• تیم نیومن
• ترجمه نادر اکبری
آمبولی هوا یا به عبارت درستتر آمبولی گاز، وقتی بروز می‌کند که یکی دو حباب گاز وارد یک ورید یا شریان می‌شود. این اتفاق به صورت بالقوه خطر انسداد یک معبر خون را در پی دارد. آمبولی هوا میتواند یک اختلال پزشکی کشنده باشد.
بسته به محل بروز انسداد، علایم و شدید آمبولی متفاوت است. آمبولی هوا یکی از علل پیشتاز مرگ در میان غواصان است.
آمبولی هوا به دلایل مختلفی امکان بروز دارد - که شایعترین آنها غواصی است - اما برخی اقدامات پزشکی نیز میتوانند سبب ایجاد حباب گاز در خون شوند. شیوع دقیق آمبولی هوا شناخته شده نیست. موارد خفیف‌تر ممکن است بدون درمان برطرف شوند و نیز میتوانند فاقد علایم باشند.
مطالب این مقاله:
• آمبولی هوا چیست؟
• علل آمبولی هوا
• علایم آمبولی هوا
• تشخیص آمبولی هوا
• درمان آمبولی هوا
• پیشگیری از آمبولی هوا
آمبولی هوا چیست؟
آمبولی در کل به هر چیز نامناسبی اشاره دارد که در سیستم عروقی به دام افتاده باشد.
آمبولی هوا به طور مشخص جباب یا حباب‌هایی از گاز است که در رگهای خونی به دام افتادهاند. این حباب‌ها در نقطه‌ای خاص باعث قطع جریان خون به ناحیۀ مشخصی از بدن میشوند.
آمبولی هوا میتواند به سهولت سبب بروز آسیب دیدگی دایمی سیستم عصبی مرکزی شود و بر این مبنا باید به عنوان یک فوریت پزشکی مورد درمان قرار گیرد.
آمبولی وریدی به اندازۀ آمبولی شریانی خطرناک نیست، و این یکی نیز به اندارۀ آمبولی مغزی خطرناک محسوب نمیشود. به هر جهت، همگی این موارد در صورت عدم درمان اورژانسی، پتانسیل ایجاد صدمات جدی و شدید به دستگاه‌های بدن را دارند.
برخی اقدامات پزشکی میتواند باعث آن شود که مقدار اندکی هوا وارد سیستم وریدی گردد. در کل این موارد در ریهها متوقف میشوند و ضرر اندکی دارند یا اصولاً بدون ضرر رفع میشوند. در موارد نادر، حباب‌ها میتوانند به قلب برسند و کارکرد آن را مختل کنند.
آمبولیهای گاز شریانی مورد بسیار جدیتری محسوب میشوند. آمبولی به شکل بالقوه میتواند مانع از رسیدن خون حاوی اکسیژن به دستگاه هدف شده و سبب ایسکمی گردد (که خونرسانی ناکافی به دستگاه‌های بدن است). اگر در این روند قلب آسیب ببیند، نتیجه میتواند بروز حملۀ قلبی باشد.
اگر آمبولی گاز شریانی به مغز برسد زیر عنوان آمبولی سربرال (مغزی) به آن اشاره می‌شود و میتواند سبب ایجاد سکته مغزی گردد.
تزریق 2 تا 3 میلیلیتر هوا به سیستم گردش خون مغزی میتواند کشنده باشد. فقط 0.5 تا 1 میلیلیتر هوا در ورید ریوی میتواند سبب بروز ایست قلبی شود.
علل آمبولی هوا
همچنان که در بالا یادآوری شد برخی اقدامات پزشکی میتوانند باعث ورود مقادیر اندک هوا به داخل بدن شوند. این میتواند موردی جدی باشد، اما به ندرت اتفاق میافتد. اغلب موارد آمبولی هوا در کوران غواصی یا غوطهوری در آب بروز می‌کند.
در واقع آمبولی هوا شایعترین علت بروز مرگ در میان غواصان است.
دو راه وجود دارد که بر پایۀ آنها آمبولی هوا در کوران غواصی بروز می‌کند. هر دو مورد در زمان برگشتن به سطح آب ایجاد میشوند اما هر یک از آنها فرآیند متفاوتی دارد.
• بیماری دکمپرشن: این زمانی بروز می‌کند که شناگر یا غواص به سرعت به سطح آب میآید. وقتی که غواص خود را به سطح آب میرساند، بدن وی در کنار گازی که وی تنفس می‌کند (اکسیژن یا نیتروژن) تحت فشار فزایندهای قرار میگیرد. غواص به طور مداوم اکسیژن تنفس می‌کند اما نیتروژن در بافتهای بدن گیر می‌کند.
اگر غواص به آرامی به سطح آب برگردد، نیتروژن شانس بازجذب به داخل خون را پیدا نمیکند و به صورت حباب‌های گاز از بافت خارج می‌شود.
یک شبیه‌سازی خوب برای فهم این فرآیند استفاده از یک بطری نوشابۀ گازدار است. وقتی بطری مهر و موم شده باشد، دیاکسید کربن موجود در بطری قابل مشاهده نیست زیرا گاز تحت فشار قرار دارد. به هر جهت، با باز شدن در بطری گاز به سرعت آزاد می‌شود، و دیاکسید کربن به سرعت شکل حباب‌های قابل رویت به خود میگیرد.
اگر سر بطری به آرامی و طی مراحلی باز شود، حباب‌های مورد اشاره شکل نمیگیرد.
• باروترومای ریوی: اگر غواص نفس خود را در طول بالا آمدن سریع حبس کند، تروما میتواند در جدار ریهها ایجاد شود. همچنان که فشار در طول صعود کاهش پیدا می‌کند، حجم هوا درون ریهها افزایش مییابد. اگر نفس به اختیار حبس شود، کیسههای هوایی کوچک ریهها (آلوئولی) ممکن است دچار پارگی شوند. این پارگیها به گاز امکان ورود به خون را میدهد.
دیگر علل بروز آمبولی هوا میتواند ایاتروژنیک (به علت مداخلات پزشکی) باشد. در این مورد می‌توان نمونههای زیر را نام برد:
• چکه یا قطره داخل وریدی: اغلب اوقات بر اثر جدا شدن کاتتریزاسیون ورید مرکزی رخ میدهد.
• همودیالیز: درمانی برای نارسایی کلیه است.
• عدم قابلیت لاپاراسکپیک: به نام جراحی سوراخ کلید نیز شناخته می‌شود، که در آن گاهی اوقات هوا به درون فضای بین ارگانها و پوست پمپ می‌شود تا معبری برای کار جراح شفاف گردد.
• جراحی قلب باز
• بیوپسی ریه
• اقدامات رادیولوژیک، به ویژه در جایی که تزریق رنگ ضروری است
• زایمان، مشخصاً در عمل سزارین
• کولانژیوپانکراتوگرافی اندوسکپیک رتروگرید، اقدامی طراحی شده برای بررسی مجاری لوزالعمعده و صفرا است که در آن با استفاده از یک اندوسکپ رنگ به درون نواحی مزبور تزریق می‌شود.
هیچ ارقام دقیقی در مورد میزان شیوع آمبولی هوا بر اثر اقدامات پزشکی در دسترس نیست. برخی تخمینها بر آنند که آمبولی هوای عروقی در همۀ موارد از 10 تا 80 درصد جراحی‌های مغز و اعصاب و 57 درصد جراحی‌های ارتوپدی رخ میدهد.
برای اینکه هوا از اتمسفر وارد سیسم خون شود، گرادیان فشار باید چنان باشد که هوای ورودی به خون شکل مطلوب پیدا کند. در کل، فشار درون رگهای خونی بالاتر از فشار اتمسفری پیرامون این رگها است. بنابراین جراحات نرمال به گاز امکان ورود به درون سیستم خون را نمیدهد.
به هر جهت فشار در ناحیۀ سر و گردن کمتر از فشار اتمسفری است. جراحات وارد شده به این نواحی ممکن است به بروز آمبولیهای هوا منجر شود. به همین دلیل، جراحی‌های مربوط به سر و گردن بیشتر محتمل است که سبب بروز آمبولیهای هوای ایاتروژنیک شوند.
علایم آمبولی هوا
نشانهها و علایم آمبولی هوا میتواند شامل موارد زیر باشد:
• احساس درد در مفاصل یا عضلات
• نامنظم شدن ریتم قلبی
• تاری دید
• اضطراب
• خارش پوست
• حمله یا تشنج
• خارج شدن کف خونآلود از دهان
• افت فشار خون و گیجی
• دشواری در نفسگیری
• درد قفسۀ سینه
• سرگیجه
• خستگی مفرط
• رعشه
• از دست دادن تعادل
• توهمات دیداری یا شنیداری
• تهوع یا استفراغ
• سیانوز (کبود شدن رنگ پوست)
• فلج یا ضعف اندام ( یکی از اندام‌ها یا تعداد بیشتری از آنها)
• از دست دادن خودآگاهی
تشخیص آمبولی هوا
مهمترین عامل بالینی در تشخیص آمبولی هوا تاریخچۀ شخصی بیمار است. علایم بروز یافته در آمبولی هوا را می‌توان در تعداد دیگری از اختلالات نیز مشاهده کرد. به هر جهت، وجود تاریخچۀ غواصی یا اقدام جراحی اخیر میتواند به وجود آمبولی هوا اشاره داشته باشد.
اقدامات جراحی که بیمار را در بالاترین ریسک برای ابتلا به آمبولی هوا قرار میدهند عبارتند از: کرانیوتومی بیمار در حالت نشسته، عمل سزارین، جایگزینی لگن و جراحی قلبی یا بای‌پس قلبی ریوی.
اگر آمبولی هوا محتمل یا یک ریسک باشد، اقدامات زیر باید در طول جراحی یا پس از آن انجام شود:
• عکسبرداری اشعۀ ایکس: حباب‌های گاز گاهی از اوقات در عکسهای گرفته اشعه با اشعۀ ایکس قابل رویت هستند
• استتوسکپ: برای گوش کارآزموده، گاهی اوقات صدای خفیف ایجاد شده بر اثر آمبولی هوا قابل شنیدن است.
• تغییر در گازها: اگر بیمار تحت بیهوشی قرار دارد و هنوز مورد پایش است، متخصص بیهوشی قادر است تا کاهش مقدار دیاکسید کربن رها شده در انتهای بازدم را تشخیص دهد.
• اولتراسونوگرافی داپلر: این اقدام غیر تهاجـمی جریان خون در رگهای خونی را با امواج صوتی فرکانس بالای پرقدرت در گلبول‌های قرمز خون تخمین می‌زند. این اقدام معمولاً در اعمال جراحی دارای ریسک بالای بروز آمبولی هوا انجام می‌شود.
• اکوکاردیوگرافی ترانسازوفاژیال: این روش از امواج صوتی برای ایجاد یک تصویر با جزئیات دقیق از قلب و رگهای خونی منتهی به آن استفاده می‌کند.
درمان آمبولی هوا
اگر آمبولی هوا ناشی از غواصی بوده باشد، تنها گزینۀ در دسترس درمان تجدید فشار در اتاقک هایپرباریک است. غواص به صورت عمودی خوابانده شده و مخلوطی از گازهای تحت فشار زیاد را تنفس می‌کند.
این کار باعث تجدید جریان نرمال خون و کاهش میزان آمبولی می‌شود. این اقدام نیتروژن را برای بازجذب در درون جریان خون تحت فشار قرار میدهد.
درمان مزبور به چند ساعت زمان نیاز دارد زیرا فشار به تدریج در درون اتاقک کاهش پیدا می‌کند، که این نوعی شبیه‌سازی بالا آمدن آهسته از عمق آب است. بسته به شدت وضعیت، درمان ممکن است در طول چند روز متوالی ادامه پیدا کند.
دیگر درمانهای آمبولی هوا
اگر آمبولی هوا در طبیعت خود ایاتروژنیک بوده یا بر اثر تروما باشد و مقدار زیادی حباب هوا در قلب محبوس شده باشد، این امکان وجود دارد که بیمار در برخی وضعیتهای خاص قرار داده شود تا از بروز صدمات بیشتر پیشگیری گردد:
• وضعیت ترندلنبرگ: بیمار در حالتی به پشت دراز میکشد که لگن بالاتر از سطح سر قرار میگیرد.
• دیکوبیتوس پهلوی چپ: بیمار به پهلوی چپ خوابانیده می‌شود با این کوشش که هوا در بطن راست محبوس شود. این عمل از انسداد شریان ریوی پیشگیری کرده یا آن را به حداقل میرساند.
در عین حال به بیمار هوای دارای مقادیر بالای اکسیژن داده می‌شود. این عمل باعث شتاب گرفتن روند کاهش میزان حباب شده و به معکوس شدن ایسکمی کمک می‌کند. تجدید فشار در صورتی که آمبولی هوا ایاتروژنیک یا به علت غواصی باشد کمک کننده است.
پیشگیری از آمبولی هوا
غواصی شایعترین علت آمبولی هوا است. موارد فهرست زیر میتواند به پیشگیری از بروز آن کمک کند:
• مدت و عمق غواصی را محدود کنید
• همیشه به آرامی به سطح آب برگردید و از مکثهای ایمن استفاده کنید تا گازها به شکل ایمن و طبیعی بازجذب شوند
• هرگز در شرایط سرماخوردگی یا ابتلا به سرفه غواصی نکنید
• در صورت غواصی در آب سرد پرهیزهای لازم را رعایت کنید
• قبل و بعد از غواصی مشروب الکلی مصرف نکنید
• پیش از غواصی، در طول آن و پس از آن از فعالیتهای بدنی سنگین خودداری کنید
• در فاصلۀ میان غواصیها به مقدار کافی بر سطح آب بمانید
• بدن را پیش از غواصی سیراب کنید
• پیش از رفتن به اقلیمهای مرتفع یا کوهنوردی یا پرواز با هواپیما بیست و چهار ساعت وقفه در نظر بگیرید./
Source:
Air Embolism: Causes, Symptoms and Treatments
Last updated Tue 12 January 2016
By Tim Newman
