دیس‌‌لکسی یا ناتوانی در خواندن بر اثر نقص پردازش نمادهای گرافیکی در مغز – علایم، درمان‎ها، و تشخیص

• کریستین نوردکویست، سارا مینیس
• ترجمۀ فرهنگ راد

دیس‌لکسی (دیس‎لکسیا) نوع خاصی از ناتوانی در خواندن ناشی از وجود نقصی در پردازش سمبل‎های گرافیکی در مغز است. دیس‌‌لکسی نوعی ناتوانی است که روش پردازش موارد نوشتاری در مغز را دگرگون می‎کند و به طور معمول با دشواری در شناسایی لغات، تلفظ و رمزگشایی آنها مشخص می‎شود.
مردم مبتلاء به دیس‌‌لکسی دچار مشکلاتی در خواندن به شکل جامع و مانع هستند. دیس‌‌لکسی یک اختلال نورولوژیک و اغلب ژنتیکی است، و ناشی از کمبود آموزش، خطای دستوری یا تربیت و پرورش فرد نیست.
مشکل در دیس‌‌لکسی مشکلی از نوع زبانی است و نه از نوع بصری یا وابسته به بینایی. دیس‌‌لکسی به هیچ روی ریشه در فقدان هوش فرد ندارد. مردم دچار دیس‌‌لکسی در عین حال می‎توانند صاحب استعدادهای درخشان باشند.
اگرچه دیس‌‌لکسی اختلالی نورولوژیک است هیچ ارتباطی با هوش ندارد. اثرات دیس‌‌لکسی از فردی به فرد دیگر متفاوت است. تنها روند مشترک در افراد دچار دیس‌‌لکسی این است که سطح توانایی آنها در خواندن متون نسبت به افراد دیگر در همان سن کمتر است.
مطالب این مقاله:
• علایم
• درمان
• تشخیص
• علل

علایم و مشخصات دیس‌‌لکسی
دیس‌‌لکسی با تأخیر در فراگیری خواندن، که ممکن است بازتاب دهندۀ ناتوانی ذهنی یا فقر فرهنگی باشد، تفاوت دارد.
شایع‎ترین نشانه‎ها و علایم مرتبط به دیس‌‌لکسی ممکن است در هر سنی بروز نماید اما به طور معمول در دوران کودکی ظاهر می‎شود.
علایم دوران کودکی دیس‌‌لکسی شامل موارد زیر است:

دشواری در فراگیری خواندن
کودک، علی‎رغم برخورداری از هوش نرمال، بهره‎وری از آموزش کامل، و حمایت والدین، در فراگیری امر خواندن دچار مشکل است.

نقطه عطف بعدها ظاهر می‎شود
کودکان دچار دیس‌‌لکسی ممکن است چهار دست و پا راه رفتن، راه رفتن، حرف زدن، و دوچرخه‎سواری را دیرتر از اکثر کودکان یاد بگیرند.

کندی توسعۀ مهارت حرف زدن
گذشته از کند بودن در یادگیری حرف زدن، کودک دچار دیس‌‌لکسی ممکن است عموماً لغات را به شکل نادرست تلفظ کند، قافیه‌سازی را کاری به غایت دشوار ببیند، و قادر به تمیز دادن تفاوت صدای حروف مختلف نباشد.

کندی در فراگیری چیدمان داده‌ها
در داخل مدرسه کودک دچار دیس‌‌لکسی ممکن است بسیار دیرتر از دیگر کودکان حروف الفبا و چگونگی تلفظ آنها را بیاموزد. در عین حال ممکن است مشکلاتی در یادآوری روزهای هفته، ماه‌های سال، رنگ‎ها، و برخی جداول محاسباتی گریبان‎گیر کودک باشد.

هماهنگی
کودک دچار دیس‌‌لکسی ممکن است دست‌ و پا چلفتی‎تر و شلخته‌تر از همسن و سال‎های خود به نظر برسد. گرفتن یک توپ ممکن است برای وی مشکل باشد. ضعف هماهنگی چشم و دست ممکن است نشانه‎ای از اختلالات نورولوژیک مشابه شامل دیس‎پراکسی باشد.

چپ و راست
به طور شایع کودک دچار دیس‌‌لکسی "چپ" و "راست" را با هم اشتباه می‎کند.

معکوس‌سازی
شماره‌ها و کلمات ممکن است بدون درک موضوع معکوس شوند.

تلفظ
برخی کودکان دچار دیس‌‌لکسی ممکن است الگوهای پیشرفتی را که در دیگر بچه‎ها دیده می‎شود نداشته باشند. کودک مبتلا به دیس‌‌لکسی ممکن است امروز چگونگی تلفظ یک کلمه را یاد بگیرد و فردا به طور کامل آنچه را که یاد گرفته بود از یاد ببرد.

مشکلات تکلم
اگر لغتی بیش از دو سیلاب داشته باشد، فرآیند فونولوژیک (واج‌شناسی) ممکن است بسیار چالش‎برانگیزتر باشد. برای مثال در مورد کلمۀ "بدبختانه" فرد دچار دیس‌‌لکسی ممکن است قادر به تلفظ "بد" و "نه" باشد اما قادر به تلفظ حروف مابین این دو نباشد.

گسترۀ تمرکز
کودکان مبتلا به دیس‌‌لکسی اغلب دچار کمبود تمرکز هستند. بسیاری از بزرگسالان دچار دیس‌‌لکسی می‎گویند که دلیلش این است که پس از چند دقیقه تقلای بی‎وقفه کودک دچار خستگی ذهنی می‎شود. تعداد زیادی از کودکان مبتلا به دیس‌‌لکسی در مقایسه با مابقی افراد در کل جمعیت، در عین حال دچار ADHD (اختلال بیش‌فعالی کمبود تمرکز) هستند.

ایده‎های متوالی
وقتی فرد دچار دیس‌‌لکسی زنجیره‎ای از ایده‎ها را مطرح می‎کند ممکن است این ایده‌ها غیر منطقی یا نامربوط به نظر برسند.

اختلالات خودایمنی
مردم دچار دیس‌‌لکسی بیشتر احتمال دارد که به مشکلات ایمنولوژیک مثل تب یونجه، آسم، اگزما و دیگر انواع آلرژی مبتلا شوند.

درمان دیس‌‌لکسی
در حال حاضر هیچ "علاجی" برای دیس‌‌لکسی وجود ندارد. درمان با هدف در پیش گرفتن راهکارهای جبرانی برای مشکلات ناشی از این اختلال در زندگی روزمره انجام می‎شود.
هر قدر تشخیص و درمان کودک دچار دیس‌‌لکسی زودتر صورت گیرد، احتمال بهبود درازمدت او بیشتر است. درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
• تست‌های روان‌شناختی - این تست‌ها به آموزگار کمک می‌کنند تا برنامۀ آموزشی هدفمند بهتری برای کودک دچار دیس‌‌لکسی تدارک ببیند. تکنیک‌های مورد استفاده در این مورد معمولاً شامل تکیه کردن بر حس‌های کودک شامل لامسه، بینایی و شنوایی است.
• راهنمایی و حمایت - این موضوع برای عزت نفس و همت شخصی حیاتی است که کودک بداند حتی اگر مشکلی در مورد خواندن و نوشتن وجود داشته باشد، میلیون‎ها انسان در سراسر جهان مبتلا به دیس‌‌لکسی هستند اما در زندگی به موفقیت رسیده و به شهروندان پربازده‎ و سازنده‌ای تبدیل شده‎اند.
• ارزیابی مداوم - بزرگسالان دچار دیس‌‌لکسی ممکن است از ارزیابی بهبود و اصلاح راهکارهای مقابله سود ببرند، و نیز به شناسایی آن نواحی که نیاز به حمایت بیشتری دارند توفیق یابند.
دیس‌‌لکسی اختلالی است که قابل درمان نیست و فقط می‎توان آن را مدیریت کرد. به هر جهت بر مبنای اعلام "بنیاد مغز" استرالیا: "اگرچه دورنما برای مردم دچار دیس‌‌لکسی بستگی به شدت اختلال در آنها دارد، اکثر افراد دچار این اختلال زندگی نرمال و سازنده‎ای دارند."

تشخیص دیس‌‌لکسی
اگر والدین، مراقبان یا آموزگار کودک ظن به دیس‌‌لکسی در کودک داشته باشند انجام یک بررسی حرفه‌ای برای فهم بهتر مشکل راه را برای درمان‌ مؤثرتر آن هموار خواهد کرد.
نتایج تست همچنین ممکن است دریچه‌های حمایتی تازه‌ای را به روی کودک باز کند. کودک ممکن است واجد شرایط لازم برای سرویس‌های خاص آموزشی، برنامه‌های حمایتی و خدماتی در حیطۀ تحصیلات دانشگاهی و عالی تشخیص داده شود. تست‎های تشخیصی اغلب موارد زیر را پوشش می‎دهند:
• اطلاعات زمینه‌ای
• هوش
• مهارت‌های خواندن شفاهی
• شناسایی لغات
• رمزگشایی - توانایی خواندن کلمات تازه با استفاده از دانش اصوات مربوط به حروف
• فرآیند فونولوژیک (واج‌شناسی)
• مهارت‎های سلاست و خودکارسازی
• خواندن جامع و مانع
• گنجینۀ لغات
• شرح حال خانوادگی و محیط رشد اولیه
در طول فرآیند ارزیابی، بررسی کننده نیاز دارد تا دیگر اختلالات یا مشکلاتی را که دارای علایم مشابه هستند از تشخیص خارج کند. مثال‌هایی در مورد مشکلات مورد اشاره شامل مشکلات بینایی، اختلال شنوایی، فقدان ساختاری، و عوامل اجتماعی و اقتصادی است.

علل دیس‌‌لکسی
متخصصان پزشکی و محققان به طور دقیق در این مورد اطمینان ندارند که چه عواملی سبب می‎شود که فرد دچار دیس‌‌لکسی شود.
برخی شواهد از ژنتیکی بودن این اختلال حکایت می‎کنند، زیرا دیس‌‌لکسی اغلب اوقات درون خانواده‌ها جریان دارد.
دو علت اصلی بروز دیس‌‌لکسی عبارت است از:
• علل ژنتیکی دیس‌‌لکسی - یک تیم تحقیق در دانشکدۀ پزشکی ییل پی برد که آسیب دیدگی ژنی به نام DCDC2، با مشکلات مرتبط با توانایی خواندن مربوط است.
• دیس‌‌لکسی اکتسابی - اقلیت کوچکی از مردم دچار دیس‌‌لکسی پس از تولد به این اختلال مبتلا می‎شوند. شایع‌ترین علل دیس‌‌لکسی اکتسابی جراحات مغزی، سکته مغزی، یا برخی انواع تروما است.
بر مبنای اعلام "سیستم بهداشت دانشگاه میشیگان"، دیس‌‌لکسی شایع‎ترین شکل ناتوانی یادگیری است. 80 درصد دانش‎آموزان دچار ناتوانی یادگیری به دیس‌‌لکسی مبتلا هستند.
"انجمن بین‎المللی دیس‌‌لکسی" تخمین می‌زند که 15 تا 20 درصد جمعیت آمریکا دچار برخی از علایم دیس‌‌لکسی شامل خوانش کند یا ناصحیح کلمات، ضعف تلفظ، ضعف نوشتاری، یا تجمیع لغات مشابه هستند.
دیس‌‌لکسی به مردمان تمامی نژادها و اقوام آسیب می‎زند اگرچه زبان ملی هر فرد می‎تواند نقش مهمی در این مورد داشته باشد. زبانی که در آن ارتباط روشنی میان چگونگی نوشتن حروف و صدای آنها و قواعد گرامری پایدار وجود دارد - زبان‎هایی مثل اسپانیولی یا ایتالیایی - برای فرد دچار دیس‌‌لکسی خفیف تا متوسط زبان‎های آسان‌تری محسوب می‎شوند.
زبان‎هایی مثل انگلیسی که در آن اغلب اوقات هیچ ارتباط روشنی میان شکل نوشتاری و اصوات وجود ندارد، همانند مورد “cough” و “dough”، ممکن است برای فرد دچار دیس‌‌لکسی با چالش بیشتری همراه باشد.

Source:
Dyslexia: Symptoms, treatments, and diagnosis
Last updated Tue 18 April 2017
By Christian Nordqvist
Reviewed by Sara Minnis, MS, CCC-SLP