کتوزیس (کتوز) یا تجمع اسیدهای کتون بر اثر سوزاندن چربی به جای قند

• جیمز مک‎لینتاش
• مرور از: دانشکدۀ پزشکی دانشگاه ایلی‎نویز – شیکاگو
• ترجمه هامیک رادیان

کتوزیس (کتوز) یک فرآیند نرمال سوخت و ساز در بدن است. وقتی بدن دارای میزان کافی گلوکز به عنوان انرژی نیست، در عوض به سوزانیدن چربی‎های ذخیره شده رو می‎آورد. این روند منجر به تجمع اسیدهایی به نام کتون‎ها در بدن می‎شود.
برخی افراد از طریق پیگیری یک رژیم غذایی موسوم به کتوژنیک یا رژیم غذایی کم‎کربوهیدرات مشوق کتوز می‎شوند. هدف این رژیم غذایی امتحان و سوزاندن چربی ناخواسته از طریق واداشتن بدن به اتکاء بر چربی به عنوان انرژی به جای کربوهیدرات است.
کتوز همچنین به صورت شایع در بیماران دچار دیابت مشاهده می‎شود، زیر این فرآیند در صورتی که بدن قادر به ایجاد انسولین به مقدار کافی نباشد، یا توان استفادۀ کامل از انسولین تولید شده را نداشته باشد نیز رخ می‎دهد.
احتمال توسعۀ مشکلات مرتبط به میزان بیش از حد کتوز در بیماران دچار دیابت نوع 1 بیش از بیماران دیابت نوع 2 است.

کتوز چیست؟
در موارد نرمال سلول‎های بدن از گلوکز به عنوان شکل اولیۀ انرژی استفاده می‎کنند. گلوکز معمولاً از کربوهیدرات‎های موجود در غذاها شامل موارد زیر به دست می‎آید:
• قند – مثل میوه‎ها، و شیر یا ماست
• غذاهای نشاسته‎دار – مثل نان و پاستا
بدن اینها را شکسته به قندهای ساده تبدیل می‎کند. گلوکز هم می‎تواند به عنوان سوخت بدن به کار رود و هم ممکن است که در کبد و عضلات به عنوان گلیکوژن ذخیره شود.
اگر گلوکز کافی برای تأمین انرژی مورد نیاز در دسترس نباشد، بدن برای برآورده کردن نیاز خود به انرژی به یک راهکار جایگزین روی می‎آورد. به طور خاص بدن در این موقعیت برای تأمین گلوکز از تری‌گلیسیریدها برای شکستن چربی ذخیره شده اقدام می‎کند.
کتون‎ها یک محصول جانبی این فرآیند هستند.
کتون‎ها اسیدهایی هستند که در خون تـــشکیل می‌شوند و با ادرار از بین می‎روند. وقتی مقادیر کتون‎ها کم باشد، این نشان می‎دهد که بدن در حال درهم‌شکستن و خُرد کردن چربی است، اما سطوح بالای کتون‎ها می‎تواند باعث مسمومیت بدن شده به فرآیندی موسوم به کتواسیدوز منجر شود.
کتواسیدوز تشریح کنندۀ فرآیندی متابولیکی است که در آن بدن چربی را به انرژی تبدیل کرده و در خلال فرآیند کتون ایجاد می‎کند.

رژیم غذایی کتوژنیک
بر اثر این واقعیت که کتوز چربی ذخیره شدۀ بدن را درهم می‎شکند، برخی از رژیم‎های غذایی برای تسهیل کاهش وزن هدف ایجاد این وضعیت در بدن را دنبال می‎کنند.
رژیم غذایی کتوژنیک همچنین به موارد زیر ارجاع دارد:
• رژیم غذایی کتوژنیک
• رژیم غذایی کتو
• رژیم غذایی کم‎کربوهیدرات
خود این رژیم را می‎توان به‌ عنوان یک رژیم غذایی پرچربی در نظر گرفت، که در آن حدود 75 درصد کالری‎ها از چربی‎ها به‌ دست می‎آید. در مقابل، 20 درصد کالری‎ها از پروتئین‎ها و 5 درصد آنها از کربوهیدرات‎ها گرفته می‎شوند.
استفاده از رژیم غذایی کتوژنیک می‎تواند در کوتاه مدت به کاهش وزن منجر شود. یک مطالعۀ منتشر شده در سال 2008 در "نشریه تغذیه بالینی آمریکا" پی برد که مردان چاق در پی دنبال کردن یک رژیم غذایی کتوژنیک در طول چهار هفته در حدود 12 پوند از وزن بدن خود را در طول این مدت از دست می‎دهند.
نمونه‎ها قادر بودند تا بدون احساس گرسنگی در طول پیگیری این رژیم غذایی کالری‎های کمتری مصرف کنند.

آیا کتوز سالم است؟
رژیم غذایی کتوژنیک می‎تواند در بیماری‎های جدی نظیر موارد زیر اثراتی در پی داشته باشد:
• بیماری قلبی عروقی
• دیابت
• سندرم متابولیک
این رژیم همچنین بهتر از رژیم‎های غذایی با کربوهیدرات متوسط سطح کلسترول HDL را بهبود می‎بخشد.
این فواید سلامت می‎تواند به علت کاهش وزن اضافی و خوردن غذاهای سالم‎تر باشد تا نتیجۀ کاهش مصرف کربوهیدرات‎ها.
رژیم غذایی کتوژنیک همچنین برای نظارت پزشکی در موارد کاهش تشنج در کودکان دچار صرع که به دیگر اشکال درمانی پاسخ نمی‎دهند مورد استفاده قرار گرفته است. برخی مطالعات عنوان کرده‎اند که این رژیم غذایی همچنین می‎تواند در بزرگسالان دچار صرع نیز مفید باشد، اگرچه برای تأیید این یافته‎ها به تحقیق بیشتری نیاز است.
به هر جهت چنین به نظر می‎رسد که رژیم غذایی کتوژنیک در درازمدت دارای فواید قابل ملاحظه‎ای نیست.
انجمن قلب آمریکا (AHA)، کالج کاردیولوژی آمریکا، و انجمن چاقی به این جمع‎بندی رسیده‎اند که شواهد کافی برای نشان دادن این موضوع وجود ندارد که رژیم‎های غذایی کم‎کربوهیدرات مثل رژیم کتوژنیک فوایدی برای سلامت قلب داشته باشند.
بیماری‎های دیگری نیز برای ارزیابی فواید رژیم کتوژنیک مورد ارزیابی قرار گرفته‎اند که شامل موارد زیرند:
• سندرم متابولیک
• بیماری آلزایمر
• آکنه
• سرطان
• بیماری تخمدان پلی‎کیستیک (PCOS)
• بیماری لو ژریک

کتوز و دیابت
در بیماران دیابتی، کتوز می‎تواند به این دلیل رخ دهد که بدن دارای انسولین کافی برای پردازش گلوکز در بدن نیست. وجود کتون‎ها در ادرار نشانگری برای این موضوع است که دیابت در بیمار به طور کامل تحت کنترل قرار ندارد.
برخی متخصصان تغذیه، رژیم غذایی کتوژنیک را برای افراد دچار دیابت نوع 2 که به نام دیابت غیر وابسته به انسولین (NIDDM) نیز شناخته می‎شود، توصیه می‎کنند. در دیابت نوع 2 بدن هنوز مقداری انسولین تولید می‎کند اما قادر نیست تا انسولین را به داخل گلوکز درون سلول‎ها برای استفاده به عنوان سوخت انتقال دهد.
رژیم غذایی کتوژنیک بر کاهش مقدار دریافتی کربوهیدرات در رژیم غذایی تمرکز می‎کند. به افراد دچار دیابت نوع 2 توصیه می‎شود تا میزان کربوهیدرات مصرفی خود را کاهش دهند زیرا کربوهیدرات‎ها به گلوکز تبدیل می‎شوند و سطح قند خون را افزایش می‎دهند.
بیماران دچار دیابت که رژیم غذایی کتوژنیک را دنبال می‎کنند نیاز به آن دارند که سطح کتون خود را به دقت پایش کنند. در صورت افزایش بیش از حد این سطح امکان بروز یک بیماری جدی به نام کتواسیدوز وجود دارد، و اگرچه این بیماری اغلب در افراد دچار دیابت نوع 1 شایع است، افراد مبتلاء به دیابت نوع 2 نیز امکان دچار شدن به آن را دارند.

کتواسیدوز
کتواسیدوز نوعی بیماری است که در آن سطح کتون‎ها در بدن به شکل غیر معمول افزایش می‎یابد، و باعث ایجاد مسمومیت بدن می‎شود. کتواسیدوز یک بیماری جدی و خطرناک است که می‎تواند به سرعت و گاهی اوقات در طول 24 ساعت ایجاد شود.
کتواسیدوز چند محرک بالقوۀ متفاوت دارد. بیشترین شیوع این بیماری بر اثر بیماری‎هایی است که به تولید مقادیر بالای هورمون‎هایی که بر ضد انسولین عمل می‎کنند، منجر می‎شوند.
کتواسیدوز همچنین می‎تواند نتیجۀ وجود مشکلات در درمان با انسولین باشد، یا از طریق برهم خوردن جدول زمانی درمان با انسولین یا بر اثر عدم دریافت مقدار کافی آن. محرک‎های کمتر شایع کتواسیدوز شامل موارد زیر هستند:
• سوء مصرف مواد
• ترومای عاطفی
• ترومای جسمانی
• استرس
• جراحی
کتواسیدوز بیشترین شیوع را در میان افراد دچار دیابت نوع 1 دارد چرا که بدن در این بیماری قادر به تولید انسولین نیست. اگرچه کمتر شایع است، اما امکان بروز کتواسیدوز در مردم مبتلا به دیابت نوع 2 نیز وجود دارد.
مقادیر بالای کتون‌ها در ادرار و نیز بالا بودن سطح قند خون (هیپرگلیسمی) نشانه‎های کتواسیدوز هستند و می‎توان این نشانه‎ها را با استفاده از تست‎های خانگی تشخیص داد.
علایم اولیۀ کتواسیدوز شامل موارد زیر است:
• درد در ناحیۀ شکم
• گیجی و دشواری در تمرکز
• خشکی یا گرگرفتگی پوست
• تشنگی بیش از حد و خشکی دهان
• تنفس با بوی میوه
• تکرر ادرار
• اسهال و استفراغ
• تنگی تنفس یا تنفس سریع

درمان کتوز و پیشگیری
کتوز معمولاً در افراد سالم دارای رژیم غذایی متعادل و وعده‎های غذایی منظم بروز نمی‎کند. کاهش شدید مقدار کالری‎ها و کربوهیدرات‎های مصرفی، ورزش در مدت زمان طولانی، یا بارداری، همگی می‎‏توانند محرک کتوز باشند.
در بیماران دیابتی، کتوز و در نهایت کتواسیدوز ممکن است بر اثر مصرف ناکافی انسولین برای مدیریت کامل بیماری، یا از یاد بردن وعده‎های غذایی، در صورت بروز واکنش انسولین (اغلب در هنگام خواب)، رخ دهد.
کتواسیدوز دیابتی یک وضعیت اورژانسی تلقی می‌شود زیرا می‎تواند به کمای دیابتی و حتی مرگ بیمار منجر گردد. درمان معمولاً توسط متخصصان بخش اورژانس انجام می‎شود که با بستری کردن بیمار در بخش مراقبت‎های ویژه دنبال می‎گردد.
برای بیماران دیابتی موازین زیر معمولاً رعایت می‎شود:
• جایگزینی مایعات – برای سیراب کردن مجدد بدن و رقیق کردن قند اضافی موجود در خون.
• جایگزینی الکترولیت – الکترولیت‎ها برای کمک به عملکرد صحیح قلب، عضلات و سلول‎های عصبی مورد نیازند. سطح آنها در خون اغلب در غیاب انسولین دچار افت می‎شود.
درمان انسولین – این درمان برای معکوس کردن فرآیند موجب بروز کتواسیدوز انجام می‎شود. در میان افراد سالم، دنبال کردن رژیم غذایی سالم و متعادل و ورزش منظم می‎تواند از کتوز پیشگیری کند.
به علاوه موزاینی وجود دارد که افراد دچار دیابت باید برای کمک به پیشگیری از کتواسیدوز مراعات کنند:
• پایش سطح قند خون با دقت و به طور مکرر – دستکم سه تا چهار بار در روز.
• مشورت در مورد دوز انسولین با یک متخصص و پیگیری برنامۀ درمانی دیابت.
• چشم باز نگه داشتن بر روی میزان کتون با استفاده از کیت مخصوص، مخصوصاً در هنگام بیماری یا قرار داشتن تحت استرس.

برای آشنایی با معروف‎ترین رژیم‎های غذایی کاهش وزن در دنیا مطالعه لینک‎های زیر در وبسایت مهرین - اخبار سلامت پیشنهاد می‎شود:

رژیم غذایی اتکینز

رژیم غذایی ساحل جنوبی

رژیم غذایی گیاهخواری

رژیم غذایی مدیترانه‌ای

رژیم غذایی دیدبانان وزن (رژیم غذایی مراقبان وزن)

Source:
Ketosis: What is ketosis?
Written by James McIntosh Reviewed by University of Illinois-Chicago, School of Medicine
Last updated: Tue 21 March 2017