مغز شیمیک یا اختلال عملکرد شناختی مرتبط به شیمی درمانی

• مایو کلینیک
• ترجمۀ فرهنگ راد

مغز شیمیک* اصطلاحی کلی است که توسط بازماندگان سرطان برای توصیف مشکلات تفکر و حافظه که ممکن است پس از درمان سرطان بروز کنند، به کار می‎رود. مغز شیمیک را در عین حال می‎توان مه شیمیک، اختلال شناختی مرتبط به شیمی درمانی یا اختلال عملکرد شناختی نیز نامید.
اگرچه مغز شیمیک به شکل گسترده‎ای کاربرد دارد، اصطلاحی گمراه کننده محسوب می‎شود. نامحتمل است که شیمی درمانی تنها علت ایجاد مشکلات حافظه و تمرکز در بازماندگان سرطان باشد. پژوهشگران در حال تحقیق بر روی تغییراتی در ادراک و حافظه هستند که مردم مبتلا به سرطان دچار آنها می‎شوند.
علی‎رغم پرسش‎های بسیاری که مطـرحند، این موضوع روشن است که مشکلات حافظه که عموماً مغز شیمیک نامیده می‎شوند، می‎توانند عوارض جانبی ناامید کننده و ناتوانی‎آور سرطان و درمان آن باشند. برای درک کامل این وضعیت به تحقیق بیشتری نیاز است.

[مطالب این مقاله:]
• علایم مغز شیمیک
• علل مغز شیمیک
• تشخیص مغز شیمیک
• درمان مغز شیمیک

علایم مغز شیمیک
نشانه‎ها و علایم مغز شیمیک می‎‏تواند شامل موارد زیر باشد:
• به شکلی نامعمول دچار نابسامانی و بی‎نظمی شدن
• گیجی
• دشواری تمرکز
• دشواری در یافتن کلمات درست
• دشواری در آموزش مهارت‎های جدید
• دشواری در انجام تکالیف چندمحوری
• خستگی مفرط
• احساس دچار شدن به مه‎گرفتگی ذهنی
• کوتاه شدن دامنه توجه
• مشکلات حافظه کوتاه مدت
• نیاز به زمان بیشتر برای به پایان بردن وظایف متعارف
• مشکل داشتن با حافظه شفاهی مثل به یاد آوردن گفتگوها
• دشواری داشتن با حافظه بصری مثل به یاد آوردن یک تصویر یا فهرستی از کلمات

چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
اگر کسی دچار مشکلاتی در مورد حافظه یا تفکر باشد باید به پزشک مراجعه کند. فرد باید فهرستی از نشانه‎ها و علایم مبتلابۀ خود تهیه کند تا دکتر به درک بهتری در مورد چگونگی مشکلات حافظه‌ای که به زندگی روزمره فرد لطمه می‎زنند دست پیدا کند.

علل مغز شیمیک
این موضوع روشن نیست که چه چیز سبب بروز نشانه‎ها و علایم مشکلات حافظه در بازماندگان سرطان می‎شود.
علل مرتبط به سرطان می‎تواند شامل موارد زیر باشد:

سرطان
• تشخیص ابتلاء به سرطان در نفس خود می‎تواند موضوعی کاملاً استرس‎زا باشد و این می‎تواند سبب بروز مشکلات حافظه در فرد شود
• برخی انواع سرطان مواد شیمیایی خاصی ایجاد می‎کنند که به حافظه آسیب می‎زنند

در همین زمینه بیشتر بخوانیم:

مه مغزی - علل و شیوه مقابله با آن

درمان سرطان
• شیمی درمانی
• هورمون درمانی
• ایمنی درمانی
• اشعه درمانی
• پیوند سلول بنیادی
• جراحی

عوارض درمان سرطان
• آنمی
• خستگی مفرط
• عفونت
• یائسگی یا دیگر تغییرات هورمونی (ناشی از درمان سرطان)
• کمبودهای تغذیه‎ای
• مشکلات خواب مثل اینسومنیا
• درد ناشی از درمان‎های سرطان

واکنش‎های عاطفی به تشخیص ابتلاء به سرطان و درمان
• اضطراب
• افسردگی
• استرس

علل دیگر
• آسیب‎پذیری وراثتی نسبت به مغز شیمیک
• داروهای مرتبط به نشانه‎ها و علایم ناشی از سرطان، مثل داروهای ضد درد
• برگشت سرطان که به مغز گسترش یافته باشد

ریسک فاکتورهای مغز شیمیک
عواملی که ممکن است ریسک مشکلات حافظه را در بازماندگان سرطان افزایش دهند عبارتند از:
• سرطان مغز
• شیمی درمانی مستقیماً اعمال شده در سیستم عصبی مرکزی
• شیمی درمانی ترکیب شده با اشعه درمانی برای کل مغز
• دوزهای بالای شیمی درمانی یا اشعه درمانی
• اشعه درمانی مغز
• سن پایین بیمار در زمان تشخیص و درمان سرطان
• افزایش سن

عوارض مغز شیمیک
شدت و مدت علایمی که گاه به عنوان مغز شیمیک توصیف می‎شوند از فردی به فرد دیگر متفاوت است. برخی بازماندگان سرطان ممکن است به سر کار و شغل خود برگردند اما متوجه شوند که برای انجام وظایف خویش به تمرکز یا زمان بیشتری نیاز دارند. دیگر بیماران توانایی برگشتن به سر کار خود را از دست می‎دهند.
اگر بیمار دچار مشکلات شدید حافظه یا تمرکز باشد که انجام کارهایش را برای وی دشوار می‎کند باید موضوع را به پزشک اطلاع دهد. این احتمال وجود دارد که فرد به کاردرمانگر ارجاع داده شود، که می‏‎تواند فرد را برای انجام امور جاری زندگی کاری وی یاری دهد یا به شناسایی میزان توانایی فرد بپردازد به شکلی که وی بتواند کاری تازه برای خود پیدا کند.
در موارد نادر، مردم دچار مشکلات حافظه و تمرکز قادر به کار کردن نیستند و باید از مزایای مربوط به افراد ناتوان برخوردار شوند. مبتلایان باید با پزشک خود در مورد مراجع مربوط به تسهیلات اجتماعی سرطان یا متخصصان مشابهی که می‎توانند به درک گزینه‎های موجود کمک کنند، مشورت نمایند.

تشخیص مغز شیمیک
هیچ تعریف روشنی برای مغز شیمیک وجود ندارد و بنابراین هیچ تستی نیز برای تشخیص این وضعیت در دست نیست. بازماندگان سرطان که دچار این علایم هستند اغلب در تست‎های مربوط به حافظه نمراتی در طیف نرمال به دست می‎آورند.
پزشک ممکن است آزمایش‎های خون، اسکن مغزی یا تست‎های دیگری را برای از تشخیص خارج کردن دیگر علل مسبب مشکلات حافظه تجویز کند. اما اگر هیچ دلیل متمایزی را نتوان در مورد علایم مبتلابۀ فرد یافت، پزشک ممکن است فرد را به متخصصی ارجاع دهد که می‎تواند در مقابله با تغییرات حافظه به فرد کمک کند.

درمان مغز شیمیک
علت بروز مغز شیمیک روشن نیست، و هیچ علاجی برای این وضعیت شناسایی نشده است. در بیشتر موارد مشکلات حافظۀ مرتبط به سرطان موقتی هستند بنابراین درمان بر مقابله با علایم متمرکز می‎شود.
هیچ درمان استانداردی برای مشکلات مرتبط به حافظه در سرطان توسعه داده نشده است. از آنجا که علایم مورد بحث و شدت آنها از فردی به فرد دیگر متفاوت است، پزشک می‎تواند با بیمار در مورد توسعه رویکردهای شخصی شده یا فردمحور کار کند.

کنترل دیگر علل مشکلات حافظه
سرطان و درمان آن می‎توانند به بروز مشکلاتی دیگر مثل آنمی، افسردگی، مشکلات خواب و یائسگی زودرس منجر شوند، که همگی آنها می‎توانند عامل تقویت کننده مشکلات حافظه باشند. کنترل این عوامل دیگر می‎تواند مقابله با علایم مورد بحث را برای فرد آسان‎تر سازد.

آموزش انطباق و مقابله با تغییرات حافظه
نوروسایکولوژیست یا متخصص تشخیص و درمان اختلالات آسیب زننده به حافظه و تفکر، می‎تواند برنامه‌ای برای کمک به فرد برای مقابله یا علایم مغز شیمیک ارائه دهد. پزشکان برخی از اوقات به این وضعیت زیر عنوان توان‎یابی شناختی یا ترمیم شناختی اشاره می‏کنند.
آموزش انطباق و مقابله با تغییرات حافظه می‎تواند شامل موارد زیر باشد:
• ورزش مداوم برای تربیت مغز. تمرینات مربوط به حافظه و تفکر ممکن است به مغز در ترمیم مدارهای از هم گسیخته که می‎توانند عامل تقویت مغز شیمیک باشند، کمک کنند.
• ردیابی و درک آنچه بر مشکلات حافظه تأثیر می‎گذارد. ردیابی دقیق مشکلات حافظه ممکن است به آشکار شدن راه‎هایی برای مقابله با وضعیت مزبور منجر گردد. برای مثال، اگر فرد در زمان گرسنگی یا خستگی به میزان بیشتری دچار انحراف حواس می‎شود، وی می‎تواند انجام امور نیازمند تمرکز بالا را به زمانی موکول کند که در بهترین شرایط خود قرار دارد.
• آموختن راهکارهای مقابله. فرد می‎تواند برای کمک به ایجاد تمرکز در خود راه‎های تازه‎ای را برای انجام امور روزمره یاد بگیرد. برای مثال، وی می‎تواند از آنچه انجام داده یادداشت‎برداری کند یا آنچه را که می‎خواند، بنویسد؛ یا این امکان وجود دارد که درمانگر کمک کند تا فرد راه‎هایی را برای صحبت کردن بیاموزد که به ضبط مکالمات در حافظه و یادآوری آنها در مقاطع بعدی کمک می‎کنند.
• تکنیک‎های تخفیف استرس. موقعیت‎های استرس‎زا می‎توانند مــشکلات حافظه را محتمل‎تر کنند؛ و دچار شدن به مشکلات حافظه می‎تواند استرس‎زا باشد. برای پایان دادن به این چرخه، فرد می‎تواند تکنیک‎های ریلکسیشن را یاد بگیرد. این تکنیک‎ها، همانند مورد ریلکسیشن عضلانی پیشرونده می‎توانند به شناسایی استرس و مقابله با آن کمک کنند.

دارو
هیچ دارویی برای درمان مغز شیمیک مورد تأیید قرار نگرفته است. اما داروهایی مورد تأیید برای دیگر اختلالات در دسترسند که در صورت توافق بیمار و پزشک این داروها می‎توانند منشأ فوایدی باشند.
داروهایی که گاهی از اوقات برای مردم دچار علایم مورد بحث استفاده می‎شوند عبارتند از:
• متیل‎فنیدات (کانسرتا، ریتالین، و مابقی)، دارویی که برای درمان اختلال بیش‎فعالی کمبود تمرکز (ADHD) به کار می‎رود.
• دانپزیل (اریسپت)، دارویی که برای مردم دچار بیماری آلزایمر استفاده می‎شود
• مودافینیل (پروویجیل)، دارویی که برای مردم دچار برخی اختلالات خواب به کار می‎رود
• ممانتین (نامندا)، دارویی که برای بهبود حافظه در بیماران دچار آلزایمر به کار می‌‏رود، و قادر است تا در هنگام اشعه درمانی برای مغز مفید باشد
در مورد اینکه آیا این داروها برای مردم دچار این نوع مشکلات حافظه مفید هستند و نیز اینکه چگونه مفید واقع می‎شوند، به مطالعات بیشتری نیاز است./

*ترکیب مغز شیمیک را به عنوان معادلی برای "Chemo brain" تا آنجا که بر مبنای جستجو در متن‎های فارسی منتشر شده در گوکل می‎توان دنبال کرد ما نخستین بار و البته با ترس و لرز بسیار از بابت سست بودن ساختار این ترکیب بر مبنای قواعد زبان فارسی در متنی به نام "مغز شیمیک چقدر ادامه دارد؟" و بعد در مطلبی دیگر به نام "درمان تازه‎ای برای مغز شیمیک کشف شد" به ترجمۀ هامیک رادیان به کار بردیم. باری، چندی نگذشت که این متن را در کنار بیست متن دیگر بی یک کلمه بیش یا کم و فقط با حذف منبع اصلی انتشار دهندۀ متن در ذیل مطالب منتشر شدۀ سایت دیگری یافتیم که گویا دلواپسی بابت "سلامتی" قرار و آرام از دست‎اندرکاران آن گرفته است. جالب نظر این نیز بود که در متن نشر یافته در آن وبسایت حتی نام نویسندۀ متن به زبان انگلیسی و مترجم فارسی آن نیز قید شده بود، و این یعنی که خوانندۀ بی‎خبر از جابلقا تا جابلسا چنین می‌پنداشت - و می‎پندارد - که وبسایت مزبور زحمتی کشیده و متنی چنان بکر را در جامۀ فارسی به خوانندۀ فارسی زبان عرضه داشته است. القصه، از تنها راه ارتباطی موجود یعنی ایمیلی که در این سایت پر آوازه بود به مدیریت سایت نامه‎ای نوشتیم و درِ اعتراض گشودیم که آخر چرا آن محترمه درک نمی‎کنند که این کارشان سرقت آن هم از بدترین نوعش، یعنی سرقت حاصل عرق‎ریزی روح دیگران است؟! مدیریت محترم وبسایت که البته ما تا آن زمان از وجود مبارکشان خبری نداشتیم، ابتدا هر دو پا در یک کفش کرد که خیر، هر مطلبی که سایت ایشان از منبعی دیگر منتشر می‎کند با ذکر دقیق منبع و مأخذ همراه است! و چه خواننده باور بکند یا نکند، دو نامه‌نگاری دیگر این بار با تهدید به پیگیری موضوع از به اصطلاح مراجع ذی‎ربط لازم آمد تا ما توانستیم به مدیریت محترم وبسایت مورد اشاره بفهمانیم که دستکم بیست متن دیگر نیز از وبسایت ما را با گوشت و پوست و استخوان و امعاء و احشاء به سرقت برده‎اند و خود را به خلق‌الله مالک آنها وانموده‏‌اند. در هر حال آخرین پاسخ خانم مدیر چیزی بود که ما را نیز به نوعی تا مدت‎ها به عارضه‌ای از نوع "مغز شیمیک" دچار کرد. مدیریت محترم وبسایت مزبور پس از عذرخواهی ناگزیر و مصلحتی از بابت "اشتباه" صورت گرفته توسط "همکاران خویش" و قول دادن در این مورد که دیگر چنین "اشتباهی" تکرار نمی‎شود، نوشت، "البته میزان زیاد مطالب نقل شده از جاهای دیگر در سایت ما آنقدر زیاد است که نمی‎توانیم مطالب برداشته شده از سایت شما را جدا و حذف کنیم، ولی قول می‎دهم دیگر این کار تکرار نمی‎شود." باری، آن مطلب هنوز در کنار بسیاری از مطالب دیگر ما در دنیای مجازی بی‎ذکر منبع و مأخذ در اختیار خوانندگان قرار دارد و البته تعداد این‎گونه مطالب آنقدر زیاد است که "مدیریت محترم" نمی‎توانند مشخص بفرمایند که چه را از که و کجا به یغما برده و به نام خود منتشر ساخته‌اند! اما جالب‎ترین موضوع در این مورد این نیز نیست، بلکه این است که اگرچه محترمه مزبور خودِ مطالب را بر اثر کثرت آنها نتوانسته‌اند بیابند، در عوض توانسته‌اند در بسیاری از آن "مطالب نایافته" نام نویسنده و مترجم را بیابند و حذف نمایند! توضیح م.

Source:
Chemo brain
By Mayo Clinic Staff
May 16, 2018