تشنج یا "حمله" - علایم، علل، تشخیص، و درمان

• مایو کلینیک
• ترجمه هامیک رادیان

تشنج [حمله]، اختلال الکتریکی خارج از کنترل و ناگهانی در مغز است. تشنج می‎تواند باعث ایجاد تغییراتی در رفتار، حرکات یا احساسات و سطح هشیاری فرد شود. اگر کسی بیش دو بار یا بیشتر دچار تشنج شده یا گرایشی به تکرار تشنج در وی مشاهده شده باشد، دچار بیماری صرع است.
انواع مختلف تشنج با تفاوت‌هایی در میزان شدت وجود دارد. انواع تشنج بر اساس محل و چگونگی آغاز آنها در مغز از یکدیگر تفکیک می‎شوند. اغلب تشنج‎ها از 30 ثانیه یا 2 دقیقه ادامه پیدا می‎کنند. تشنجی که بیش از 5 دقیقه ادامه یافته باشد یک فوریت یا اورژانس پزشکی محسوب می‎شود.
تشنج‎ها بیش از آنچه مردم گمان می‎کنند شایع هستند. تشنج ممکن است پس از سکته مغزی، ضربه به سر، عفونت‎هایی مثل مننژیت یا دیگر بیماری‎ها ایجاد گردد. با وجود این در بسیاری از موارد علت بروز تشنج ناشناخته باقی می‎ماند.
اغلب موارد تشنج با دارو قابل کنترل است اما مدیریت تشنج کماکان می‎تواند تأثیری قابل ملاحظه بر زندگی فرد داشته باشد. خبر خوب در این مورد این است که فرد دچار تشنج می‎تواند با متخصصان مراقبت‎های بهداشتی برای ایجاد تعادل در کنترل تشنج و عوارض جانبی داروها تعامل نماید.

مطالب این مقاله:
• علایم تشنج 
• علل تشنج 
• تشخیص تشنج 
• درمان تشنج 

علایم تشنج 
در مورد تشنج علایم و نشانه‎ها ممکن است طیفی از خفیف تا شدید را شامل شوند و به نوع تشنج بستگی دارند. نشانه‌ها و علایم تشنج شامل موارد زیر است:
• گیجی موقتی
• خیرگی نگاه
• حرکات تند و سریع دست و پا
• فقدان هشیاری یا خودآگاهی
• علایم شناختی یا عاطفی مثل ترس، اضطراب یا دژا وو (آشناپنداری)
پزشکان به طور معمول تشنج‎ها را یا به عنوان کانونی یا منتشر طبقه‎بندی می‎کنند که این تقسیم‎بندی به محل و چگونگی آغاز فعالیت غیر نرمال مغز بستگی دارد. تشنج‎ها در عین حال ممکن است به عنوان تشنج با آغاز نامشخص دسته‎بندی شوند، که این مربوط به موارد ناشناخته بودن چگونگی آغاز تشنج است.

تشنج کانونی
تشنج کانونی نتیجۀ فعالیت الکتریکی غیر نرمال در یک ناحیه از مغز است. تشنج‎های کانونی ممکن است با / یا بدون کاهش مبزان هشیاری در فرد رخ دهند.
• تشنج کانونی همراه اختلال هشیاری. این تشنج‌ها شامل تغییر یا کاهش میزان خودآگاهی یا هشیاری هستند. فرد ممکن است در حالتی خیره به فضا باقی مانده و به محیط پیرامون خود پاسخ‎های نرمال ندهد یا حرکات تکراری مثل مالیدن دست، جویدن، حالت بلع یا راه رفتن حول مسیری دایره‎وار از خود بروز دهد.
• تشنج کانونی بدون از دست دادن خودآگاهی. این تشنج‌ها ممکن است احساسات فرد را دچار تغییر کرده یا حالت نمود چیزها، بوها، احساس، مزه یا صدا را تغییر دهند، اما باعث از دست رفتن خودآگاهی فرد نمی‎شوند.
احتمال اشتباه گرفتن تشنج‌های کانونی با دیگر اختلالات مغز و اعصاب مثل میگرن، نارکولپسی یا بیماری روانی وجود دارد.

تشنج‌ منتشر (تشنج جنرالیزه)
تشنج‎هایی که به نظر می‎رسد تمامی بخش‌های مغز را درگیر می‎کنند تشنج منتشر یا تشنج جنرالیزه نامیده می‎شوند. انواع مختلف تشنج منتشر شامل موارد زیر است:
• تشنج‎ غایب. این نوع تشنج‎ها که در گذشته به عنوان تشنج‎های پتی مال شناخته می‎شدند، اغلب در کودکان بروز می‎کنند و وجه مشخصۀ آنها خیره شدن به فضا یا حرکات تند و تیز جسمانی مثل چشمک زدن یا صدای ملچ و ملوچ لب‎ها است. تشنج‌های مزبور ممکن است به صورت خوشه‎ای بروز کرده و سبب از دست رفتن مختصر آگاهی فرد شوند.
• تشنج‎ تونیک. تشنج‎های تونیک باعث خشک شدن عضلات فرد می‎شوند. این تشنج‎ها معمولاً به عضلات پشت، دست‎ها و پاها صدمه می‎زنند و ممکن است باعث زمین خوردن فرد شوند.
• تشنج‌ اتونیک. تشنج‎های اتونیک که زیر عنوان تشنج سقوط نیز شناخته می‎شوند، سبب از دست رفتن کنترل فرد بر عضلات می‎شوند که می‎تواند باعث سقوط ناگهانی وی بر زمین گردد.
• تشنج کلونیک. تشنج‎های کلونیک با حرکات تکراری یا ضربآهنگ‎دار و حرکات تکانشی عضلات همراهند. این تشنج‎ها به طور معمول به گردن، صورت و بازوها آسیب می‎زنند.
• تشنج‎های میوکلونیک. تشنج‎های میوکلونیک به طور معمول به عنوان چرخش یا رعشه در دست‎ها و پاها بروز می‎کنند.
• تشنج‎های تونیک - کلونیک. تشنج‎های تونیک - کلونیک که در گذشته به عنوان تشنج‎های گران مال شناخته می‎شدند، جلب توجه‎کننده‎ترین نوع تشنج‎های صرعی هستند و می‎توانند باعث ایجاد اختلال در خودآگاهی فرد، سفتی و لرزش اندام‎ها و گاهی از اوقات از دست رفتن کنترل فرد بر مثانه یا گاز گرفتن زبان شوند.

در همین زمینه بیشتر بخوانیم:

علایم، علل، و درمان صرع

چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
در صورت مواجهه با هر یک از موارد زیر مردم باید به فوریت مورد مراقبت پزشکی قرار گیرند:
• وقتی که تشنج بیش از 5 دقیقه ادامه یافته باشد
• تنفس یا خودآگاهی فرد پس از توقف تشنج به حالت نرمال برنگردد
• تشنج دوم بلافاصله پس از تشنج نخست ایجاد گردد
• فرد دچار تب شدید شود
• فرد دچار خستگی ناشی از گرما شود
• فرد دچار تشنج باردار باشد
• فرد دچار تشنج مبتلاء به دیابت باشد
• فرد در کوران تشنج خود را مجروح کرده باشد
اگر کسی برای اولین بار دچار تشنج شده باشد باید به پزشک مراجعه کند.

علل تشنج
سلول‎های عصبی (نورون‎ها) در مــغز ایمپالس‎های الکتریکی را ایجاد، ارسال و دریافت می‎کنند؛ که این مجموعه به سلول‎های عصبی مغز امکان ایجاد ارتباط را می‎دهد. هر چیزی که سبب ایجاد اختلال در این مسیر ارتباطی شود می‎تواند به تشنج منجر گردد.
شایع‎ترین علت بروز تشنج صرع است. اما تمامی افراد دچار تشنج به صرع مبتلاء نیستند. برخی از اوقات صرع ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:
• تب شدید، که ممکن است با یک عفونت شدید مثل مننژیت همراه باشد
• کم‎خوابی یا محرومیت از خواب
• کمبود سدیم خون (هیپوناترمی)، که امکان بروز آن در مواقع درمان با دیورتیک وجود دارد
• داروهایی مثل برخی انواع مسکن درد، داروهای ضد افسردگی یا درمان‎های ترک سیگار، که باعث کاهش آستانه تشنج می‎شوند
• ضربه به سر که باعث ایجاد خونریزی در یک ناحیه از مغز گردد
• استروک (سکته مغزی)
• تومور مغزی
• داروهای مخدر یا مواد مخدر مثل آمفتامین یا کوکائین
• سوء مصرف الکل در کوران ترک یا سمیت بیش از حد

عوارض تشنج
دچار شدن به تشنج در برخی از موارد به ایجاد وضعیت‎هایی می‎انجامد که می‎تواند برای خود فرد یا دیگران خطرناک باشند. فرد ممکن است در ریسک دچار شدن به موارد زیر قرار داشته باشد:
• سقوط. اگر کسی در کوران تشنج بیفتد، ممکن است دچار آسیب‎دیدگی سر یا شکستن استخوان خود شود.
• غرق شدن. اگر کسی در هنگام شنا یا حمام کردن در وان حمام دچار تشنج شود، وی در خطر غرق شدن تصادفی قرار خواهد داشت.
• تصادف اتومبیل. تشنجی که سبب از دست رفتن هشیاری یا کنترل فرد بر خود شود در صورتی که فرد در حال رانندگی یا استفاده از دیگر وسایل و تجهیزات باشد، خطرناک است.
• عوارض دوره بارداری. تشنج در طول بارداری هم مادر و هم فرزند را در معرض خطر قرار می‎دهد و برخی داروهای ضد صرع ریسک عوارض هنگام تولد را افزایش می‎دهند. اگر زنی دچار صرع بوده و در صدد باردار شدن باشد برای تنظیم داروها و قرار گرفتن تحت پایش پزشک باید با وی مشورت کند.
• مشکلات عاطفی سلامت. مردم دچار تشنج احتمال دارد که به مشکلات روان‎شناختی مثل افشردگی و اضطراب مبتلا شوند. مشکلات ممکن است نتیجه درگیری با خود وضعیت و نیز مربوط به عوارض داروها باشد.

تشخیص تشنج
پس از دچار شدن به تشنج پزشک علایم مبتلابه فرد و تاریخچه پزشکی وی را به طور کامل مرور می‎کند. پزشک ممکن است از چند تست مختلف برای تعیین علت تشنج و ارزیابی احتمال دچار شدن به تشنج بعدی استفاده کند. این تست‎ها موارد زیر را شامل می‎شوند:
• آزمون نورولوژیک. پزشک ممکن است رفتار، توانایی‌های حرکتی و عملکرد ذهنی فرد را برای تعیین احتمال ابتلاء به مشکلی در سیستم مغز و اعصاب آزمایش کند.
• آزمایش‌های خون. پزشک ممکن است برای بررسی نشانه‎های عفونت، اختلالات ژنتیک، میزان قند خون یا تعادل الکترولیت‎ها اقدام به گرفتن نمونه خون کند.
• پانکچر ناحیه کمری. اگر پزشک به این موضوع مشکوک باشد که یک عفونت علت بروز تشنج است، فرد دچار تشنج ممکن است ناچار باشد تا یک نمونۀ مایع مغزی نخاعی از وی گرفته شود.
• الکتروانسفالوگرام (EEG). الکتروانسـفالوگرام می‎تواند این موضوع را روشن کند که آیا احتمال بروز مجدد تشنج وجود دارد یا خیر. این تست در عین حال می‎تواند در از تشخیص خارج کردن دیگر اختلالاتی که به عنوان دلیل تشنج با صرع همپوشانی دارند مفید باشد. بر مبنای جزئیات مرتبط به تشنج مبتلابه فرد الکتروانسفالوگرام را می‎توان در تنظیمات سرپایی در کلینیک، در طول شب در محیط خانه به کمک یک دستگاه آزمایشگاهی یا در طول چند شب در محیط بیمارستانی انجام داد.
• توموگرافی محاسباتی. CT اسکن از اشعه X برای رسیدن به تصاویر مقطعی از مغز استفاده می‎کند. این اسکن می‎تواند ناهنجاری‎هایی مثل تومورها، خونریزی و کیست‎ها را که می‎توانند عامل بروز تشنج باشند شناسایی کند.
• MRI. اسکن MRI از مگنت‎های قدرتمند و امواج رادیویی برای ایجـــاد تصاویر دارای جزئیات دقیق برای مرور وضعیت مغز استفاده می‎کند. پزشک ممکن است قادر باشد تا ضایعات یا ناهنجاری‎های مغز را که می‎توانند به تشنج منجر گردند شناسایی کند.
• توموگرافی انتشار پوزیترون (PET). اسکن PET از مقادیر اندک مواد رادیواکتیو استفاده می‎کند که به درون یک ورید تزریق می‎شوند تا نواحی فعال مغز قابل مشاهده و ناهنجاری‎ها کشف شود.
• توموگرافی محاسباتی انتشار فوتون منفرد (SPECT). این تست از دوز کم مواد رادیواکتیو استفاده می‎کند که برای ایجاد تصاویر سه‎بُعدی مشروح به درون یک ورید تزریق می‎شود که نقشه مزبور فعالیت جریان خون در مغز را در طول بروز تشنج نشان می‎دهد.

درمان تشنج
تمامی کسانی که دچار تشنج می‎شوند حمله بعدی را تجربه نمی‎کنند، و از آنجا که تشنج ممکن است واقعه‎ای منفرد باشد پزشک ممکن است تا زمانی که فرد دچار حمله دیگری نشده باشد درمانی را در دستور کار قرار ندهد.
هدف غایی در درمان تشنج یافتن درمان ممکن برای متوقف کردن حمله با کمترین عوارض جانبی است.

دارودرمانی
درمان تشنج اغلب اوقات شامل استفاده از داروهای ضد تشنج است. چند گزینه مختلف در این مورد وجود دارد. هدف یافتن دارویی است که بهترین کارآیی را برای فرد داشته باشد و کمترین عوارض جانبی را ایجاد کند. در برخی موارد این احتمال وجود دارد که پزشک بیش از یک دارو تجویز کند.
یافتن بهترین دارو و دوز مناسب ممکن است موضوع پیچیده‌ای باشد. پزشک وضعیت فرد، تواتر تشنج‎ها، سن وی و دیگر عوامل مرتبط به داروی تجویزی را بررسی می‎کند. در عین حال دیگر داروهای مصرفی فرد مرور می‎شود تا این اطمینان ایجاد گردد که داروی ضد تشنج با این داروها دارای فعل و انفعال نمی‎شود.

جراحی و دیگر درمان‎ها
اگر داروی مورد استفاده مفید واقع نشود درمان‎های دیگری به عنوان گزینه مطرح می‎شوند:
• جراحی. هدف از انجام عمل جراحی متوقف کردن امکان بروز تشنج است. پزشکان ناحیه‎ای از مغز را که تشنج در آن اتفاق می‎افتد مشخص کرده و از مغز خارج می‎کنند. عمل جراحی در مورد مردمی بیشترین کارآیی را دارد که تشنج آنها همواره از نقطه واحدی در مغز نشأت می‎گیرد.
• تحریک عصب واگوس. یک دستگاه کوچک زیر پوست قفسه سینـــه کار گذاشته می‎شود که عصب واگوس را در گردن تحریک می‎کند، و پیام‎هایی به مغز ارسال می‎کند که باعث مهار تشنج‎ها می‎شود. با تحریک عصب واگوس، فرد ممکن است کماکان نیاز نیاز به مصرف دارو داشته باشد، اما در عین حال این احتمال هست که در این حالت دوز مصرف داروی مورد اشاره کاهش یابد.
• تحریک سلول‎های عصبی واکنش‎گرا. در طول این اقدام، دستگاهی بر سطح مغز یا در محدوده بافت مغزی ایمپلنت می‏شود که می‎تواند فعالیت تشنجی مغز را کشف کرده و برای متوقف کردن این فعالیت یک تحریک الکتریکی اعمال کند.
• تحریک عمقی مغز. پزشکان الکترودهایی را در برخی نواحی مغز کارگذاری می‎کنند تا ایمپالس‎هایی الکتریکی را برای تنظیم فعالیت غیر نرمال مغز ایجاد کنند. الکترودهای مزبور به دستگاه شبه پیس میکری زیر پوست قفسه سینه متصل می‎شوند که وظیفه آن کنترل مقدار تحریک ایجاد شده است.
• درمان رژیم غذایی. پیگیری یک رژیم غذایی غنی از چربی و کم‎کربوهیدرات، موسوم به رژیم غذایی کتوژنیک، می‎تواند باعث کنترل تشنج شود. برخی انواع رژیم غذایی پرچربی و کم‎کربوهیدرات مثل موارد شاخص گلیسمی پایین و رژیم غذایی اصلاح شده اتکینز اگرچه کمتر مؤثرند، هم‏اندازه رژیم غذایی کتوژنتیک سختگیرانه و محدود کننده نیستند و می‎توانند مفید باشند.

بارداری و تشنج
زنان دارای سابقۀ ابتلاء به تشنج به طور معمول می‎توانند بارداری سالمی را پشت سر بگذارند. احتمال بروز برخی نقایص پیش از تولد در صورت مصرف برخی داروها وجود دارد.
به طور مشخص داروی والپروئیک اسید، یکی از داروهایی که برای تشنج جنرالیزه توصیه می‎شود با کمبودهای شناختی و نقایص لوله عصبی مثل بیماری اسپاینا بیفیدا مرتبط شده است. "آکادمی آمریکایی نورولوژی" توصیه می‎کنند که به علت ریسک‌های مطرح برای نوزاد، زنان در طول بارداری از مصرف داروی مزبور خودداری کنند. در مورد ریسک‌های مطرح مردم باید با پزشک مشورت کنند. به علت ریسک اختلالات مادرزادی و نیز از آنجا که بارداری می‎تواند باعث ایجاد دگرگونی در سطح دارو ها شود، داشتن چشم‎اندازی در این مورد برای زنان دارای سابقۀ ابتلاء به تشنج مهم است.
در برخی موارد ممکن است تغییر دوز داروی تشنج پیش از بارداری یا در کوران آن مفید باشد. در موارد نادر امکان تغییر دارو وجود دارد.

داروهای پیشگیری از بارداری و داروهای ضد تشنج
برخی داروهای ضد تشنج می‎توانند باعث دگرگونی در میزان اثربخشی داروهای کنترل بارداری خوراکی شوند. اگر پیشگیری از بارداری یک اولویت درجه اول محسوب می‎شود زنان باید با پزشک در مورد داروهای دارای فعل و انفعال یا داروهای پیشگیری از بارداری خوراکی مشورت کنند و نیز ممکن است انواع دیگر پیشگیری از بارداری در دستور کار قرار گیرند./

Source:
Seizures
Mayo Clinic
June 13, 2018