• جنا فلچر، تیموتی جی. لیگ
• ترجمه هامیک رادیان
آکاتیزیا (آکاتیژیا) یک عارضۀ جانبی مصرف برخی داروهای مخدر است که سبب بروز نیازی غیر قابل کنترل به حرکت دادن پاها می‌شود. آکاتیژیا اغلب کمی بعد از آغاز مصرف یک داروی تازه در فرد بروز می‌یابد. این موضوع برای مردم حیاتی است که در صورت آغاز علایم آکاتیزیا در صدد استفاده از کمک‌های پزشکی باشند. دکترها به آسانی می‌توانند دوز دارو را برای تخفیف عوارض جانبی تنظیم کنند، در حالی که درمان اختلالی که موجب تجویز آن دارو شده است همچنان ادامه پیدا می‌کند.
در این مقاله به نشانه‌ها، علل و گزینه‌های درمانی این عارضۀ جانبی پرداخته خواهد شد.
مطالب این مقاله:
• آکاتیزیا چیست؟
• نشانه‌ها و علایم همراه
• علل
• تشخیص
• چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
• درمان
• دورنما
آکاتیزیا چیست؟
کلمۀ آکاتیزیا از ریشۀ یونانی به معنی "ننشستن" یا قرار نداشتن می‌آید. بر این مبنا اختلال آکاتیزیا اشاره به وضعیتی دارد که تلاطم روانی سبب نیازی عاجل به حرکت و بی‌قراری، عمدتاً در ناحیۀ پا می‌شود.
آکاتیزیا بیماری نیست، بلکه بیشتر یک عارضۀ جانبی دارویی است که برای درمان یک اختلال یا بیماری دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد. آکاتیزیا اغلب یک عارضۀ جانبی نسل قدیمی‌تر داروهای ضد روان‌پریشی است که برای درمان اختلالاتی مثل اسکیزوفرنی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اگرچه آکاتیزیا بیشتر با داروهای قدیمی‌تر ضد روان‌پریشی مرتبط شده، این عارضه در عین حال ممکن است در مردمی که درمان خود را با استفاده از داروهای جدیدتر ضد روان‌پریشی آغاز کرده‌اند نیز بروز کند.
آکاتیزیا بر اساس آغاز و مدت ادامۀ آن به سه زیرگروه تقسیم می‌شود:
• آکاتیزیای حاد کمی بعد از آغاز مصرف داروهای ضد روان‌پریشی شروع می‌شود و تا کمتر از 6 ماه ادامه پیدا می‌کند.
• آکاتیزیای مزمن بیش از 6 ماه ادامه می‌یابد.
• آکاتیزیای تأخیری که در یک بازۀ زمانی طولانی پس از آغاز مصرف داروهای ضد روان‌پریشی بروز می‌کند.
نشانه‌ها و علایم همراه
جنبۀ اصلی آکاتیزیا که مردم دچارش می‌شوند حس بی‌قراری و نیاز عاجل به جنبیدن است.
بسیاری از مردم مبتلا به آکاتیزیا ممکن است یکی از علایم مندرج در زیر یا تمامی آنها را تجربه کنند:
• اضطراب
• حس بی‌حوصلگی
• پانیک
• افزایش تحریک‌پذیری
مردم دچار آکاتیزیا ممکن است سعی به تخفیف حس بی‌قراری خود داشته باشند و نیاز عاجل به انجام هر یک از موارد زیر را در خود احساس کنند:
• قدم زدن
• به هم زدن یا کشیدن پاها در هنگام راه رفتن
• ضربه زدن روی پاهای روی هم انداخته یا جدا از هم در حالت نشسته
• بالا گرفتن زانوها در هنگام راه رفتن به شکلی که در رژه نظامیان دیده می‌شود
• انداختن وزن از روی یک پا به روی پای دیگر یا جلو و عقب کردن بدن در هنگام ایستادن
علل آکاتیزیا
دکترها در مورد علت بروز آکاتیزیا اطمینان کامل ندارند.
به هر جهت پزشکان این را می‌دانند که آکاتیزیا یک عارضۀ جانبی برخی داروهای ضد روان‌پریشی است که برای درمان اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی، و افسردگی شدید مورد استفاده قرار می‌گیرند. داروهایی که بیشتر احتمال دارد که سبب بروز آکاتیزیا شوند شامل موارد زیرند:
• کلرپرومازین
• هالوپریدول
• پرفنازین
• فلوپنتیگزول
اگرچه داروهای قدیمی‌تر بیشترین میزان ارتباط با ایجاد آکاتیزیا را دارند، پزشکان اکنون می‌دانند که داروهای ضد روان‌پریشی جدیدتر نیز ممکن است مسؤول ایجاد این اختلال باشند. این داروها ضد روان‌پریشی‌های اتیپیکال نامیده می‌شوند و شامل فهرست زیر هستند:
• اُلانزاپین
• ریسپریدون
• لوراسیدون
• زیپراسیدون
• کتیاپین
• پالیپریدون
برخی پزشکان عنوان می‌کنند که دلیل بروز آکاتیزیا این است که داروهای ضد روان‌پریشی برخی نواحی مغز را که نسبت به دوپامین حساس هستند، بلوک می‌کنند.
دوپامین ماده‌ای شیمیایی است که به کنترل حرکت کمک می‌کند. وقتی این نواحی مغز پیام‌های دوپامین را کمتر دریافت کنند، این وضعیت ممکن است به کنش حرکتی فرد آسیب برساند.
اگرچه ممکن است این نظریۀ مربوط به داروهای ضد روان‌پریشی صحت داشته باشد، برخی داروهای دیگر نیز که سبب آکاتیزیا می‌شوند در قالب این تئوری نمی‌گنجند. داروهای دیگری که می‌توانند سبب بروز آکاتیزیا شوند شامل موارد زیرند:
• مهار کننده‌های بازجذب انتخابی سروتونین (SSRIs)
• بلوک کننده‌های کانال کلسیم
• آرام‌بخش‌ها
• داروهای ضد تهوع
• داروهایی که برای مداوای سرگیجه و دوار سر استفاده می‌شوند
ریسک فاکتورهای آکاتیزیا
تمامی افراد مصرف کنندۀ داروهایی که موجب بروز آکاتیزیا می‌شوند به این اختلال مبتلا نمی‌گردند. به هر جهت، کسانی که ممکن است در ریسک بالاتری برای ابتلا به آکاتیزیا قرار داشته باشند شامل گروه‌های زیر هستند:
• افرادی که از دوزهای بالای داروهای ضد روان‌پریشی سه‌حلقه‌ای قدیمی‌تر استفاده می‌کنند
• افراد میانسال یا مسن
• افرادی که دوزهای داروی مصرفی آنها به سرعت افزایش پیدا می‌کند
• مردم دچار برخی بیماری‌های خاص شامل بیماری پارکینسون، صدمات تروماتیک مغزی، و یا انسفالیت
تشخیص آکاتیزیا
فقط پزشکان می‌توانند آکاتیزیا را تشخیص دهند. افراد دچار علایمی که نشان دهندۀ آکاتیزیا است باید برای معاینه به پزشک مراجعه کنند.
در طول معاینه، دکتر شرح حال پزشکی بیمار شامل علایم موجود در وی و داروهای مصرفی او را مرور می‌کند. دکتر ممکن است از فرد در مورد زمان بروز علایم مرتبط به مصرف داروهای خاص پرسش کند.
دکتر در عین حال ممکن است فرد را در جستجوی علایم آکاتیزیا مورد مشاهده قرار دهد. علایمی که پزشک در جستجوی بروز آنها است شامل موارد زیرند:
• تغییر وضعیت مداوم
• بی‌قراری
• ضربه زدن روی پا
• انداختن پاها روی هم و برداشتن آنها از روی هم
• تکان تکان خوردن و چرخیدن
این احتمال وجود دارد که آکاتیزیا با اختلالات زیر اشتباه گرفته شود:
• ترک مواد مخدر
• سندرم پای بی‌قرار
• دیسکینزی تأخیری (به تأخیر افتاده)
• اضطراب
• دیگر اختلالات خلق و حالت
برای از تشخیص خارج کردن این اختلالات، دکتر ممکن است از تست‌های مرسوم شامل تست‌های خون و ارزیابیهای رفتاری استفاده کند.
چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
هر فردی که با عوارض جانبی یک داروی ضد روان‌پریشی جدید یا دیگر داروها مواجه می‌شود باید برای گرفتن درمان مناسب به پزشک مراجعه کند.
دکتر به آسانی می‌تواند داروهای تجویز شده را تغییر دهد و علت محتمل برای بروز آکاتیزیا را از میان بردارد.
عوارض محتمل
در صورتی که آکاتیزیا بدون درمان به حال خود رها شود، می‌تواند باعث تشدید اختلال اولیۀ مسبب بروز رفتار روان‌پریشانه گردد.
مردمی که آکاتیزیا در آنها درمان نمی‌شود اغلب اوقات مصرف داروهای ضروری برای درمان بیماری‌های روانی خود را متوقف می‌کنند، که این سبب از کنترل خارج شدن بیماری روانی آنها می‌گردد.
درمان آکاتیزیا
نخستین قدم در درمان آکاتیزیا ارزیابی مجدد دارویی است که مسبب بروز آکاتیزیا است. همچنین احتمال تجویز داروهای مکمل زیر از سوی پزشک وجود دارد:
• داروهای ضد ویروسی
• بنزودیازپین‌ها (داروهای تسکین دهنده یا آرام‌بخش)
• داروهای فشار خون
• داروهای آنتی‌کولینرژیک
برخی مطالعات خاطرنشان کرده‌اند که مصرف ویتامین B-6 ممکن است در مورد آکاتیزیا مفید باشد. در یک مطالعه دوزهای بالای ویتامین B-6 در کنار داروهای ضد افسردگی و دارونما مورد بررسی قرار گرفت. نتایج مطالعه نشان داد که ویتامین B-6 بهتر از دارونما به بهبود علایم کمک می‌کند. داروهای ضد افسردگی مینسرین نیز باعث بهبود علایم شد.
مردمی که به داروهای ضد روان‌پریشی نیاز دارند معمولاً ابتدا دوز کمی از آنها را دریافت می‌کنند و این دوز به تدریج افزایش می‌یابد. اگرچه داروهای جدیدتر می‌توانند به پیشگیری از بروز آکاتیزیا کمک کنند، شواهدی در این مورد وجود دارد که مصرف دوز بالای این داروها نیز ممکن است سبب بروز آکاتیزیا شود.
دورنما
در برخی موارد، متوقف کردن مصرف دارویی که برای اولین بار موجب بروز علایم آکاتیزیا شده است می‌تواند به رفع علایم مزبور منجر گردد. به هر جهت این امکان وجود دارد که برخی از مردم حتی با متوقف کردن مصرف داروهای مزبور کماکان دچار علایم خفیف آکاتیزیا باقی بمانند.
درمان آکاتیزیا در اولین فرصت ممکن امری حیاتی است. این اختلال می‌تواند هم باعث وخامت بیماری روانی فرد شود و هم اینکه وی را از مصرف داروهای مورد نیاز منصرف کند. در عین حال امکان بروز افکار خودکشی طلبی در مردم دچار این اختلال وجود دارد. مردم پیش از متوقف کردن مصرف هر دارویی برای پیشگیری از عوارضی که ممکن است بر اثر قطع مصرف داروهای ضد روان‌پریشی دچارشان شوند باید با پزشک مشورت کنند.
Source:
MedicalNewsToday
What is akathisia and why does it occur?
Last reviewed Thu 19 October 2017
By Jenna Fletcher
Reviewed by Timothy J. Legg, PMHNP-BC, GNP-BC, CARN-AP, MCHES
