غش کردن یا سنکوپ چرا اتفاق می‌افتد؟

• کریستین نوردکویست
• ترجمه نادر اکبری سراوانی

غش کردن یا سنکوپ به فقدان ناگهانی و موقت هشیاری اشاره دارد که معمولاً بر اثر فقدان اکسیژن کافی در مغز رخ می‌دهد.
محرومیت مغز از اکسیژن دلایل محتمل متعددی شامل هیپوتانسیون، یا افت فشار خون می‌تواند داشته باشد.
اغلب اوقات یک دور غش کردن هیچ اهمیت پزشکی خاصی ندارد اما در برخی مواقع غش کردن نتیجۀ یک بیماری، وضعیت یا اختلال جدی است. هر مورد غش باید به عنوان یک فوریت پزشکی مورد درمان قرار گیرد تا علت آن مشخص گردد و نشانه‌ها و علایم معالجه شود.
هر فردی که مکرراً غش می‌کند باید به پزشک مراجعه کند.

[مطالب این مقاله:]
• علل
• علایم
• انواع
• درمان
• در صورت غش کردن مردم چه باید بکنیم
• تشخیص

علل سنکوپ
سنکوپ یا غش معمولاً نتیجۀ هیپوکسی یا فقدان اکسیژن در مغز است.
علل آن شامل مشکلات ریوی یا گردش خون و مسمومیت مونوکسید کربن است.
غش کردن ساز و کاری برای کمک به بقاء انسان محسوب می‌شود.
اگر سطح خون و اکسیژن در مغز به شکل قابل ملاحظه‌ای افت کند، مغز بلافاصله تمامی قسمت‌های غیر حیاتی بدن را به حالت خاموش درمی‌آورد به طوری که منابع موجود مقدمتاً در دستگاه‌های حیاتی بدن متمرکز شوند.
وقتی مغز متوجه پایین بودن سطح اکسیژن می‌شود، سرعت تنفس بدن افزایش می‌یابد (هیپرونتیلاسیون) تا بتواند سطوح مورد اشاره را دوباره به حالت نرمال برگرداند.
ضربان قلب نیز با هدف رساندن اکسیژن بیشتر به مغز افزایش می‌یابد. این افزایش ضربان قلب به افت فشار خون در دیگر قسمت‌های بدن منجر می‌شود. بر این اساس مغز به قیمت کاهش اکسیژن در دیگر قسمت‌های بدن اکسیژن اضافی به دست می‌آورد.
هیپرونتیلاسیون در ترکیب با هیپوتانسیون باعث ایجاد حالت ناهشیاری در کوتاه مدت، ضعف عضلانی و غش کردن می‌شود.

علل زیربنایی
سنکوپ می‌تواند به علل زیربنایی متفاوتی بروز کند.
سنکوپ نوروکاردیوژنیک هنگامی بروز می‌کند که چیزی محرک سوءعملکرد کوتاه مدت سیستم عصبی خودمختار (ANS) می‌شود. این نوع غش زیر عنوان سنکوپ با واسطۀ نامستقیم (NMS) نیز شناخته می‌شود.
ANS بر ضربان قلب، گوارش، نرخ تنفسی، فرآیند ایجاد بزاق، تعریق، قطر مردمک چشم، ادرار کردن، و تحریک جنسی تأثیر می‌گذارد. اکثر این اعمال غیر ارادی هستند اما برخی از آنها مثل تنفس ممکن است آگاهانه نیز صورت گیرند.
در عین حال افتی در فشار خون و ضربان قلب ایجاد و سرعت ضربان کند می‌شود. این وضعیت سبب بروز اختلالی موقت در جریان رسیدن خون و اکسیژن مغز می‌گردد.

محرک‌های محتمل شامل موارد زیر است:
• مشاهدۀ ناگهانی چیزی مثل خون که نامطبوع یا شوک‌آور باشد
• مواجهۀ ناگهانی با یک چشم‌انداز یا تجربۀ ناخوشایند
• دگرگونی عاطفی ناگهانی برای مثال بر اثر شنیدن خبرهای بد
• شرم و خجلت بیش از حد
• سر پا ماندن برای مدتی طولانی
• قرار داشتن در محیطی گرم و بسته برای زمان طولانی
سنکوپ شغلی یا موقعیتی نوعی سنکوپ نوروکاردیوژنیک است، اما ارتباط آن بیش از اینکه عاطفی، روانی یا تجریدی باشد فیزیکی است.
محرک‌ها در این مورد عبارتند از:
• سرفه یا عطسه
• خندیدن یا بلعیدن
• دفع مدفوع یا ادرار کردن
• فعالیت‌های جسمانی شدید نظیر بلند کردن وزنه‌های سنگین
هیپوتانسیون ارتواستاتیک می‌تواند زمانی بروز کند که فرد پس از برخاستن سریع از حالت نشسته یا وضعیت درازکش دچار غش کردن می‌شود.
نیروی گرانش (جاذبه زمین) خون را به سمت پاها پایین می‌کشد، که نتیجۀ آن کاهش فشار خون در قسمت‌های دیگر بدن است.
به طور نرمال، سیستم عصبی بدن از طریق افزایش ضربان قلب و باریک کردن عروق خونی واکنش نشان می‌دهد. این کار باعث پایدار شدن فشار خون می‌شود.
به هر جهت اگر چیزی سبب پایین آوردن کارآیی فرآیند انطباق شود جریان خون و اکسیژن دچار کاهش خواهد شد که نتیجۀ آن سنکوپ خواهد بود.
محرک‌ها در این مورد شامل موارد زیرند:
• کم‌آبی بدن: اگر میزان مایعات بدن دچار افت شود، فشار خون نیز به همین وضعیت دچار خواهد شد. این وضعیت ممکن است تثبیت فشار خون را برای بدن دشوارتر کند، که نتیجۀ آن رسیدن خون و اکسیژن کمتر به مغز خواهد بود.
• دیابت درمان نشده: فرد دچار دیابت ممکن است مکرراً ادرار کند که این می‌تواند به کم‌آبی بدن منجر شود. افزایش میزان قند خون می‌تواند به بروز آسیب در برخی عصب‌ها به ویژه عصب‌های تنظیم کنندۀ فشار خون منجر شود.
• برخی داروها: دیورتیک‌ها، بتا بلوکرها و داروهای ضد فشار خون بالا می‌توانند در برخی مردم سبب بروز هیپوتانسیون ارتواستاتیک شوند.
• الکل: برخی از مردم بر اثر نوشیدن مشروب زیاد در یک فاصلۀ زمانی کوتاه دچار سنکوپ می‌شوند.
• برخی وضعیت‌های نورولوژیک: بیماری پارکینسون و دیگر اختلالات به سیستم عصبی آسیب می‌زنند و این شرایط می‌تواند به هیپوتانسیون ارتواستاتیک منجر شود.
سندرم سینوس کاروتید: فشار بر سنسورهای فشار در شریان کاروتید می‌تواند سبب غش کردن شود. این سنسورهای فشاری به نام سینوس کاروتید شناخته می‌شوند. شریان کاروتید شریان اصلی خونرسان به مغز محسوب می‌گردد. اگر سینوس کاروتید بیش از حد حساس شود، در صورت تحریک فیزیکی احتمال افت فشار خون وجود دارد که نتیجۀ آن سنکوپ خواهد بود. مثال‌هایی در این مورد شامل چرخش سر به یک سمت، استفاده از کراوات یا یقۀ تنگ، یا فشار بر سینوس کاروتید هنگام اصلاح کردن است.
این موضوع بیشتر در مردان سنین بالای 50 سال شایع است.
سنکوپ کاردیاک: یک مشکل زیربنایی در قلب می‌تواند سبب افت میزان خون و اکسیژن تحویل شده به مغز گردد.
وضعیت‌های محتمل عبارتند از:
• آریتمی یا غیر نرمال شدن ضربان قلب
• استنوزیز، که انسداد دریچه‌های قلب است
• هیپرتانسیون
• حمله قلبی، که در آن یک عضلۀ قلب بر اثر فقدان خون و اکسیژن می‌میرد

علایم سنکوپ
نشانۀ غش کردن فقدان ناگهانی حالت هشیاری است.
نشانه‌ها و علایم زیر ممکن است پیش از بروز سنکوپ اتفاق بیفتند:
• احساس سنگینی در ناحیۀ پاها
• تاری دید
• گیجی
• احساس گرما یا داغ بودن
• سبکی سر، سرگیجه یا احساس حالت غوطه‌وری
• تهوع
• تعریق
• استفراغ
• خمیازه کشیدن.
وقتی کسی غش می‌کند ممکن است:
• به رو یا پشت بیفتد
• به طور ناگهانی دچار رنگ پریدگی شود
• دچار افت فشار خون و تضعیف نبض شود

انواع سنکوپ
گذشته از تمایز بر مبنای انواع غش توسط علل منجر به آن، در عین حالت وضعیت‌های پیش از سنکوپ و در آستانۀ سنکوپ نیز وجود دارد.
پیش‌ از سنکوپ یا در آستانۀ سنکوپ هنگامی مطرح است که فرد می‌تواند اتفاقات بروز کرده در طول مدت از حال رفتن مثل گیجی، تاری دید، و ضعف عضلانی را به خاطر بیاورد.
سنکوپ هنگامی مطرح است که فرد می‌تواند احساس گیجی و تاری دید را به خاطر بیاورد اما در مورد افتادنش چیزی به یاد نمی‌آورد.

درمان سنکوپ
اگر برای غش کردن علتی زیربنایی وجود داشته باشد این علت نیاز به درمان دارد. درمان علت به پیشگیری از سنکوپ‌های بعدی کمک می‌کند.
اغلب اوقات به درمان بیشتری نیاز نیست. برای اجتناب از غش کردن‌های بعدی فرد باید از محرک‌های بروز سنکوپ مثل ایستادن در زمان‌های طولانی، کم‌آبی بدن، و قرار گرفتن در محیط‌های داغ و بسته اجتناب کند.
اگر منظره یا فکر تزریق یا خون فرد را دچار احساس غش کردن می‌کند، وی باید موضوع را پیشاپیش به پزشک اطلاع دهد. در این صورت مراقبان پزشکی می‌توانند پیش از انجام اقدامات پزشکی فرد را در موقعیتی ایمن مثلاً در حالت درازکش قرار دهند.
بتا بلوکرها عمدتاً برای درمان فشار خون بالا استفاده می‌شوند، اما در صورتی که سنکوپ نوروکاردیوژنیک باعث ایجاد اختلال در کیفیت زندگی فرد شود این داروها می‌توانند کمک کننده باشند.
عوارض جانبی بتا بلوکرها شامل خستگی مفرط، سردی دست و پا، کاهش ضربان قلب و نبض، تهوع و اسهال است.

در صورت غش کردن مردم چه کنیم
اگر احساس غش کردن به کسی دست می‌دهد باید:
• باید جایی را برای نشستن یا دراز کشیدن پیدا کند
• در حالت نشسته باید سر را بین زانوها بگیرد
• در هنگام برخاستن باید به آرامی بلند شود.
اگر کسی را در حالت غش کردن می‌بینید باید:
• باید فرد را به پشت بخوابانید و صورت رو به بالا قرار گیرد
• اگر فرد دارای تنفس است، پاهای وی را در سطحی حدود 30 سانتی‌متر بالاتر از سطح قلب قرار دهید تا جریان خون به مغز تجدید شود.
• سعی کنید کمربند، یقه، کراوات و هر لباس محدود کنندۀ وی را در حالت شل و راحت قرار دهید.
• وقتی فرد می‌چرخد اجازه ندهید که به سرعت بلند شود.
• اگر حالت ناهشیاری در وی به مدت بیش از یک دقیقه ادامه پیدا کند، او را در حالت ریکاوری قرار دهید و اورژانس خبر کنید.
اگر فرد فاقد تنفس باشد:
• وضعیت تنفس، سرفه یا حرکت را در وی بررسی کنید
• از باز بودن راه هوایی مطمئن شوید
• اگر نشانه‌ای از تنفس و گردش خون دیده نمی‌شود عملیات احیاء قلبی ریوی (CPR) را شروع کنید.
• عملیات احیاء قلبی ریوی را تا زمان رسیدن کمک پزشکی یا بازگشت علایم تنفسی در فرد ادامه دهید
• فرد را در حالت ریکاوری قرار دهید و تا زمان رسیدن کمک پزشکی همراه وی بمانید
• اگر فرد پس از سقوط مجروح شده و دچار خونریزی است ناحیۀ دچار خونریزی را برای کنترل وضعیت مستقیماً تحت فشار قرار دهید.

تشخیص سنکوپ
گاهی اوقات آنچه یک غش کردن ساده به نظر می‌رسد ممکن است موردی بسیار جدی‌تر مثل استروک یا سکته مغزی باشد.
اگر فرد در ناحیۀ صورت دچار بی‌حسی، فلج، ضعف بوده، و به بی‌حسی در بازو یا اختلال در تکلم دچار باشد، وی به کمک اورژانسی پزشکی نیاز دارد.
مردم باید به پزشک مراجعه کنند اگر:
• اگر پیش از دچار شدن به حالت ناهشیاری دچار درد در قفسه سینه یا بی‌نظمی ضربان قلب شده باشند
• اگر دارای تاریخچۀ بیماری قلبی باشند
• غش کردن نتیجۀ بروز یک آسیب دیدگی یا جراحت بوده باشد
• غش کردن به دنبال بی‌اختیاری ادراری یا بی‌اختیاری مدفوع رخ داده باشد
• فرد باردار باشد
• فرد مکرراً دچار غش کردن شود
• فرد دچار دیابت باشد
• فرد بیش از چند دقیقه در حالت ناخودآگاهی قرار داشته باشد
دکتر نیاز دارد تا موارد زیر را بداند:
• تاریخچۀ پزشکی فرد و داروهایی که مصرف می‌کند
• آیا غش کردن فقط در یک مورد اتفاق افتاده و اگر نه، مشروح موارد قبلی سنکوپ
• تاریخچۀ خانوادگی، برای مثال اینکه آیا کسی در اعضاء نزدیک خانواده دچار بیماری قلبی است
• فرد در هنگام بروز غش در حال انجام چه کاری بوده، کجا بوده و چه اتفاقی رخ داده است
• هر علامت مرتبط دیگری
دکتر برای ارزیابی وضعیت زیربنایی قلب فرد را بررسی می‌کند. اگر نشانه‌ها و علایم حاکی از وجود مشکلی باشند، فرد دچار غش به متخصص قلب ارجاع داده خواهد شد.
تست‌های مورد استفاده شامل موارد زیر است:
• الکتروکاردیوگرام (ECG) برای بررسی فعالیت الکتریکی قلب
• تحریک سینوس کاروتید برای تعیین اینکه سینوس کاروتید محرک علایم سبکی سر یا سرگیجه است یا خیر
• تست‌های خون برای بررسی آنمی، دیابت یا عفونت
• تست میز شیبدار برای پایش فشار خون، ریتم قلبی، و ضربان قلب وقتی فرد از حالت درزاکش به حالت ایستاده تغییر وضعیت می‌دهد
• تست پایش هالتر که در آن فرد برای ثبت تمامی ضربان‌های قلب وی از یک دستگاه پوشیدنی استفاده می‌کند. این پایشگر زیر لباس نصب می‌شود، اطلاعات مربوط به فعالیت الکتریکی قلب را در هنگام انجام فعالیت‌های روزمره ثبت می‌کند و به مدت 1 تا 2 با فرد همراه خواهد بود.
دستگاه مزبور دارای تکمه‌ای است که در صورت احساس علایم خاص می‌توان آن را فشار داد. موارد ثبت شده وضعیت قلب را در موقعیت‌های مختلف نشان می‌دهند.
اگر هیچ‌یک از تست‌های مزبور نشان دهندۀ وضعیتی غیر معمول نباشد دکتر به این نتیجه خواهد رسید که غش کردن فرد از نوع نوروکاردیوژنیک بوده است. در این وضعیت نیازی به درمان نخواهد بود./

Source:
What is fainting and what causes it?
Last updated Fri 1 December 2017
By Christian Nordqvist