آریتمی یا بی‌نظمی ضربان قلب - علل، علایم، انواع، و درمان

• کریستین نوردکویست، دکتر دِبرا سولیوان
• ترجمه محمدقاسم رافعی

آریتمی، یا ضربان قلب غیر نرمال دلایل متعددی می‎تواند داشته باشد. آریتمی توصیف کنندۀ بی‎نظمی در تپش قلب است - قلب ممکن است دچار تپش بسیار سریع باشد (تاکی‎کاردی)، ضربان بسیار کندی داشته باشد (برادی‎کاردی)، خیلی زود دچار تپش شود (انقباض زودهنگام)، یا دارای تپش نامنظم باشد (فیبریلاسیون یا فلاتر).
آریتمی هنگامی بروز می‎کند که پیام‎های الکتریکی به قلب که وظیفۀ هماهنگ‎سازی ضربان قلب را بر عهده دارند درست کار نمی‎کنند. برای مثال، برخی مردم دچار بی‎نظمی در تپش قلب می‎شوند، که ممکن است به صورت تپش سریع قلب بروز نماید.
بسیاری از آریتمی‎های قلبی بی‌ضرر هستند. به‎هر جهت، اگر آریتمی‎ها به‌طور مشخص غیر نرمال باشند یا نتیجۀ تضعیف یا صدمه دیدن قلب باشند، می‎توانند سبب بروز علایم جدی و حتی بالقوه کشنده شوند.
مطالب این مقاله:
• علایم
• علل
• انواع آریتمی
• درمان آریتمی
• درمان تاکی‎کاردی
• ریسک فاکتورها
• تشخیص
• عوارض

علایم آریتمی
برخی از مردم علایمی ندارند، اما پزشک می‎تواند آریتمی را از طریق یک بررسی روتین یا از طریق استفاده از الکتروکاردیوگرام تشخیص دهد.
حتی اگر فرد متوجه وجود علایم آریتمی در خود شود، این لزوماً بدان معنی نیست که پای مشکلی جدی در میان است. برای مثال، برخی بیماران دچار آریتمی‎های کشنده ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند در حالی که دیگر افراد در عین دچار بودن به علایم ممکن است فاقد هر گونه مشکل جدی باشند.
علایم بسته به نوع آریتمی متفاوت است؛ در زیر شایع‌ترین علامت‎ها در این مورد فهرست شده‌اند:

علایم تاکی‎کاردی
تاکی‎کاردی هنگامی بروز می‎کند که قلب سریع‌تر از معمول می‌تپد. علایم تاکی‎کاردی عبارتند:
• بی‎نفسی (دیس‌پنه)
• سرگیجه
• سنکوپ (غش، یا حالت نزدیک به غش)
• احساس لرزش در قفسۀ سینه
• درد قفسۀ سینه
• سبکی سر
• ضعف ناگهانی و بدون مقدمه

علایم برادی‎کاردی
برادی‎کاردی هنگامی مطرح است که قلب کندتر از حالت نرمال می‌تپد؛ علایم برادی‎کاردی شامل موارد زیر است:
• آنژین (درد قفسۀ سینه)
• دشواری تمرکز
• گیجی
• دشواری برای ورزش کردن
• سرگیجه
• خستگی مزمن (خستگی مفرط)
• سبکی سر
• حالت خفقان
• تنگی نفس
• سنکوپ (غش یا حالت شبه غش)
• تعریق

علایم فیبریلاسیون دهلیزی
فیبریلاسیون دهلیزی هنگامی مطرح است که دهلیزهای فوقانی قلب دارای تپشی با الگوهای نامنظم بوده و با دهلیزهای تحتانی قلب هماهنگ نیستند. علایم اغلب به سرعت بروز می‎کنند، اگرچه برخی اوقات هیچ نوع علامتی دیده نمی‎شود:
• آنژین (درد قفسۀ سینه)
• بی‎نفسی (دیس‌پنه)
• سرگیجه
• لرزش قلب
• سنکوپ (غش کردن، یا حالت نزدیک به غش کردن)
• ضعف

علل آریتمی
هر نوع اختلال در جریان الکتریکی که سبب انقباض قلب می‎شود می‎تواند به آریتمی منجر گردد. برای فرد دارای قلب سالم، ضربان قلب در حالت استراحت باید بین 60 تا 100 ضربان در دقیقه باشد.
هر قدر وضعیت سلامت فرد بهتر باشد تعداد ضربان قلب در حالت استراحت کمتر است. برای مثال قهرمانان المپیک به طور معمول دارای ضربان قلبی زیر 60 تپش در دقیقه هستند زیرا قلب آنها دارای کارآیی بالایی است.
برخی از عوامل که می‎توانند سبب کارکرد ناصحیح قلب شوند شامل موارد زیرند:
• سوء مصرف الکل
• دیابت
• سوء مصرف مواد مخدر
• مصرف بیش از حد قهوه
• نارسایی قلبی مثل نارسایی احتقانی قلب
• فشار خون بالا (هیپرتانسیون)
• هیپرتیروئیدیسم (پرکاری غدۀ تیروئید)
• استرس روانی
• جراحت قلب، که اغلب اوقات بر اثر حملۀ قلبی ایجاد می‎شود
• مصرف دخانیات
• برخی مکمل‎های رژیم غذایی
• برخی داروهای گیاهی
• برخی داروها
• تغییرات ساختاری قلب
افراد سالم به ندرت دچار مشکل درازمدت آریتمی می‎شوند مگر اینکه پای یک محرک خارجی مثل سوء مصرف مواد مخدر یا شوک الکتریکی در میان باشد. به هر جهت اگر یک مشکل زیربنایی در میان باشد، ممکن است ایمپالس‌های الکتریکی نتوانند به قدر کافی به قلب برسند که این احتمال بروز آریتمی را افزایش می‎دهد.

انواع آریتمی
چند نوع مختلف آریتمی وجود دارد:

فیبریلاسیون دهلیزی
تپش نامنظم در دهلیزهای شریانی - تقریباً همیشه به صورت ضربان بسیار تند بروز می‎کنند. فیبریلاسیون دهلیزی شایع است و عمدتاً گریبانگیر افراد مسن می‎شود. به جای ایجاد یک انقباض منفرد و قوی، دهلیز فیبریله می‎شود (دچار لرزش می‎گردد). در برخی مواقع، بطن دهلیزی ممکن است تا 350 بار در دقیقه به ارتعاش درآید، و در برخی مواقع این رقم به 600 می‎رسد.

لرزش دهلیزی
در حالی که فیبریلاسیون شامل بسیاری لرزش‌های تصادفی و متفاوت در بطن قلب است، لرزش دهلیزی معمولاً از یک ناحیۀ بطن می‎آید که کار خود را به طور کامل انجام نمی‎دهد، بنابراین اجراء عملکرد قلبی در این مورد دارای الگوی پایداری است. پمپاژ خون از طریق قلب به شکل ایده‎آل انجام نمی‎شود.
برخی بیماران ممکن است همزمان دچار لرزش و نیز فیبریلاسیون شوند. لرزش دهلیزی می‎تواند یک وضعیت جدی باشد، و در صورت عدم درمان معمولاً به فیبریلاسیون منجر می‎شود. بیمار دچار لرزش دهلیزی به طور معمول دارای تپش قلبی بین 250 تا 350 ضربه در دقیقه است.

تاکی‎کاردی سوپراونتیکولار (SVT)
نوعی تپش قلب منظم و به شکل نامعمول سریع است. بیمار دچار طغیانی از شتاب ضربان قلب می‎شود که ممکن است از چند ثانیه تا چند ساعت ادامه پیدا کند. به طور معمول ضربان قلب فرد دچار SVT 160 تا 200 ضربه در دقیقه است. فیبریلاسیون دهلیزی و لرزش دهلیزی به عنوان زیرمجموعۀ تاکی‎کاردی‌های سوپراونتیکولار طبقه‎بندی می‎شوند.

تاکی‌کاردی ونتریکولار
ایمپالس‎های الکتریکی غیر نرمال است که در بطن‎ها شکل می‎گیرند و سبب تند شدن غیر نرمال ضربان قلب می‎شوند. این مورد معمولاً هنگامی اتفاق می‎افتد که قلب بر اثر یک حملۀ قلبی در گذشته دچار جراحت شده باشد. به طور معمول انقباض قلب در این وضعیت به بیش از 200 مورد در دقیقه می‎رسد.

فیبریلاسیون ونتریکولار
ضربآهنگ یا ریتم نامنظم قلب است که شامل انقباضات لرزشی ناهماهنگ بطن‎ها است. بطن‎ها خون را به خوبی پمپاژ نمی‌کنند، و به سادگی مرتعش می‌شوند. فیبریلاسیون دهلیزی به طور بالقوه کشنده بوده و معمولاً با بیماری قلبی همراه است. اغلب اوقات محرک ایجاد آن یک حملۀ قلبی است.

سندرم QT بلند
یک اختلال در ریتم قلب است که برخی اوقات سبب ایجاد تپش قلب سریع و ناهماهنگ می‎‌شود. این وضعیت می‎تواند منجر به غش کردن شود، که می‎تواند تهدید کنندۀ زندگی باشد. این سندرم ممکن است بر اثر استعداد ژنتیکی یا در نتیجۀ مصرف برخی داروها ایجاد شود.

درمان آریتمی
درمان آریتمی فقط هنگامی مورد نیاز است که ایجادگر وضعیتی باشد که در آن بیمار در معرض آریتمی جدی یا عوارض دیگر قرار گیرد، یا اینکه علایم آریتمی بسیار شدید باشد.

درمان براکی‎کاردی
اگر برادی‎کاردی ناشی از یک بیماری زیربنایی باشد، نخست بیماری مورد اشاره باید درمان شود. اگر هیچ گونه بیماری زیربنایی وجود نداشته باشد دکتر ممکن است کارگذاری پیس‌میکر را به بیمار تجویز کند.
پیس‌میکر دستگاه کوچکی است که زیر پوست قفسۀ سینه یا شکم جایگذاری می‎شود و به‌کنترل ضربآهنگ غیر نرمال قلب کمک می‎کند. پیس‎میکر از ضربان الکتریکی برای تقویت قلب در مسیر حفظ ریتم نرمال استفاده می‎کند.

درمان تاکی‌کاردی
برای تاکی‎کاردی درمان‎های مختلفی وجود دارد:
مانور وُگال - برخی حرکات است که خود بیمار می‎تواند انجام دهد و برخی انواع تاکی‎کاردی را که در قسمت فوقانی نیمۀ پایینی قلب شروع می‎شود متوقف می‎کند.
دارو - داروها بیمار را درمان نمی‎کنند اما اغلب در کاهش دوره‎های تاکی‎کاردی مؤثرند و می‎توانند باعث انجام کامل ضربان الکتریکی قلب شود.
کاردیورسیون - دکتر ممکن است از یک شوک الکتریکی یا دارو برای تنظیم مجدد قلب برای ازسرگیری ریتم منظم خود استفاده کند.
درمان قطع عضو - یک یا دو کاتتر از طریق رگ‌های خونی به درون قلب فرستاده می‎شود. این کاتترها در آن نواحی از قلب که گمان می‌‏رود منبع ایجاد آریتمی باشند جاگذاری می‎شوند و بخش‎های کوچکی از بافت‌های مشکل‎دار را از بین می‎برند.
دفیبریلاتور کاردیوورتر قابل کشت - این دستگاه در نزدیکی ترقوۀ چپ کاشته می‎شود و ریتم قلب را پایش می‎کند؛ اگر دستگاه به وجود ریتم تند غیر نرمال پی ببرد، قلب را برای بازگشت به ریتم نرمال تحریک می‌کند.
اقدام ماز - یک سری برش‌های جراحی در قلب ایجاد می‎شود. آنگاه آنها التیام یافته و بلوک‎هایی ایجاد می‎کنند. این بلوک‎ها ایمپالس‌های الکتریکی را هدایت کرده و به‌ قلب در ایجاد ضربان کافی کمک می‎کنند.
جراحی انوریسم ونتریکولار - برخی اوقات یک آنوریسم (توده) رگ خونی که به قلب راه دارد سبب بروز آریتمی می‎شود. اگر درمان‎های دیگر کارآیی نداشته باشند، جراح ممکن است نسبت به برداشتن آنوریسم اقدام کند.
جراحی بای‌پس کرونری - شریان‎ها یا وریدها از نقاط دیگر بدن بیمار به شریان‌های کرونری پیوند می‎شود تا از کنار هر ناحیۀ باریک شده بگذرند، و باعث بهبود جریان خون به عضله قلب شوند.

ریسک فاکتورهای آریتمی
در زیر فهرستی از ریسک فاکتورهای آریتمی آمده است:
• سن زیاد
• نقص ژن ارثی
• مشکلات قلبی
• پرکاری یا کم‎کاری تیروئید
• برخی داروهای نسخه‎ای و داروهای غیر نسخه‎ای
• هیپرتانسیون
• چاقی
• دیابت کنترل نشده
• آپنه انسدادی خواب
• عدم تعادل الکترولیت‎ها
• مصرف زیاد و مداوم مشروب الکلی
• خوردن کافئین زیاد
• مواد مخدر

تشخیص آریتمی
دکتر سعی می‎کند تا به محرک‌های ایجاد آریتمی در بیمار پی ببرد. این فرآیند شامل گرفتن شرح حال مشروح است که تاریخچۀ پزشکی بیمار، تاریخچۀ پزشکی خانواده، رژیم غذایی، و سبک زندگی را شامل می‎شود.
امکان استفاده از تست‌های فهرست زیر وجود دارد:
• آزمایش‌های خون و ادرار
• الکتروکاردیوگرام
• پایش هالتر - یک دستگاه پوشیدنی است که حرکات قلب را به مدت 1 تا 2 روز ضبط و ثبت می‎کند
• اکوکاردیوگرام
• عکسبرداری اشعه ایکس قفسۀ سینه
• تست کشش میز
• تست الکتروفیزیولوژیک
• کاتتریزاسیون قلب

عوارض آریتمی
سکته مغزی - فیبریلاسیون به این معنی است که قلب قادر به پمپاژ کامل خون نیست. این وضعیت ممکن است به شکل‌گیری ریزبرکه‌های خون و بروز لخته منجر شود. اگر یکی از لخته‌ها از کل توده جدا شود ممکن است راه خود را به سمت یک شریان مغزی ادامه دهد، و باعث انسداد آن و ایجاد استروک گردد. سکته مغزی می‎تواند سبب آسیب دیدن مغز شده و گاهی از اوقات می‎تواند کشنده باشد.
نارسایی قلبی - تاکی‎کاردی یا برادی‎کاردی درازمدت می‎تواند باعث شود که قلب قادر به پمپاژ کافی خون به بدن و دستگاه‎های آن نباشد - این وضعیت نارسایی قلبی نامیده می‎شود. درمان آریتمی اغلب اوقات می‎تواند به بهبود این مشکل کمک کند./

Source:
Arrhythmia: Causes, symptoms, types, and treatment
Last updated Tue 18 July 2017
By Christian Nordqvist
Reviewed by Debra Sullivan, PhD, MSN, CNE, COI