آریتمی یا بی‌نظمی ضربان قلب

• کریستین نوردکویست، دکتر دِبرا سولیوان
• ترجمه محمدقاسم رافعی

آریتمی، یا ضربان قلب غیر نرمال دلایل متعددی می‌تواند داشته باشد. آریتمی توصیف کنندۀ بی‌نظمی در تپش قلب است - قلب ممکن است دچار تپش بسیار سریع باشد (تاکی‌کاردی)، ضربان بسیار کندی داشته باشد (برادی‌کاردی)، خیلی زود دچار تپش شود (انقباض زودهنگام)، یا دارای تپش نامنظم باشد (فیبریلاسیون یا فلاتر).
آریتمی هنگامی بروز می‌کند که پیام‌های الکتریکی به قلب که وظیفۀ هماهنگ‌سازی ضربان قلب را بر عهده دارند درست کار نمی‌کنند. برای مثال، برخی مردم دچار بی‌نظمی در تپش قلب می‌شوند، که ممکن است به صورت تپش سریع قلب بروز نماید.
بسیاری از آریتمی‌های قلبی بی‌ضرر هستند. به‌هر جهت، اگر آریتمی‌ها به‌طور مشخص غیر نرمال باشند یا نتیجۀ تضعیف یا صدمه دیدن قلب باشند، می‌توانند سبب بروز علایم جدی و حتی بالقوه کشنده شوند.

مطالب این مقاله:
• علایم
• علل
• انواع آریتمی
• درمان آریتمی
• درمان تاکی‌کاردی
• ریسک فاکتورها
• تشخیص
• عوارض

علایم آریتمی
برخی از مردم علایمی ندارند، اما پزشک می‌تواند آریتمی را از طریق یک بررسی روتین یا از طریق استفاده از الکتروکاردیوگرام تشخیص دهد.
حتی اگر فرد متوجه وجود علایم آریتمی در خود شود، این لزوماً بدان معنی نیست که پای مشکلی جدی در میان است. برای مثال، برخی بیماران دچار آریتمی‌های کشنده ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند در حالی که دیگر افراد در عین دچار بودن به علایم ممکن است فاقد هر گونه مشکل جدی باشند.
علایم بسته به نوع آریتمی متفاوت است؛ در زیر شایع‌ترین علامت‌ها در این مورد فهرست شده‌اند:

علایم تاکی‌کاردی
تاکی‌کاردی هنگامی بروز می‌کند که قلب سریع‌تر از معمول می‌تپد. علایم تاکی‌کاردی عبارتند:
• بی‌نفسی (دیس‌پنه)
• سرگیجه
• سنکوپ (غش، یا حالت نزدیک به غش)
• احساس لرزش در قفسۀ سینه
• درد قفسۀ سینه
• سبکی سر
• ضعف ناگهانی و بدون مقدمه

علایم برادی‌کاردی
برادی‌کاردی هنگامی مطرح است که قلب کندتر از حالت نرمال می‌تپد؛ علایم برادی‌کاردی شامل موارد زیر است:
• آنژین (درد قفسۀ سینه)
• دشواری تمرکز
• گیجی
• دشواری برای ورزش کردن
• سرگیجه
• خستگی مزمن (خستگی مفرط)
• سبکی سر
• حالت خفقان
• تنگی نفس
• سنکوپ (غش یا حالت شبه غش)
• تعریق

علایم فیبریلاسیون دهلیزی
فیبریلاسیون دهلیزی هنگامی مطرح است که دهلیزهای فوقانی قلب دارای تپشی با الگوهای نامنظم بوده و با دهلیزهای تحتانی قلب هماهنگ نیستند. علایم اغلب به سرعت بروز می‌کنند، اگرچه برخی اوقات هیچ نوع علامتی دیده نمی‌شود:
• آنژین (درد قفسۀ سینه)
• بی‌نفسی (دیس‌پنه)
• سرگیجه
• لرزش قلب
• سنکوپ (غش کردن، یا حالت نزدیک به غش کردن)
• ضعف

علل آریتمی
هر نوع اختلال در جریان الکتریکی که سبب انقباض قلب می‌شود می‌تواند به آریتمی منجر گردد. برای فرد دارای قلب سالم، ضربان قلب در حالت استراحت باید بین 60 تا 100 ضربان در دقیقه باشد.
هر قدر وضعیت سلامت فرد بهتر باشد تعداد ضربان قلب در حالت استراحت کمتر است. برای مثال قهرمانان المپیک به طور معمول دارای ضربان قلبی زیر 60 تپش در دقیقه هستند زیرا قلب آنها دارای کارآیی بالایی است.
برخی از عوامل که می‌توانند سبب کارکرد ناصحیح قلب شوند شامل موارد زیرند:
• سوء مصرف الکل
• دیابت
• سوء مصرف مواد مخدر
• مصرف بیش از حد قهوه
• نارسایی قلبی مثل نارسایی احتقانی قلب
• فشار خون بالا (هیپرتانسیون)
• هیپرتیروئیدیسم (پرکاری غدۀ تیروئید)
• استرس روانی
• جراحت قلب، که اغلب اوقات بر اثر حملۀ قلبی ایجاد می‌شود
• مصرف دخانیات
• برخی مکمل‌های رژیم غذایی
• برخی داروهای گیاهی
• برخی داروها
• تغییرات ساختاری قلب
افراد سالم به ندرت دچار مشکل درازمدت آریتمی می‌شوند مگر اینکه پای یک محرک خارجی مثل سوء مصرف مواد مخدر یا شوک الکتریکی در میان باشد. به هر جهت اگر یک مشکل زیربنایی در میان باشد، ممکن است ایمپالس‌های الکتریکی نتوانند به قدر کافی به قلب برسند که این احتمال بروز آریتمی را افزایش می‌دهد.

انواع آریتمی
چند نوع مختلف آریتمی وجود دارد:

فیبریلاسیون دهلیزی
تپش نامنظم در دهلیزهای شریانی - تقریباً همیشه به صورت ضربان بسیار تند بروز می‌کنند. فیبریلاسیون دهلیزی شایع است و عمدتاً گریبانگیر افراد مسن می‌شود. به جای ایجاد یک انقباض منفرد و قوی، دهلیز فیبریله می‌شود (دچار لرزش می‌گردد). در برخی مواقع، بطن دهلیزی ممکن است تا 350 بار در دقیقه به ارتعاش درآید، و در برخی مواقع این رقم به 600 می‌رسد.

لرزش دهلیزی
در حالی که فیبریلاسیون شامل بسیاری لرزش‌های تصادفی و متفاوت در بطن قلب است، لرزش دهلیزی معمولاً از یک ناحیۀ بطن می‌آید که کار خود را به طور کامل انجام نمی‌دهد، بنابراین اجراء عملکرد قلبی در این مورد دارای الگوی پایداری است. پمپاژ خون از طریق قلب به شکل ایده‌آل انجام نمی‌شود.
برخی بیماران ممکن است همزمان دچار لرزش و نیز فیبریلاسیون شوند. لرزش دهلیزی می‌تواند یک وضعیت جدی باشد، و در صورت عدم درمان معمولاً به فیبریلاسیون منجر می‌شود. بیمار دچار لرزش دهلیزی به طور معمول دارای تپش قلبی بین 250 تا 350 ضربه در دقیقه است.

تاکی‌کاردی سوپراونتیکولار (SVT)
نوعی تپش قلب منظم و به شکل نامعمول سریع است. بیمار دچار طغیانی از شتاب ضربان قلب می‌شود که ممکن است از چند ثانیه تا چند ساعت ادامه پیدا کند. به طور معمول ضربان قلب فرد دچار SVT 160 تا 200 ضربه در دقیقه است. فیبریلاسیون دهلیزی و لرزش دهلیزی به عنوان زیرمجموعۀ تاکی‌کاردی‌های سوپراونتیکولار طبقه‌بندی می‌شوند.

تاکی‌کاردی ونتریکولار
ایمپالس‌های الکتریکی غیر نرمال است که در بطن‌ها شکل می‌گیرند و سبب تند شدن غیر نرمال ضربان قلب می‌شوند. این مورد معمولاً هنگامی اتفاق می‌افتد که قلب بر اثر یک حملۀ قلبی در گذشته دچار جراحت شده باشد. به طور معمول انقباض قلب در این وضعیت به بیش از 200 مورد در دقیقه می‌رسد.

فیبریلاسیون ونتریکولار
ضربآهنگ یا ریتم نامنظم قلب است که شامل انقباضات لرزشی ناهماهنگ بطن‌ها است. بطن‌ها خون را به خوبی پمپاژ نمی‌کنند، و به سادگی مرتعش می‌شوند. فیبریلاسیون دهلیزی به طور بالقوه کشنده بوده و معمولاً با بیماری قلبی همراه است. اغلب اوقات محرک ایجاد آن یک حملۀ قلبی است.

سندرم QT بلند
یک اختلال در ریتم قلب است که برخی اوقات سبب ایجاد تپش قلب سریع و ناهماهنگ می‌‌شود. این وضعیت می‌تواند منجر به غش کردن شود، که می‌تواند تهدید کنندۀ زندگی باشد. این سندرم ممکن است بر اثر استعداد ژنتیکی یا در نتیجۀ مصرف برخی داروها ایجاد شود.

درمان آریتمی
درمان آریتمی فقط هنگامی مورد نیاز است که ایجادگر وضعیتی باشد که در آن بیمار در معرض آریتمی جدی یا عوارض دیگر قرار گیرد، یا اینکه علایم آریتمی بسیار شدید باشد.

درمان براکی‌کاردی
اگر برادی‌کاردی ناشی از یک بیماری زیربنایی باشد، نخست بیماری مورد اشاره باید درمان شود. اگر هیچ گونه بیماری زیربنایی وجود نداشته باشد دکتر ممکن است کارگذاری پیس‌میکر را به بیمار تجویز کند.
پیس‌میکر دستگاه کوچکی است که زیر پوست قفسۀ سینه یا شکم جایگذاری می‌شود و به‌کنترل ضربآهنگ غیر نرمال قلب کمک می‌کند. پیس‌میکر از ضربان الکتریکی برای تقویت قلب در مسیر حفظ ریتم نرمال استفاده می‌کند.

درمان تاکی‌کاردی
برای تاکی‌کاردی درمان‌های مختلفی وجود دارد:
مانور وُگال - برخی حرکات است که خود بیمار می‌تواند انجام دهد و برخی انواع تاکی‌کاردی را که در قسمت فوقانی نیمۀ پایینی قلب شروع می‌شود متوقف می‌کند.
دارو - داروها بیمار را درمان نمی‌کنند اما اغلب در کاهش دوره‌های تاکی‌کاردی مؤثرند و می‌توانند باعث انجام کامل ضربان الکتریکی قلب شود.
کاردیورسیون - دکتر ممکن است از یک شوک الکتریکی یا دارو برای تنظیم مجدد قلب برای ازسرگیری ریتم منظم خود استفاده کند.
درمان قطع عضو - یک یا دو کاتتر از طریق رگ‌های خونی به درون قلب فرستاده می‌شود. این کاتترها در آن نواحی از قلب که گمان می‌‏رود منبع ایجاد آریتمی باشند جاگذاری می‌شوند و بخش‌های کوچکی از بافت‌های مشکل‌دار را از بین می‌برند.
دفیبریلاتور کاردیوورتر قابل کشت - این دستگاه در نزدیکی ترقوۀ چپ کاشته می‌شود و ریتم قلب را پایش می‌کند؛ اگر دستگاه به وجود ریتم تند غیر نرمال پی ببرد، قلب را برای بازگشت به ریتم نرمال تحریک می‌کند.
اقدام ماز - یک سری برش‌های جراحی در قلب ایجاد می‌شود. آنگاه آنها التیام یافته و بلوک‌هایی ایجاد می‌کنند. این بلوک‌ها ایمپالس‌های الکتریکی را هدایت کرده و به‌ قلب در ایجاد ضربان کافی کمک می‌کنند.
جراحی انوریسم ونتریکولار - برخی اوقات یک آنوریسم (توده) رگ خونی که به قلب راه دارد سبب بروز آریتمی می‌شود. اگر درمان‌های دیگر کارآیی نداشته باشند، جراح ممکن است نسبت به برداشتن آنوریسم اقدام کند.
جراحی بای‌پس کرونری - شریان‌ها یا وریدها از نقاط دیگر بدن بیمار به شریان‌های کرونری پیوند می‌شود تا از کنار هر ناحیۀ باریک شده بگذرند، و باعث بهبود جریان خون به عضله قلب شوند.

ریسک فاکتورهای آریتمی
در زیر فهرستی از ریسک فاکتورهای آریتمی آمده است:
• سن زیاد
• نقص ژن ارثی
• مشکلات قلبی
• پرکاری یا کم‌کاری تیروئید
• برخی داروهای نسخه‌ای و داروهای غیر نسخه‌ای
• هیپرتانسیون
• چاقی
• دیابت کنترل نشده
• آپنه انسدادی خواب
• عدم تعادل الکترولیت‌ها
• مصرف زیاد و مداوم مشروب الکلی
• خوردن کافئین زیاد
• مواد مخدر

تشخیص آریتمی
دکتر سعی می‌کند تا به محرک‌های ایجاد آریتمی در بیمار پی ببرد. این فرآیند شامل گرفتن شرح حال مشروح است که تاریخچۀ پزشکی بیمار، تاریخچۀ پزشکی خانواده، رژیم غذایی، و سبک زندگی را شامل می‌شود.
امکان استفاده از تست‌های فهرست زیر وجود دارد:
• آزمایش‌های خون و ادرار
• الکتروکاردیوگرام
• پایش هالتر - یک دستگاه پوشیدنی است که حرکات قلب را به مدت 1 تا 2 روز ضبط و ثبت می‌کند
• اکوکاردیوگرام
• عکسبرداری اشعه ایکس قفسۀ سینه
• تست کشش میز
• تست الکتروفیزیولوژیک
• کاتتریزاسیون قلب

عوارض آریتمی
سکته مغزی - فیبریلاسیون به این معنی است که قلب قادر به پمپاژ کامل خون نیست. این وضعیت ممکن است به شکل‌گیری ریزبرکه‌های خون و بروز لخته منجر شود. اگر یکی از لخته‌ها از کل توده جدا شود ممکن است راه خود را به سمت یک شریان مغزی ادامه دهد، و باعث انسداد آن و ایجاد استروک گردد. سکته مغزی می‌تواند سبب آسیب دیدن مغز شده و گاهی از اوقات می‌تواند کشنده باشد.
نارسایی قلبی - تاکی‌کاردی یا برادی‌کاردی درازمدت می‌تواند باعث شود که قلب قادر به پمپاژ کافی خون به بدن و دستگاه‌های آن نباشد - این وضعیت نارسایی قلبی نامیده می‌شود. درمان آریتمی اغلب اوقات می‌تواند به بهبود این مشکل کمک کند./

Source:
Arrhythmia: Causes, symptoms, types, and treatment
Last updated Tue 18 July 2017
By Christian Nordqvist
Reviewed by Debra Sullivan, PhD, MSN, CNE, COI