌شود.
مداخلات اجتماعی می‌توانند به مردم در زمینه بهبود مهارت‌های اجتماعی و مدیریت خشم کمک کنند.
کودکان بزرگ‌تر و بزرگسالان می‌تواند از خودگویی، رفتاردرمانی و خانواده درمانی سود ببرند. روان‌درمانگر ممکن است از بازی و درمان بیان هنری و همچنین مشاوره حمایتی استفاده کند.
انستیتوهای کاردرمانی و آموزشی دارای برنامه‌های آموزشی و مداخلات کارگاهی برای کمک هر چه بیشتر به مردم مبتلاء به ADHD هستند.
خلاصه
فورمولاسیون‌های دارویی محرک و طولانی اثر گزینه اول درمان برای مردم مبتلاء به ADHD محسوب می‌شوند. آنها به مردم امکان می‌دهند از اثرات دارو در سراسر روز در محیط خانه، کار یا تحصیل سود ببرند.
پزشکان همچنین داروهای طولانی اثر را به علت خطر کمتر ناشی از سوءمصرف آنها ترجیح می‌دهند.
متخصصان مراقبت‌های پزشکی ممکن است ترکیبی از دارو و مداخلات روان‌شناختی را برای بهبود زندگی مردم دچار ADHD توصیه کنند./
• دکتر جسیکا کاپوراسکیو، دکتر آلن کارتر
• ترجمۀ فرهنگ راد
Source:
Medical News Today
List of ADHD medications: Comparing types
Last reviewed Fri 17 May 2019
By Jessica Caporuscio, PharmD
Reviewed by Alan Carter, PharmD
