• جیمز مکلینتاش
• مرور از: دانشکدۀ پزشکی دانشگاه ایلینویز – شیکاگو
• ترجمه هامیک رادیان
کتوزیس (کتوز) یک فرآیند نرمال سوخت و ساز در بدن است. وقتی بدن دارای میزان کافی گلوکز به عنوان انرژی نیست، در عوض به سوزانیدن چربیهای ذخیره شده رو میآورد. این روند منجر به تجمع اسیدهایی به نام کتون‌ها در بدن می‌شود.
برخی افراد از طریق پیگیری یک رژیم غذایی موسوم به کتوژنیک یا رژیم غذایی کمکربوهیدرات مشوق کتوز می‌شوند. هدف این رژیم غذایی امتحان و سوزاندن چربی ناخواسته از طریق واداشتن بدن به اتکاء بر چربی به عنوان انرژی به جای کربوهیدرات است.
کتوز همچنین به صورت شایع در بیماران دچار دیابت مشاهده می‌شود، زیر این فرآیند در صورتی که بدن قادر به ایجاد انسولین به مقدار کافی نباشد، یا توان استفادۀ کامل از انسولین تولید شده را نداشته باشد نیز رخ میدهد.
احتمال توسعۀ مشکلات مرتبط به میزان بیش از حد کتوز در بیماران دچار دیابت نوع 1 بیش از بیماران دیابت نوع 2 است.
کتوز چیست؟
در موارد نرمال سلولهای بدن از گلوکز به عنوان شکل اولیۀ انرژی استفاده میکنند. گلوکز معمولاً از کربوهیدراتهای موجود در غذاها شامل موارد زیر به دست میآید:
• قند – مثل میوهها، و شیر یا ماست
• غذاهای نشاستهدار – مثل نان و پاستا
بدن اینها را شکسته به قندهای ساده تبدیل می‌کند. گلوکز هم می‌تواند به عنوان سوخت بدن به کار رود و هم ممکن است که در کبد و عضلات به عنوان گلیکوژن ذخیره شود.
اگر گلوکز کافی برای تأمین انرژی مورد نیاز در دسترس نباشد، بدن برای برآورده کردن نیاز خود به انرژی به یک راهکار جایگزین روی میآورد. به طور خاص بدن در این موقعیت برای تأمین گلوکز از تری‌گلیسیریدها برای شکستن چربی ذخیره شده اقدام می‌کند.
کتون‌ها یک محصول جانبی این فرآیند هستند.
کتون‌ها اسیدهایی هستند که در خون تـــشکیل می‌شوند و با ادرار از بین میروند. وقتی مقادیر کتون‌ها کم باشد، این نشان میدهد که بدن در حال درهم‌شکستن و خُرد کردن چربی است، اما سطوح بالای کتون‌ها می‌تواند باعث مسمومیت بدن شده به فرآیندی موسوم به کتواسیدوز منجر شود.
کتواسیدوز تشریح کنندۀ فرآیندی متابولیکی است که در آن بدن چربی را به انرژی تبدیل کرده و در خلال فرآیند کتون ایجاد می‌کند.
رژیم غذایی کتوژنیک
بر اثر این واقعیت که کتوز چربی ذخیره شدۀ بدن را درهم میشکند، برخی از رژیمهای غذایی برای تسهیل کاهش وزن هدف ایجاد این وضعیت در بدن را دنبال میکنند.
رژیم غذایی کتوژنیک همچنین به موارد زیر ارجاع دارد:
• رژیم غذایی کتوژنیک
• رژیم غذایی کتو
• رژیم غذایی کمکربوهیدرات
خود این رژیم را می‌توان به عنوان یک رژیم غذایی پرچربی در نظر گرفت، که در آن حدود 75 درصد کالریها از چربیها به دست میآید. در مقابل، 20 درصد کالریها از پروتئینها و 5 درصد آنها از کربوهیدراتها گرفته می‌شوند.
استفاده از رژیم غذایی کتوژنیک می‌تواند در کوتاه مدت به کاهش وزن منجر شود. یک مطالعۀ منتشر شده در سال 2008 در "نشریه تغذیه بالینی آمریکا" پی برد که مردان چاق در پی دنبال کردن یک رژیم غذایی کتوژنیک در طول چهار هفته در حدود 12 پوند از وزن بدن خود را در طول این مدت از دست میدهند.
نمونهها قادر بودند تا بدون احساس گرسنگی در طول پیگیری این رژیم غذایی کالریهای کمتری مصرف کنند.
آیا کتوز سالم است؟
رژیم غذایی کتوژنیک می‌تواند در بیماریهای جدی نظیر موارد زیر اثراتی در پی داشته باشد:
• بیماری قلبی عروقی
• دیابت
• سندرم متابولیک
این رژیم همچنین بهتر از رژیمهای غذایی با کربوهیدرات متوسط سطح کلسترول HDL را بهبود میبخشد.
این فواید سلامت می‌تواند به علت کاهش وزن اضافی و خوردن غذاهای سالمتر باشد تا نتیجۀ کاهش مصرف کربوهیدراتها.
رژیم غذایی کتوژنیک همچنین برای نظارت پزشکی در موارد کاهش تشنج در کودکان دچار صرع که به دیگر اشکال درمانی پاسخ نمیدهند مورد استفاده قرار گرفته است. برخی مطالعات عنوان کردهاند که این رژیم غذایی همچنین می‌تواند در بزرگسالان دچار صرع نیز مفید باشد، اگرچه برای تأیید این یافته‌ها به تحقیق بیشتری نیاز است.
به هر جهت چنین به نظر میرسد که رژیم غذایی کتوژنیک در درازمدت دارای فواید قابل ملاحظهای نیست.
انجمن قلب آمریکا (AHA)، کالج کاردیولوژی آمریکا، و انجمن چاقی به این جمعبندی رسیدهاند که شواهد کافی برای نشان دادن این موضوع وجود ندارد که رژیمهای غذایی کمکربوهیدرات مثل رژیم کتوژنیک فوایدی برای سلامت قلب داشته باشند.
بیماریهای دیگری نیز برای ارزیابی فواید رژیم کتوژنیک مورد ارزیابی قرار گرفتهاند که شامل موارد زیرند:
• سندرم متابولیک
• بیماری آلزایمر
• آکنه
• سرطان
• بیماری تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
• بیماری لو ژریک
کتوز و دیابت
در بیماران دیابتی، کتوز می‌تواند به این دلیل رخ دهد که بدن دارای انسولین کافی برای پردازش گلوکز در بدن نیست. وجود کتون‌ها در ادرار نشانگری برای این موضوع است که دیابت در بیمار به طور کامل تحت کنترل قرار ندارد.
برخی متخصصان تغذیه، رژیم غذایی کتوژنیک را برای افراد دچار دیابت نوع 2 که به نام دیابت غیر وابسته به انسولین (NIDDM) نیز شناخته می‌شود، توصیه میکنند. در دیابت نوع 2 بدن هنوز مقداری انسولین تولید می‌کند اما قادر نیست تا انسولین را به داخل گلوکز درون سلولها برای استفاده به عنوان سوخت انتقال دهد.
رژیم غذایی کتوژنیک بر کاهش مقدار دریافتی کربوهیدرات در رژیم غذایی تمرکز می‌کند. به افراد دچار دیابت نوع 2 توصیه می‌شود تا میزان کربوهیدرات مصرفی خود را کاهش دهند زیرا کربوهیدراتها به گلوکز تبدیل می‌شوند و سطح قند خون را افزایش میدهند.
بیماران دچار دیابت که رژیم غذایی کتوژنیک را دنبال میکنند نیاز به آن دارند که سطح کتون خود را به دقت پایش کنند. در صورت افزایش بیش از حد این سطح امکان بروز یک بیماری جدی به نام کتواسیدوز وجود دارد، و اگرچه این بیماری اغلب در افراد دچار دیابت نوع 1 شایع است، افراد مبتلاء به دیابت نوع 2 نیز امکان دچار شدن به آن را دارند.
کتواسیدوز
کتواسیدوز نوعی بیماری است که در آن سطح کتون‌ها در بدن به شکل غیر معمول افزایش مییابد، و باعث ایجاد مسمومیت بدن می‌شود. کتواسیدوز یک بیماری جدی و خطرناک است که می‌تواند به سرعت و گاهی اوقات در طول 24 ساعت ایجاد شود.
کتواسیدوز چند محرک بالقوۀ متفاوت دارد. بیشترین شیوع این بیماری بر اثر بیماریهایی است که به تولید مقادیر بالای هورمونهایی که بر ضد انسولین عمل میکنند، منجر می‌شوند.
کتواسیدوز همچنین می‌تواند نتیجۀ وجود مشکلات در درمان با انسولین باشد، یا از طریق برهم خوردن جدول زمانی درمان با انسولین یا بر اثر عدم دریافت مقدار کافی آن. محرکهای کمتر شایع کتواسیدوز شامل موارد زیر هستند:
• سوء مصرف مواد
• ترومای عاطفی
• ترومای جسمانی
• استرس
• جراحی
کتواسیدوز بیشترین شیوع را در میان افراد دچار دیابت نوع 1 دارد چرا که بدن در این بیماری قادر به تولید انسولین نیست. اگرچه کمتر شایع است، اما امکان بروز کتواسیدوز در مردم مبتلا به دیابت نوع 2 نیز وجود دارد.
مقادیر بالای کتون‌ها در ادرار و نیز بالا بودن سطح قند خون (هیپرگلیسمی) نشانههای کتواسیدوز هستند و می‌توان این نشانهها را با استفاده از تستهای خانگی تشخیص داد.
علایم اولیۀ کتواسیدوز شامل موارد زیر است:
• درد در ناحیۀ شکم
• گیجی و دشواری در تمرکز
• خشکی یا گرگرفتگی پوست
• تشنگی بیش از حد و خشکی دهان
• تنفس با بوی میوه
• تکرر ادرار
• اسهال و استفراغ
• تنگی تنفس یا تنفس سریع
درمان کتوز و پیشگیری
کتوز معمولاً در افراد سالم دارای رژیم غذایی متعادل و وعدههای غذایی منظم بروز نمیکند. کاهش شدید مقدار کالریها و کربوهیدراتهای مصرفی، ورزش در مدت زمان طولانی، یا بارداری، همگی میتوانند محرک کتوز باشند.
در بیماران دیابتی، کتوز و در نهایت کتواسیدوز ممکن است بر اثر مصرف ناکافی انسولین برای مدیریت کامل بیماری، یا از یاد بردن وعدههای غذایی، در صورت بروز واکنش انسولین (اغلب در هنگام خواب)، رخ دهد.
کتواسیدوز دیابتی یک وضعیت اورژانسی تلقی می‌شود زیرا می‌تواند به کمای دیابتی و حتی مرگ بیمار منجر گردد. درمان معمولاً توسط متخصصان بخش اورژانس انجام می‌شود که با بستری کردن بیمار در بخش مراقبتهای ویژه دنبال میگردد.
برای بیماران دیابتی موازین زیر معمولاً رعایت می‌شود:
• جایگزینی مایعات – برای سیراب کردن مجدد بدن و رقیق کردن قند اضافی موجود در خون.
• جایگزینی الکترولیت – الکترولیتها برای کمک به عملکرد صحیح قلب، عضلات و سلولهای عصبی مورد نیازند. سطح آنها در خون اغلب در غیاب انسولین دچار افت می‌شود.
درمان انسولین – این درمان برای معکوس کردن فرآیند موجب بروز کتواسیدوز انجام می‌شود. در میان افراد سالم، دنبال کردن رژیم غذایی سالم و متعادل و ورزش منظم می‌تواند از کتوز پیشگیری کند.
به علاوه موزاینی وجود دارد که افراد دچار دیابت باید برای کمک به پیشگیری از کتواسیدوز مراعات کنند:
• پایش سطح قند خون با دقت و به طور مکرر – دستکم سه تا چهار بار در روز.
• مشورت در مورد دوز انسولین با یک متخصص و پیگیری برنامۀ درمانی دیابت.
• چشم باز نگه داشتن بر روی میزان کتون با استفاده از کیت مخصوص، مخصوصاً در هنگام بیماری یا قرار داشتن تحت استرس.
برای آشنایی با معروفترین رژیمهای غذایی کاهش وزن در دنیا مطالعه لینکهای زیر در وبسایت مهرین - اخبار سلامت پیشنهاد می‌شود:
رژیم غذایی اتکینز
رژیم غذایی ساحل جنوبی
رژیم غذایی گیاهخواری
رژیم غذایی مدیترانه‌ای
رژیم غذایی دیدبانان وزن (رژیم غذایی مراقبان وزن)
Source:
Ketosis: What is ketosis?
Written by James McIntosh Reviewed by University of Illinois-Chicago, School of Medicine
Last updated: Tue 21 March 2017
