• مایو کلینیک
• ترجمه هامیک رادیان
تشنج [حمله]، اختلال الکتریکی خارج از کنترل و ناگهانی در مغز است. تشنج می‌تواند باعث ایجاد تغییراتی در رفتار، حرکات یا احساسات و سطح هشیاری فرد شود. اگر کسی دو بار یا بیشتر دچار تشنج شده یا گرایشی به تکرار تشنج در وی مشاهده شده باشد، دچار بیماری صرع است.
انواع مختلف تشنج با تفاوت‌‌هایی در میزان شدت وجود دارد. انواع تشنج بر اساس محل و چگونگی آغاز آنها در مغز از یکدیگر تفکیک می‌شوند. اغلب تشنجها از 30 ثانیه یا 2 دقیقه ادامه پیدا می‌کنند. تشنجی که بیش از 5 دقیقه ادامه یافته باشد یک فوریت یا اورژانس پزشکی محسوب می‌شود.
تشنجها بیش از آنچه مردم گمان می‌کنند شایع هستند. تشنج ممکن است پس از سکته مغزی، ضربه به سر، عفونت‌هایی مثل مننژیت یا دیگر بیماری‌ها ایجاد گردد. با وجود این در بسیاری از موارد علت بروز تشنج ناشناخته باقی می‌ماند.
اغلب موارد تشنج با دارو قابل کنترل است اما مدیریت تشنج کماکان می‌تواند تأثیری قابل ملاحظه بر زندگی فرد داشته باشد. خبر خوب در این مورد این است که فرد دچار تشنج می‌تواند با متخصصان مراقبتهای بهداشتی برای ایجاد تعادل در کنترل تشنج و عوارض جانبی داروها تعامل نماید.
مطالب این مقاله:
• علایم تشنج
• علل تشنج
• تشخیص تشنج
• درمان تشنج
علایم تشنج
در مورد تشنج علایم و نشانه‌ها ممکن است طیفی از خفیف تا شدید را شامل شوند و به نوع تشنج بستگی دارند. نشانه‌ها و علایم تشنج شامل موارد زیر است:
• گیجی موقتی
• خیرگی نگاه
• حرکات تند و سریع دست و پا
• فقدان هشیاری یا خودآگاهی
• علایم شناختی یا عاطفی مثل ترس، اضطراب یا دژا وو (آشناپنداری)
پزشکان به طور معمول تشنجها را یا به عنوان کانونی یا منتشر طبقه بندی می‌کنند که این تقسیم‌بندی به محل و چگونگی آغاز فعالیت غیر نرمال مغز بستگی دارد. تشنجها در عین حال ممکن است به عنوان تشنج با آغاز نامشخص دسته‌بندی شوند، که این مربوط به موارد ناشناخته بودن چگونگی آغاز تشنج است.
تشنج کانونی
تشنج کانونی نتیجۀ فعالیت الکتریکی غیر نرمال در یک ناحیه از مغز است. تشنجهای کانونی ممکن است با / یا بدون کاهش میزان هشیاری در فرد رخ دهند.
• تشنج کانونی همراه اختلال هشیاری. این تشنجها شامل تغییر یا کاهش میزان خودآگاهی یا هشیاری هستند. فرد ممکن است در حالتی خیره به فضا باقی مانده و به محیط پیرامون خود پاسخهای نرمال ندهد یا حرکات تکراری مثل مالیدن دست، جویدن، حالت بلع یا راه رفتن حول مسیری دایره‌وار از خود بروز دهد.
• تشنج کانونی بدون از دست دادن خودآگاهی. این تشنجها ممکن است احساسات فرد را دچار تغییر کرده یا حالت نمود چیزها، بوها، احساس، مزه یا صدا را تغییر دهند، اما باعث از دست رفتن خودآگاهی فرد نمی‌شوند.
احتمال اشتباه گرفتن تشنجهای کانونی با دیگر اختلالات مغز و اعصاب مثل میگرن، نارکولپسی یا بیماری روانی وجود دارد.
تشنج منتشر (تشنج جنرالیزه)
تشنج‌هایی که به نظر می‌رسد تمامی بخشهای مغز را درگیر می‌کنند تشنج منتشر یا تشنج جنرالیزه نامیده می‌شوند. انواع مختلف تشنج منتشر شامل موارد زیر است:
• تشنج غایب. این نوع تشنجها که در گذشته به عنوان تشنجهای پتی‌مال شناخته می‌شدند، اغلب در کودکان بروز می‌کنند و وجه مشخصۀ آنها خیره شدن به فضا یا حرکات تند و تیز جسمانی مثل چشمک زدن یا صدای ملچ و ملوچ لب‌ها است. تشنجهای مزبور ممکن است به صورت خوشه‌ای بروز کرده و سبب از دست رفتن مختصر آگاهی فرد شوند.
• تشنج تونیک. تشنجهای تونیک باعث خشک شدن عضلات فرد می‌شوند. این تشنجها معمولاً به عضلات پشت، دستها و پاها صدمه می‌زنند و ممکن است باعث زمین خوردن فرد شوند.
• تشنج اتونیک. تشنجهای اتونیک که زیر عنوان تشنج سقوط نیز شناخته می‌شوند، سبب از دست رفتن کنترل فرد بر عضلات می‌شوند که این می‌تواند باعث سقوط ناگهانی وی بر زمین گردد.
• تشنج کلونیک. تشنجهای کلونیک با حرکات تکراری یا ضربآهنگ‌دار (ریتمیک) و حرکات تکانشی عضلات همراهند. این تشنجها به طور معمول به گردن، صورت و بازوها آسیب می‌زنند.
• تشنجهای میوکلونیک. تشنجهای میوکلونیک به طور معمول به عنوان چرخش یا رعشه در دستها و پاها بروز می‌کنند.
• تشنجهای تونیک - کلونیک. تشنجهای تونیک - کلونیک که در گذشته به عنوان تشنجهای گران مال شناخته می‌شدند، جلب توجه‌کننده‌ترین نوع تشنجهای صرعی هستند و می‌توانند باعث ایجاد اختلال در خودآگاهی فرد، سفتی و لرزش اندام‌ها و گاهی از اوقات از دست رفتن کنترل فرد بر مثانه یا گاز گرفتن زبان شوند.
در همین زمینه بیشتر بخوانیم:
علایم، علل، و درمان صرع
چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
در صورت مواجهه با هر یک از موارد زیر مردم باید به فوریت مورد مراقبت پزشکی قرار گیرند:
• وقتی که تشنج بیش از 5 دقیقه ادامه یافته باشد
• تنفس یا خودآگاهی فرد پس از توقف تشنج به حالت نرمال برنگردد
• تشنج دوم بلافاصله پس از تشنج نخست ایجاد گردد
• فرد دچار تب شدید شود
• فرد دچار خستگی ناشی از گرما شود
• فرد دچار تشنج باردار باشد
• فرد دچار تشنج مبتلاء به دیابت باشد
• فرد در کوران تشنج خود را مجروح کرده باشد
اگر کسی برای اولین بار دچار تشنج شده باشد باید به پزشک مراجعه کند.
علل تشنج
سلول‌های عصبی (نورون‌ها) در مغز ایمپالس‌های الکتریکی را ایجاد، ارسال و دریافت می‌کنند؛ که این مجموعه به سلول‌های عصبی مغز امکان ایجاد ارتباط را می‌دهد. هر چیزی که سبب ایجاد اختلال در این مسیر ارتباطی شود می‌تواند به تشنج منجر گردد.
شایع‌ترین علت بروز تشنج صرع است. اما تمامی افراد دچار تشنج به صرع مبتلاء نیستند. برخی از اوقات صرع ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:
• تب شدید، که ممکن است با یک عفونت شدید مثل مننژیت همراه باشد
• کم‌خوابی یا محرومیت از خواب
• کمبود سدیم خون (هیپوناترمی)، که امکان بروز آن در مواقع درمان با دیورتیک وجود دارد
• داروهایی مثل برخی انواع مسکن درد، داروهای ضد افسردگی یا درمان‌های ترک سیگار، که باعث کاهش آستانه تشنج می‌شوند
• ضربه به سر که باعث ایجاد خونریزی در یک ناحیه از مغز گردد
• استروک (سکته مغزی)
• تومور مغزی
• داروهای مخدر یا مواد مخدر مثل آمفتامین یا کوکائین
• سوء مصرف الکل در کوران ترک یا سمیت بیش از حد
عوارض تشنج
دچار شدن به تشنج در برخی از موارد به ایجاد وضعیت‌هایی می‌انجامد که می‌توانند برای خود فرد یا دیگران خطرناک باشند. فرد ممکن است در ریسک دچار شدن به موارد زیر قرار داشته باشد:
• سقوط. اگر کسی در کوران تشنج بیفتد، ممکن است دچار آسیبدیدگی سر یا شکستن استخوان خود شود.
• غرق شدن. اگر کسی در هنگام شنا یا حمام کردن در وان حمام دچار تشنج شود، وی در خطر غرق شدن تصادفی قرار خواهد داشت.
• تصادف اتومبیل. تشنجی که سبب از دست رفتن هشیاری یا کنترل فرد بر خود شود در صورتی که فرد در حال رانندگی یا استفاده از دیگر وسایل و تجهیزات باشد، خطرناک است.
• عوارض دوره بارداری. تشنج در طول بارداری هم مادر و هم فرزند را در معرض خطر قرار می‌دهد و برخی داروهای ضد صرع ریسک عوارض هنگام تولد را افزایش می‌دهند. اگر زنی دچار صرع بوده و در صدد باردار شدن باشد برای تنظیم داروها و قرار گرفتن تحت پایش پزشک باید با وی مشورت کند.
• مشکلات عاطفی سلامت. مردم دچار تشنج احتمال دارد که به مشکلات روان‌شناختی مثل افسردگی و اضطراب مبتلا شوند. مشکلات ممکن است نتیجه درگیری با خود وضعیت و نیز مربوط به عوارض داروها باشد.
تشخیص تشنج
پس از دچار شدن به تشنج پزشک علایم مبتلابه فرد و تاریخچه پزشکی وی را به طور کامل مرور می‌کند. پزشک ممکن است از چند تست مختلف برای تعیین علت تشنج و ارزیابی احتمال دچار شدن به تشنج بعدی استفاده کند. این تستها موارد زیر را شامل می‌شوند:
• آزمون نورولوژیک. پزشک ممکن است رفتار، توانایی‌‌ای حرکتی و عملکرد ذهنی فرد را برای تعیین احتمال ابتلاء به مشکلی در سیستم مغز و اعصاب آزمایش کند.
• آزمایش‌‌های خون. پزشک ممکن است برای بررسی نشانه‌های عفونت، اختلالات ژنتیک، میزان قند خون یا تعادل الکترولیت‌ها اقدام به گرفتن نمونه خون کند.
• پانکچر ناحیه کمری. اگر پزشک به این موضوع مشکوک باشد که یک عفونت علت بروز تشنج است، فرد دچار تشنج ممکن است ناچار باشد تا یک نمونۀ مایع مغزی نخاعی از وی گرفته شود.
• الکتروانسفالوگرام (EEG). الکتروانسـفالوگرام می‌تواند این موضوع را روشن کند که آیا احتمال بروز مجدد تشنج وجود دارد یا خیر. این تست در عین حال می‌تواند به از تشخیص خارج کردن دیگر اختلالاتی که به عنوان دلیل تشنج با صرع همپوشانی دارند مفید باشد. بر مبنای جزئیات مرتبط به تشنج مبتلابه فرد الکتروانسفالوگرام را می‌توان در تنظیمات سرپایی در کلینیک، در طول شب در محیط خانه به کمک یک دستگاه آزمایشگاهی یا در طول چند شب در محیط بیمارستانی انجام داد.
• توموگرافی محاسباتی. CT اسکن از اشعه X برای رسیدن به تصاویر مقطعی از مغز استفاده می‌کند. این اسکن می‌تواند ناهنجاری‌هایی مثل تومورها، خونریزی و کیستها را که می‌توانند عامل بروز تشنج باشند شناسایی کند.
• MRI. اسکن MRI از مگنتهای قدرتمند و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دارای جزئیات دقیق برای مرور وضعیت مغز استفاده می‌کند. پزشک ممکن است قادر باشد تا ضایعات یا ناهنجاری‌های مغز را که می‌توانند به تشنج منجر گردند شناسایی کند.
• توموگرافی انتشار پوزیترون (PET). اسکن PET از مقادیر اندک مواد رادیواکتیو استفاده می‌کند که به درون یک ورید تزریق می‌شوند تا نواحی فعال مغز قابل مشاهده و ناهنجاری‌ها کشف شود.
• توموگرافی محاسباتی انتشار فوتون منفرد (SPECT). این تست از دوز کم مواد رادیواکتیو استفاده می‌کند که برای ایجاد تصاویر سه بُعدی مشروح به درون یک ورید تزریق می‌شود که نقشه مزبور فعالیت جریان خون در مغز را در طول بروز تشنج نشان می‌دهد.
درمان تشنج
تمامی کسانی که دچار تشنج می‌شوند حمله بعدی را تجربه نمی‌کنند، و از آنجا که تشنج ممکن است واقعهای منفرد باشد پزشک ممکن است تا زمانی که فرد دچار حمله دیگری نشده باشد درمانی را در دستور کار قرار ندهد.
هدف غایی در درمان تشنج یافتن درمان ممکن برای متوقف کردن حمله با کمترین عوارض جانبی است.
دارودرمانی
درمان تشنج اغلب اوقات شامل استفاده از داروهای ضد تشنج است. چند گزینه مختلف در این مورد وجود دارد. هدف یافتن دارویی است که بهترین کارآیی را برای فرد داشته باشد و کمترین عوارض جانبی را ایجاد کند. در برخی موارد این احتمال وجود دارد که پزشک بیش از یک دارو تجویز کند.
یافتن بهترین دارو و دوز مناسب ممکن است موضوع پیچیده‌ای باشد. پزشک وضعیت فرد، تواتر تشنجها، سن شخص و دیگر عوامل مرتبط به داروی تجویزی را بررسی می‌کند. در عین حال دیگر داروهای مصرفی فرد مرور می‌شود تا این اطمینان ایجاد گردد که داروی ضد تشنج با این داروها فعل و انفعال ایجاد نمی‌کند.
جراحی و دیگر درمانها
اگر داروی مورد استفاده مفید واقع نشود درمان‌های دیگری به عنوان گزینه مطرح می‌شوند:
• جراحی. هدف از انجام عمل جراحی متوقف کردن امکان بروز تشنج است. پزشکان ناحیه‌ای از مغز را که تشنج در آن اتفاق می‌افتد مشخص کرده و از مغز خارج می‌کنند. عمل جراحی در مورد مردمی بیشترین کارآیی را دارد که تشنج آنها همواره از نقطه واحدی در مغز نشأت می‌گیرد.
• تحریک عصب واگوس. یک دستگاه کوچک زیر پوست قفسه سینه کار گذاشته می‌شود که عصب واگوس را در گردن تحریک می‌کند، و پیامهایی به مغز ارسال می‌کند که باعث مهار تشنجها می‌شود. با تحریک عصب واگوس، فرد ممکن است کماکان نیاز نیاز به مصرف دارو داشته باشد، اما در عین حال این احتمال هست که در این حالت دوز مصرف داروی مورد اشاره کاهش یابد.
• تحریک سلول‌های عصبی واکنشگرا. در طول این اقدام، دستگاهی بر سطح مغز یا در محدوده بافت مغزی ایمپلنت می‌شود که می‌تواند فعالیت تشنجی مغز را کشف کرده و برای متوقف کردن این فعالیت یک تحریک الکتریکی اعمال کند.
• تحریک عمقی مغز. پزشکان الکترودهایی را در برخی نواحی مغز کارگذاری می‌کنند تا ایمپالس‌هایی الکتریکی را برای تنظیم فعالیت غیر نرمال مغز ایجاد کنند. الکترودهای مزبور به دستگاه شبه پیس میکری زیر پوست قفسه سینه متصل می‌شوند که وظیفه آن کنترل مقدار تحریک ایجاد شده است.
• درمان رژیم غذایی. پیگیری یک رژیم غذایی غنی از چربی و کم‌کربوهیدرات، موسوم به رژیم غذایی کتوژنیک، می‌تواند باعث کنترل تشنج شود. برخی انواع رژیم غذایی پرچربی و کم‌کربوهیدرات مثل موارد شاخص گلیسمی پایین و رژیم غذایی اصلاح شده اتکینز اگرچه کمتر مؤثرند، هماندازه رژیم غذایی کتوژنیک سختگیرانه و محدود کننده نیستند و می‌توانند مفید باشند.
بارداری و تشنج
زنان دارای سابقۀ ابتلاء به تشنج به طور معمول می‌توانند بارداری سالمی را پشت سر بگذارند. احتمال بروز برخی نقایص پیش از تولد در صورت مصرف برخی داروها وجود دارد.
به طور مشخص داروی والپروئیک اسید، یکی از داروهایی که برای تشنج جنرالیزه توصیه می‌شود با کمبودهای شناختی و نقایص لوله عصبی مثل بیماری اسپاینا بیفیدا مرتبط شده است. "آکادمی آمریکایی نورولوژی" توصیه می‌کند که به علت ریسک‌‌ای مطرح برای نوزاد، زنان در طول بارداری از مصرف داروی مزبور خودداری کنند. در مورد ریسک‌های مطرح مردم باید با پزشک مشورت کنند. به علت ریسک اختلالات مادرزادی و نیز از آنجا که بارداری می‌تواند باعث ایجاد دگرگونی در سطح داروها شود، داشتن چشم‌اندازی در این مورد برای زنان دارای سابقۀ ابتلاء به تشنج مهم است.
در برخی موارد ممکن است تغییر دوز داروی تشنج پیش از بارداری یا در کوران آن مفید باشد. در موارد نادر امکان تغییر دارو وجود دارد.
داروهای پیشگیری از بارداری و داروهای ضد تشنج
برخی داروهای ضد تشنج می‌توانند باعث دگرگونی در میزان اثربخشی داروهای خوراکی کنترل بارداری شوند. اگر پیشگیری از بارداری یک اولویت درجه اول محسوب می‌شود زنان باید با پزشک در مورد داروهای دارای فعل و انفعال یا داروهای پیشگیری از بارداری خوراکی مشورت کنند و نیز ممکن است انواع دیگر پیشگیری از بارداری در دستور کار قرار گیرند./
Source:
Seizures
Mayo Clinic
June 13, 2018
