متاستاز سرطان چیست، و چگونه و در کجا اتفاق می‎افتد؟

• دکتر لین الدریج
• ترجمۀ فرهنگ راد

متاستاز به گسترش سلول‎های سرطانی از محل شکل‎گیری اولیه در قسمت دیگری از بدن اشاره دارد. سلول‎های سرطانی ممکن است از طریق جریان خون، عروق لنفاوی، یا به صورت ناحیه‎ای گسترش یابند و این کار را به ایـن دلیل می‎توانند انجام دهند که مواد شیمایی که به طور معمول سلول‎ها را در جایی از بدن که به آن تعلق دارند نگه می‎دارند، غایب هستند. سرطان‎ها می‎توانند به هر ناحیۀ مجاور محل شکل‎گیری خود گسترش یابند، اما برخی نقاط شایع در این مورد استخوان‎ها، ریه‎ها، کبد، و مغز است. علایم اغلب مرتبط به وجود سلول‎های سرطانی در دستگاهی از بدن است که آنها در آنجا گسترش یافته‎اند. درمان متاستاز بر اساس نوع سرطان اولیه و ناحیه‌ای که متاستاز در آن رخ داده است، متفاوت است.
درک متاستاز یکی از بخش‌های حساس در تحقیقات سرطان است، زیرا بیماری متاستاتیک مسؤول تقریباً 90 درصد مرگ و میر ناشی از سرطان محسوب می‌شود.

[در این مقاله:]
• متاستاز: تعریف
• اهمیت متاستاز
• چرا سرطان گسترش پیدا می‌کند؟
• سرطان چگونه متاستاز می‎دهد؟
• سرطان‎ها به کجا گسترش پیدا می‌کنند؟
• علایم متاستاز
• درمان متاستاز

متاستاز: تعریف
همچنان که در بالا ذکر شد، "متاستاز" اصطلاحی است که برای تشریح خوشه‎ای از سلول‎های سرطانی در قسمتی از بدن به کار می‎رود که منشأ شکل‌گیری آنها ناحیه دیگری از بدن است. سرطانی که به این طریق گسترش یافته باشد سرطان متاستاتیک نامیده می‎شود. سرطان متاستاتیک بر مبنای محلی که در آن سرطان آغاز شده است نامگذاری می‎شود. برای مثال، اگر سرطان ریه به استخوان‎ها گسترش یافته باشد، آن را "سرطان استخوان" نمی‎نامند بلکه بیشتر "سرطان متاستاتیک ریه به استخوان‌ها" نامیده می‎شود. در این مورد، وقتی سلول‎های سرطانی زیر میکروسکپ مورد بررسی قرار می‎گیرند آنها سلول‎های سرطانی ریه هستند و نه سلول‎های استخوان.
برخی از سرطان‌ها در زمان تشخیص متاستاتیک هستند در حالی که در موارد دیگر آنها پس از گسترش یا برگشت سرطان متاستاتیک می‎شوند. وقتی سرطانی برطرف شده باشد (یا دستکم نتوان آن را توسط انواع اسکن کشف کرد) و سپس همین سرطان در نقطه‎ای دور از محل شکل‎گیری خود برگشت کند، در این حالت برای توصیف وضعیت از اصطلاح "برگشت با فاصله" استفاده می‎شود. در مرحله‌بندی سرطان، توموری که متاستاز داده باشد به طور معمول مرحله 4 سرطان تلقی می‎شود.

اهمیت متاستاز
توانایی متاستاز دادن یک وجه مشخصه اصلی برای تمایز قائل شدن میان تومورهای بدخیم (سرطانی) و تومورهای خوش‎خیم (غیر سرطانی) است. برخی تومورهای بدخیم می‎توانند بسیار بزرگ و باعث بروز مشکلات قابل توجهی شوند، به ویژه اگر در فضایی محصور مثل مغز شکل گرفته باشند. با وجود این تومورهای اینچنینی به دیگر قسمت‎های بدن گسترش پیدا نمی‎کنند.
متاستاز مسؤول 90 درصد مرگ و میر ناشی از سرطان است، و در نتیجه تحقیقات قابل توجهی در جستجوی راه‌هایی برای درمان متاستاز و نیز راه‎هایی برای پیشگیری از گسترش سرطان از مکان اولیه شکل‎گیری آن در دست انجام است.

چرا سرطان گسترش پیدا می‌کند؟
سلول‎های نرمال ورای ناحیه‎ای که به آن تعلق دارند گسترش پیدا نمی‎کنند. برای مثال، سلول‎های ریه علی‎رغم نزدیک بودن به قلب وارد فضای آن نمی‎شوند. دلیل این استقرار وجود "مواد شیمیایی چسبناک" در سلول‎های نرمال است که به نوعی نقش چسب را ایفاء می‎کنند، و سلول‎های مختلف را در محل اولیه شکل‎گیری آنها کنار هم نگه می‎دارند.
در شرایط فقدان این مواد شیمیایی چسبناک، سلول‎های سرطانی جدا شده از تومور "شناور" شده و به جرکت درمی‎آیند و اگر به عروق لنفاوی یا جریان گردش خون برسند آزادانه تغییر مکان می‎دهند. تغییر دیگر این است که سلول‎های نرمال با دیگر سلول‎های مجاور مجتمع می‎شوند. سلول‎های سرطانی راه‎هایی تدارک شده برای نادیده گرفتن این پیام‌های ارتباطی دارند، بنابراین درون ناحیه به راه خود ادامه می‎دهند و به درون بـافت‎های مجاور نفوذ می‎کنند. تفاوت‎های دیگری میان سلول‎های سرطانی و سلول‎های نرمال وجود دارد که به سلول‎های سرطانی امکان می‎دهد که بتوانند برای ورود به یک محدوده جدید به راه خود ادامه دهند.

سرطان چگونه متاستاز می‎دهد؟
راه‎های متعددی برای گسترش سلول‌های سرطانی وجود دارد:
ناحیه‎ای (منطقه‎ای). وقتی تومورهای بدخیم رشد می‌کنند این کار را به حالت یک تودۀ صلب انجام می‎دهد، چنان که گویی مرز روشنی آنها را در بر گرفته است. در مقابل، سلول‎های سرطانی به بافت‌های مجاور به گونه‌ای هجوم می‎برند که می‎توان آن را شبیه به نوعی دست‎درازی تصور کرد. در واقع گسترش پنجه مانند سرطان به داخل بافت‌ها از نام آن ریشه می‎گیرد؛ سرطان مشتق از کلمه یونانی پنجه یا خرچنگ است.
• از طریق جریان خون. سلول‎های سرطانی می‎توانند وارد جریان خون شوند و از این طریق خود را به دیگر نواحی بدن برسانند.
• از طریق سیستم لنفاوی. سیستم لنفاوی راه دیگری است که از طریق آن سلول‎های سرطانی نقل مکان می‎کنند.
• از طریق راه‎های هوایی (سرطان ریه). در کنار روش‌های بروز متاستاز که در بالا اشاره شد، مطالعات اخیر عنوان می‌کنند که سرطان ریه، احتمالاً از راه هوایی ریه‎ها (متاستاز ائروژنوز) نیز گسترش می‎یابد، و این مورد ممکن است برای مردم دچار ادنوکارسینوما مهم‌تر از متاستاز از طریق جریان خون باشد.
وقتی سرطانی گسترش یافته باشد، برای اطمـینان از اینکه سلول‎های سرطانی می‎توانند به رشد خود ادامه دهند مراحل دیگری نیز باید طی شود. یکی از این مراحل ضروری شکل‎گیری عروق خونی تازه برای تغذیه تومور تازه شکل گرفته است، فرآیندی که انژیوژنز نامیده می‎شود. داروهای موسوم به مهار کننده‌های انژیوژنز برای مختل کردن این فرآیند عمل می‎کنند، و باعث دشوار شدن استقرار تومورها در نواحی تازه می‌شوند.

سرطان‎ها به کجا گسترش پیدا می‌کنند؟
اغلب سرطان‎ها توانایی گسترش در هر قسمتی از بدن را دارند، اما متاستاز سرطان در برخی نقاط شایع‌تر از جاهای دیگر است.
• بیشترین متاستازها در کل شامل استخوان‎ها، کبد و ریه‎ها است.
• شایع‎ترین مکان‎ها برای متاستاز سرطان پستان، استخوان‎ها، مغز، کبد، و ریه‎ها است.
• سرطان ریه بیشتر در غدد فوق کلیوی، استخوان‎ها، مغز، کبد، و نواحی دیگری در ریه متاستاز می‎دهد.
• شایع‌ترین نقاط متاستاز سرطان کولون شامل کبد، ریه‌ها، و پریتونیوم (غشاهای جدار حفره شکمی) است.
• دورترین نقاط برای متاستاز سرطان پروستات غدد فوق کلیوی، استخوان، کبد، و ریه‌ها است.

علایم متاستاز
علایم متاستاز می‎تواند شامل علایم مربوط به وجود تومور در ناحیه مشخصی از بدن، که سرطان از آنجا گسترش یافته، و همچنین علایم غیر اختصاصی مثل کاهش وزن غیر ارادی و خستگی مفرط باشد. برخی علایم عبارتند از:
• متاستاز به ریه می‎تواند سبب بروز سرفه مداوم، تنگی نفس، یا درد قفسه سینه شود.
• متاستاز به مغز می‎تواند باعث ایجاد سردرد، تاری دید، تشنج، بی‎حسی یا ضعف دست یا پا و از دست دادن تعادل گرد.
• متاستاز به استخوان می‎تواند سبب ایجاد درد در ناحیه آسیب دیده و همچنین افزایش میزان کلسیم در خون شود (هیپرکلسیمی بدخیمی). وقتی سرطان در استخوان باشد، احتمال شکستن آن افزایش می‎یابد، و نخستین نشانه متاستاز به استخوان ممکن است بروز یک شکستگی پاتولوژیک باشد (شکستگی ناشی از آسیب دیدن استخوان بر اثر تومور).
• متاستاز به کبد می‎تواند سبب یرقان، نفخ، درد شکم، و کاهش وزن شود.
• متاستاز به غده ادرنال اغلب فاقد علامت اما با توجه به درمان مهم است.

درمان متاستاز
درمان متاستاز به محل شکل‎گیری تومور اولیه بستگی دارد. متاستاز اغلب اوقات قابل علاج نیست، اما مداواپذیر است. داروهای جدید مثل درمان‎های هدفمند و ایمنی درمانی در حال بهبود میزان بقاء در مورد برخی مردم دچار متاستاز هستند و چندین دارو در آزمون‎های بالینی مورد مطالعه قرار گرفته‎اند که باعث ایجاد امید در این مورد شده‌اند که بهبود در درمان متاستاز نزدیک است.
به هر حال درمان برخی نقاط دچار متاستاز از نقاط دیگر بدن مشکل‎تر است. به علت شبکه بغرنج درهم‎تنیدگی سلول‎ها که به آنها زیر عنوان حائل خون مغز گفته می‎شود، حائلی که برای پیشگیری از دسترسی مواد سمی به سیستم عصبی مرکزی طراحی شده است، بسیاری از داروهای شیمی درمانی و برخی داروهای درمان هدفمند از رسیدن به نواحی دچار متاستاز در مغز ناتوانند. مطالعات در جستجوی داروهایی که قادر به نفوذ بیشتری به دورن مغز باشند، و نیز دیگر روش‎های درمان این متاستازها ادامه دارد.
در مورد بیمارانی که متاستاز در یک نقطه از بدن آنها ایجاد شده یا مکان‎های محدودی به این مشکل دچار شده است (اُلیگومتاستازها)، خارج کردن متاستاز با عمل جراحی یا اشعه درمانی به بهبود میزان بقاء بیمار منجر می‎شود. اصطلاح متاستازکتومی برای تشریح خارج کردن متاستازها به کار می‎رود و می‎توان آن را برای برخی انواع سرطان که دارای متاستاز کوچکی به مغز، کبد یا ریه بوده‎اند، لحاظ کرد./

Source:
Verywellhealth
What is a Metastasis and Why, How, and Where Do They Happen
By Lynne Eldridge, MD
Updated August 29, 2018