سیستم غدد درون‌ریز بدن: چگونگی کارکرد و بیماری‌ها

در این مقاله:
◄ سیستم غدد درون‌ریز چه کاری انجام می‌دهد
◄ ارگان‌ها و غدد سیستم غدد درون‌ریز
◄ وضعیت‌ها و اختلالات سیستم غدد درون‌ریز
◄ چه هنگامی به پزشک مراجعه کنیم
◄ خلاصه

سیستم غدد درون‌ریز نامی برای غددی است که هورمون‌ها را در بدن ما تولید می‌کنند. این غدد شامل تیروئید، غده هیپوفیز، و غده ادرنال (آدرنال) می‌شوند. سیستم غدد درون‌ریز هورمون‌هایی مثل انسولین، استروژن، تستوسترون، و ادرنالین را تولید می‌کند.
سیستم غدد درون‌ریز شماری از هورمون‌ها را در بدن تولید و آزاد می‌کند. این هورمون‌ها نقشی حیاتی در بسیاری از عملکردها دارند.
غدد متعددی تشکیل دهنده سیستم غدد درون‌ریز هستند. این غدد هورمون‌ها را ساخته و آنها را وارد گردش خون می‌کنند، که بدین وسیله به قسمت‌های مختلف بدن می‌رسند.
اگر این غدد کارکرد بهینه نداشته باشند و مقادیر ناصحیح هورمون‌ها را تولید کنند شخص ممکن است به برخی اختلالات سیستم غدد درون‌ریز مبتلاء گردد.

سیستم غدد درون‌ریز چه کاری انجام می‌دهد
هورمون‌ها پیام‌رسان‌های شیمیایی هستند که وارد سیستم گردش خون می‌شوند و به واسطه آن به نواحی خاصی از بدن می‌روند. این هورمون‌ها در مرحله بعد روی یک ارگان یا دیگر سلول‌ها با هدف ایفاء نقش در برخی کنش‌های جسمانی وارد عمل می‌شوند.
برخی غدد در کل بدن این هورمون‌ها را می‌سازند. سیستم غدد درون‌ریز نام این مجموعه غدد است.
هورمون‌هایی که سیستم غدد درون‌ریز ایجاد می‌کنند نقشی در عملکردهای جسمانی زیر دارند:
• تنفس
• متابولیسم
• تولید مثل
• دریافت حسی
• حرکت
• نشو و نمای جنسی
• رشد
هورمون‌ها می‌توانند به تمامی نواحی بدن برسند. به هر حال، آنها فقط سلول‌هایی را هدف می‌گیرند که دارای گیرنده‌های سازگار هستند. این سلول‌ها مجهز به پاسخ‌گویی هورمونی هستند و برخی عملکردها را در زمان تماس با این هورمون‌ها انجام می‌دهند.
هورمون‌ها از طریق اتصال به برخی گیرنده‌های سلولی عمل می‌کنند. وقتی هورمونی به یک گیرنده متصل می‌شود این گیرنده در مرحله بعد دستورات هورمونی را انجام می‌دهد.
غدد مختلف در بدن هورمون‌های مختلفی تولید می‌کنند. این هورمون‌های مختلف دارای عملکردهای مختلفی هستند.

ارگان‌ها و غدد سیستم غدد درون‌ریز
در ادامه فهرستی از غدد و ارگان‌های سیستم غدد درون‌ریز آمده است.

هیپوتالاموس
هیپوتالاموس در مغز قرار دارد. این غده سیستم غدد درون‌ریز را هماهنگ کرده و آن را با سیستم عصبی مرتبط می‌سازد.
هیپوتالاموس سیگنال‌هایی را از قسمت‌های مختلف مغز می‌گیرد. این غده در مرحله بعد هورمون‌هایی را بر مبنای سیگنال‌های مورد اشاره رها کرده و مهار می‌کند.
این هورمون‌ها در مرحله بعد روی غده هیپوفیز عمل می‌کنند، که به نوبه خود کنش‌های چندین غده در بدن را هدایت می‌کند.
هیپوتالاموس هورمون‌هایی را که در موارد زیر نقش دارند ترشح می‌کند:
• تنظیم دمای بدن
• اشتها
• افزایش وزن
• خلق و خو
• میل جنسی
• خواب
• تشنگی

غده هیپوفیز
غده هیپوفیز در محدوده پایه مغز قرار دارد. این غده گاهی از اوقات به عنوان "غده مستر" شناخته می‌شود زیرا نقشی در بسیاری از عملکردها بدنی ایفاء می‌کند.
غده هیپوفیز هورمون‌هایی را ترشح می‌کند که در سراسر بدن حرکت می‌کنند. این هورمون‌ها یا برخی فرآیندها را در بدن هدایت کرده یا دیگر غدد را برای تولید هورمون‌های دیگر تحریک می‌نمایند.
غده هیپوفیز هورمون‌های زیر را تولید می‌کند:
• پرولاکتین. این هورمون تولید شیر پستان را پس از زایمان تحریک می‌کند. میزان بالای پرولاکتین می‌تواند بر هورمون‌هایی که تخمدان‌ها را در زنان و بیضه‌ها را در مردان کنترل می‌کنند تأثیر بگذارد. پرولاکتین بر پریود عادت ماهانه، عملکرد جنسی و باروری تأثیرگذار است.
• هورمون رشد. این هورمون باعث تحریک رشد در کودکان می‌شود. هورمون مزبور همچنین نقشی در نگهداری سلامت عضلات و استخوان‌ها در افراد تمامی سنین بر عهده دارد. هورمون رشد همچنین بر توزیع چربی در بدن تأثیرگذار است.
• ادرنوکورتیکوتوپین (ACTH). این هورمون باعث می‌شود تا غده ادرنال کورتیزول تولید کند. کورتیزول به حفظ میزان فشار خون و قند خون کم می‌کند. بدن مقادیر بالای این هورمون را در زمانی که شخص زیر استرس نباشد تولید می‌نماید.
• هورمون تحریک تیروئید (TSH). این هورمون باعث می‌شود تا غده تیروئید هورمون‌هایی را که متابولیسم بدن، تعادل انرژی، رشد؛ و فعالیت سیستم عصبی را تنظیم می‌کنند تولید کند.
• هورمون لوتینزه کننده. این هورمون تولید تستوسترون در مردان و تخمک در زنان را تحریک می‌کند.
• هورمون تحریک فولیکول (FSH). این هورمون تولید اسپرم را در مردان تحریک می‌کند. هورمون مزبور همچنین باعث می‌شود تخمدان‌ها استروژن تولید ‌کنند و تخمک‌ها را در زنان ایجاد ‌نمایند.
• هورمون ضد دیورتیک (ADH). این هورمون در هیپوتالاموس ساخته می‌شود اما در غده هیپوفیز خلفی ذخیره و رها می‌گردد. هورمون مزبور تعادل آب در بدن را تنظیم می‌کند. این هورمون همچنین میزان سدیم را در خون تنظیم می‌نماید. ADH می‌تواند آب را در بدن از طریق کاهش مقدار آبی که شخص از طریق ادرار از دست می‌دهد حفظ کند.
• اکسی‌توسین. این هورمون باعث جریان شیر در طول شیردهی می‌شود و می‌تواند به پیشرفت وضع حمل در طول زایمان کمک کند. اکسی‌توسین نیز در هیپوتالاموس ساخته می‌شود اما در غده هیپوفیز قدامی ذخیره و از آن ترشح می‌گردد.

غده پاراتیروئید
غده پاراتیروئید شامل گروهی متشکل از چهار غده کوچک است که پشت غده تیروئید قرار دارد. این غده هورمون پاراتیروئید (PTH) تولید می‌کند.
PTH ایجاد ویتامین D فعال را در کلیه‌ها تسهیل می‌کند. این روند به کنترل میزان کلسیم و فسفر کمک می‌نماید. این وضعیت باعث می‌شود تا PTH نقشی اساسی در رشد و نمو و سلامت داشته باشد.

لوزالمعده
لوزالمعده ارگانی غده‌ای است که در محدوده شکم قرار دارد. عملکرد اصلی این غده حفظ میزان قند خون در محدوده سالم است.
در زیر دو هورمون اصلی که لوزالمعده آنها را می‌سازد فهرست شده‌اند:
• انسولین
• گلوکاگون. این هورمون مانع از افت بیش از حد میزان قند خون می‌شود. گلوکاگون باعث می‌شود تا کبد قند خون ذخیره شده را پیش از رهش به درون جریان گردش خون به شکلی کاربردی درآورد. گلوکاگون همچنین کبد را از ذخیره گلوکز بازمی‌دارد که به معنی بودن بیشتر آن در خون است.

تیروئید
تیروئید در قسمت جلو گردن قرار گرفته است. این غده نقشی مهم در کنترل متابولیسم بر عهده دارد.
هورمون‌هایی که تیروئید تولید می‌کند بر مسیر مصرف انرژی بدن، مصرف اکسیژن و تولید گرما تأثیر می‌گذارند.

غده ادرنال
غدد ادرنال در قسمت بالای کلیه‌ها قرار گرفته‌اند. این غده‌ها هورمون‌هایی مثل موارد زیر را تولید می‌کنند:
• گلوکوکورتیکوئیدها شامل کورتیزول
• ماینراکورتیکوئیدها
• اندروژن‌های ادرنال
• کاته‌کولامین‌هایی مثل: اپی‌نفرین، که به نام ادرنالین نیز شناخته می‌شوند؛ و نوراپی‌نفرین. این هورمون‌ها می‌توانند در موارد زیر به بدن کمک کنند:
• کمک به حفظ عملکرد کامل قلب و عروق
• کمک به پاسخ‌دهی خوب به موقعیت‌های استرس‌زا
• تقویت کاربرد کامل کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها
• توزیع چربی ذخیره شده
• تولید بوی بدن و موی زهاری
• تقویت سیستم سالم گوارش

غده پینه‌آل
غده پینه‌آل در مغز قرار دارد. این غده هورمون ملاتونین را تولید می‌کند.
اتونین بر ضربآهنگ خواب از طریق کمک به بدن در شناسایی زمان به خواب رفتن تأثیر می‌گذارد.

تخمدان‌ها
تخمدان‌ها در زنان وجود دارند. آنها در یک چهارم پایین سمت چپ و راست شکم قرار گرفته‌اند.
تخمدان‌ها تخمک و نیز هورمون‌های زیر را تولید می‌کنند:
• استروژن
• تستوسترون
• پروژسترون
این هورمون‌ها نقشی حیاتی در فرآیندهای زیر بر عهده دارند:
• توسعه ارگان تولید مثل
• رشد و نمو پستان
• سلامت استخوان
• بارداری
• باروری

بیضه‌ها
این غدد در مردان وجود دارند و در کیسه بیضه قرار گرفته‌اند.
بیضه‌ها هورمون تستوسترون تولید می‌کنند. تستوسترون رشد آلت تناسلی را هنگامی که شخص بزرگ‌تر می‌شود و همچنین رشد موی صورت و موی بدن را تقویت می‌کند.
تستوسترون همچنین نقشی در عمیق شدن صدای شخص در زمان رسیدن سن بلوغ ایفاء کرده و همچنین به موارد زیر کمک می‌کند:
• حفظ میل جنسی
• تقویت تولد اسپرم
• حفظ توده عضلانی
• حفظ توده استخوانی

وضعیت‌ها و اختلالات سیستم غدد درون‌ریز
وقتی سیستم غدد درون‌ریز مقادیر ناصحیح برخی هورمون‌ها را تولید ‌کند شخص ممکن است به اختلالات مختلفی دچار گردد.

دیابت
دیابت وضعیتی است که در آن بدن نمی‌تواند میزان قند را در جریان خون کنترل کند.
دیابت زمانی بروز می‌کند که لوزالمعده نمی‌تواند مقدار کافی انسولین تولید کند یا بدن نمی‌تواند به شکل مؤثر انسولین تولید شده را مورد استفاده قرار دهد. انواع مختلفی از دیابت وجود دارد. علایم شایع دیابت عبارتند از:
• تکرر ادرار
• احساس تشنگی مداوم
• احساس خستگی بیش از میزان معمول
• کاهش وزن ناگهانی
• تاری دید
• افزایش میزان اشتها
مردم می‌توانند دیابت خود را با دارو و تغییرات رژیم غذایی مدیریت کنند.
اگر کسی دیابت خود را مدیریت نکند این وضعیت می‌تواند پیامدهایی شامل موارد زیر در پی داشته باشد:
• بیماری‌های دهان و دندان یا لثه
• مشکلات چشم و کاهش بینایی
• مشکلات پا، شامل بی‌حسی پا، که به اولسر منجر می‌شود.
• بیماری قلبی
• صدمات عصب، مثل نوروپاتی دیابتی
• استروک
• بیماری کلیه

سندرم کوشینگ
سندرم کوشینگ زمانی بروز می‌کند که سیستم غدد درون‌ریز به مقدار بیش از حد هورمون کورتیزول تولید می‌کند.
علایم شایع سندرم کوشینگ عبارتند از:
• افزایش وزن
• لاغری دست و پا
• گرد شدن صورت
• افزایش چربی در قسمت پایه گردن
• یک توده چربی که در بین شانه‌ها ایجاد می‌شود
• به آسانی کبود شدن
• ضعف عضلانی
• ایجاد نشانه‌های بزرگ کشیده، بنفش رنگ عموماً بر روی شکم، پستان‌ها، مفصل ران و زیر بازوها
پیامدهای سندرم کوشینگ عبارتند از:
• حمله قلبی
• استروک
• لخته خون در پاها و ریه‌ها
• انواع عفونت
• از دست دادن استخوان، و شکستگی
• فشار خون بالا
• میزان ناسالم کلسترول
• افسردگی
• کاهش حافظه
• دشواری تمرکز
• مقاومت به انسولین و پیش‌دیابت
• دیابت نوع 2

عدم کفایت ادرنال و بیماری ادیسون
اگر کسی دچار عدم کفایت ادرنال باشد آنگاه غدد ادرنال وی به میزان کافی از برخی هورمون‌ها را تولید نخواهند کرد.
بیماری ادیسون نوعی از عدم کفایت ادرنال است. این بیماری زمانی بروز می‌کند که غدد ادرنال شخص صدمه دیده و نتوانند مقدار کافی کورتیزول و گاه الدوسترون را تولید کنند.
عدم کفایت ادرنال می‌تواند بر روش پاسخ بدن به استرس تأثیر بگذارد. این وضعیت همچنین بر روشی که بدن دیگر عملکردهای ضروری را حفظ می‌کند تأثیرگذار است.
علایم شایع عدم کفایت ادرنال عبارتند از:
• خستگی مفرط
• ضعف عضلانی
• کاهش اشتها
• کاهش وزن
• درد شکم
اگر کسی دچار اختلال مزبور باشد درمان صحیح می‌تواند به زندگی فعال و معمول بینجامد.

پرکاری تیروئید
گر کسی دچار پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدیسم) باشد آنگاه غده تیروئید مقدار بیش از حدی از بسیاری هورمون‌ها را تولید می‌کند.
با تولید مقادیر بیش از حد برخی هورمون‌ها، پرکاری تیروئید می‌توانند باعث علایمی شامل موارد زیر گردد:
• عصبانیت
• بی‌قراری
• ناتوانی در آرام گرفتن
• احساس گرما
• عدم تحمل حرارت
• تعریق
• تپش قلب
• خستگی مفرط
• افزایش تواتر حرکات روده
• افزایش اشتها
• کاهش وزن
چند علت محتمل برای مشکل مزبور مطرحند که عبارتند از:
• بیماری خودایمنی تیروئید
• نودول تیروئیدی سمی
• التهاب تیروئید
• استفاده از برخی داروها برای درمان اختلالات دیگر
در صورت درمان صحیح، شخص می‌تواند از زندگی معمول برخوردار شود. در هر حال، بدون درمان، پرکاری تیروئید می‌تواند به شماری از پیامدها منجر گردد. این شامل اختلال عملکرد قلب و نارسایی قلبی، استروک، و استئوپوروزیس می‌شود.

دیگر اختلالات سیستم غدد درون‌ریز
این اختلالات عبارتند از:
• ژیگانتیسم
• هیپوتیروئیدیسم
• نئوپلازی غدد درون‌ریز چندگانه نوع 1 و 2
• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
• بلوغ زودرس

چه هنگامی به پزشک مراجعه کنیم
اگر کسی به وجود نوعی بیماری سیستم غدد درون‌ریز در خود مشکوک باشد باید با پزشک مشورت کند. تشخیص صحیح می‌تواند به شخص در آغاز درمان که می‌تواند به بهبود زندگی وی منجر می‌شود کمک کند.
اغلب درمان یک اختلال غدد درون‌ریز می‌تواند ریسک عوارض مرتبط به این وضعیت را در بیمار کاهش دهد.

خلاصه
سیستم غدد درون‌ریز نامی برای غددی در بدن است که هورمون‌ها را تولید می‌کنند. این غدد تیروئید، هپوفیز و ادرنال را شامل می‌شوند.
سیستم غدد درون‌ریز تولید هورمون‌هایی شامل انسولین، استروژن، تستوسترون و ادرنالین را شامل می‌شوند.
این هورمون‌ها نقشی در تعدادی از عملکردها شامل سیستم تنفسی، متابولیسم، تولید مثل، دریافت حسی، رشد و نمو جنسی، و رشد بر عهده دارند.
اگر غدد مزبور از کارآیی کامل برخوردار نباشند، ممکن است مقادیر ناصحیح هورمون‌ها را تولید کنند. این وضعیت می‌تواند باعث ابتلاء شخص به برخی اختلالات سیستم غدد درون‌ریز منجر گردد.
مثال‌هایی از اختلالات مزبور دیابت، پرکاری تیروئید، عدم کفایت ادرنال، و سندرم کوشینگ را شامل می‌شود./

سیستم غدد درون‌ریز بدن: چگونگی کارکرد و بیماری‌ها
دکتر کلی وود، آدام راودن
ترجمه فرهنگ راد

Source:
Medical News Today
Endocrine system: How it functions and potential conditions
Medically reviewed by Kelly Wood, MD —
Written by Adam Rowden
On December 20, 2021