سندرم شیهان، و کم‌کاری غده هیپوفیز پس از زایمان

• علایم سندرم شیهان
• علل سندرم شیهان
• ریسک فاکتورهای سندرم شیهان
• عوارض سندرم شیهان
• تشخیص سندرم شیهان
• درمان سندرم شیهان

سندرم شیهان اختلالی است که زنانی دچار آن می‌شوند که مقدار مهلکی از خون خود را در طول زایمان از دست داده باشند، یا در طول زایمان یا پس از آن دچار افت شدید فشار خون شده باشند، که این می‎تواند سبب محرومیت بدن از اکسیژن شود. در سندرم شیهان فقدان اکسیژن می‌تواند به غده هیپوفیز آسیب برساند.
سندرم شیهان باعث می‌شود تا غده هیپوفیز نتواند هورمون‌های هیپوفیزی کافی تولید کند. سندرم شیهان که در عین حال هیپوپیتوایتاریسم پس از زایمان نامیده می‌شود در کشورهای صنعتی نادر است که علت این ندرت به میزان زیادی نتیجه مراقبت‌های زنان و زایمان است. اما این سندرم یک تهدید اساسی برای زنان کشورهای در حال توسعه محسوب می‌شود.
درمان سندرم شیهان مستلزم درمان جایگزینی هورمون مادام‎العمر است.

علایم سندرم شیهان
نشانه‌ها و علایم سندرم شیهان به طور معمول به کندی و در طول یک بازه زمانی چند ماهه یا حتی چند ساله ظاهر می‌شوند. اما گاهی از اوقات علایم آن مثل ناتوانی در شیردهی بلافاصله بروز می‌کنند.
نشانه‌ها و علایم سندرم شیهان بر اثر کمبود هورمون‌های کنترل شده توسط غده هیپوفیز بروز می‌نماید: تیروئید، ادرنال، هورمون‌های تولید شیر و عملکرد عادت ماهانه. این موارد عبارتند از:
• مشکلات شیردهی از پستان یا ناتوانی در شیردهی
• قطع پریودهای عادت ماهانه (آمنوریا یا آمنوره) یا بی‌نظمی عادت ماهانه (الیگومنوریا)
• عدم رشد مجدد موی ناحیه زهاری پس از اصلاح آن
• کند شدن عملکرد ذهنی، افزایش وزن و مشکلات مربوط به گرم نگه داشتن بدن در نتیجه کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم)
• پایین بودن فشار خون (هیپوتانسیون)
• پایین بودن قند خون (هیپوگلیسمی)
• خستگی مفرط
• بی‌نظمی ضربان قلب
• چروکیده شدن پستان
در مورد بسیاری از زنان علایم سندرم شیهان غیر اختصاصی بوده و اغلب گمان می‌رود که این علایم نتیجه عوامل دیگر هستند. برای مثال خستگی مفرط در نومادران دیده می‌شود. شخص ممکن است تا زمان نیاز به درمان برای تیروئید یا عدم کفایت ادرنال متوجه ابتلاء خود به سندرم شیهان نشود.
در عین حال بسته به میزان صدمات وارد شده به غده هیپوفیز این امکان نیز وجود دارد که شخص دچار سندرم شیهان به طور نسبی فاقد علایم باشد. بسیاری از زنان سال‌ها بی‌آنکه از ناکارآیی غده هیپوفیز خود باخبر باشند به زندگی ادامه می‌دهند. سپس یک عامل استرس‌زای فیزیکی شدید، مثل عفونت شدید یا عمل جراحی محرک بحران ادرنال می‌شود.

علل سندرم شیهان
سندرم شیهان بر اثر از دست دادن میزان زیادی خون یا افت شدید فشار خون در طول زایمان یا پس از آن ایجاد می‌شود. این عوامل مشخصاً می‎توانند به غده هیپوفیز آسیب برسانند، که در طول بارداری بزرگ می‌شود، و نیز بافت تولیدگر هورمون را تخریب می‌کنند به شکلی که دیگر غده مزبور قادر به عملکرد نرمال نباشد.
هورمون‎های هیپوفیز بقیه سیستم غدد درون‌ریز را تنظیم کرده به دیگر غدد پیام می‌دهند که تولید هورمون‌های کنترل کننده متابولیسم، باروری، فشار خون، تولید شیر پستان و بسیاری از فرآیندهای اساسی دیگر را افزایش داده یا کاهش دهند. فقدان هر یک از این هورمون‌ها می‌تواند باعث بروز مشکلاتی در سراسر بدن شود.
هورمون‌های بخش جلوی هیپوفیز شامل موارد زیرند:
• هورمون رشد. این هورمون رشد بافت و استخوان را کنترل کرده تعادل درست میان بافت عضله و چربی را برقرار می‌کند.
• هورمون محرک تیروئید (TSH). این هورمون غده تیروئید را برای تولید هورمون‎های کلیدی برای تنظیم متابولیسم تحریک می‌نماید. کمبود TSH به هیپوتیروئیدیسم منجر می‎شود.
• هورمون لوتینایزه کننده. در زنان این هورمون استروژن را تنظیم می‌کند.
• هورمون محرک فولیکول (FSH). در همکاری با هورمون لوتینایزه کننده، FSH به تحریک ایجاد تخمک و تخمک‌گذاری در زنان کمک می‌کند.
• هورمون ادرنوکورتیکوتروپیک. این هورمون غدد ادرنال را به تولید کورتیزول و دیگر هورمون‌ها تحریک می‌کند. کورتیزول به بدن در مقابله با استرس کمک کرده و بر بسیاری از عملکردهای بدن شامل فشار خون، عملکرد قلب و سیستم ایمنی تأثیر دارد.
کمبود سطح هورمون‌های ادرنال بر اثر آسیب دیدن هیپوفیز عدم کفایت ادرنال ثانویه نامیده می‌شود.
• پرولاکتین. این هورمون ایجاد پستان در زنان و همچنین تولید شیر پستان را تنظیم می‌کند.

ریسک فاکتورهای سندرم شیهان
هر وضعیتی مثل بارداری چندقلویی یا داشتن مشکلی در جفت که باعث افزایش شانس کاهش شدید خون (هموراژ) یا کاهش شدید فشار خون در طول زایمان شود، می‌تواند خطر سندرم شیهان را افزایش دهد.
به هر حال هموراژ یک عارضه نادر در زایمان است و سندرم شیهان حتی از آن نیز ناشایع‌تر است. هر دو خطر به میزان زیادی با استفاده از پایش کامل در طول وضع حمل و تولد نوزاد کاهش پیدا می‌کنند.

عوارض سندرم شیهان
از آنجا که هورمون‌های هیپوفیز جنبه‌های متعددی از متابولیسم را کنترل می‌کنند، سندرم شیهان سبب ایجاد شماری از مشکلات، شامل موارد زیر شود:
• بحران ادرنال، اختلالی جدی که در آن غدد ادرنال مقدار کمی از هورمون کورتیزول تولید می‌کنند
• افت فشار خون
• کاهش وزن ناخواسته
• بی‌نظمی عادت ماهانه
جدی‌ترین عارضه در این مورد بحران ادرنال است، وضعیتی ناگهانی و مهلک که می‌تواند به کاهش شدید فشار خون، شوک، کما و مرگ منجر شود.
بحران ادرنال معمولاً زمانی ایجاد می‌شود که بدن تحت استرس قرار دارد - مثل موارد مربوط به عمل جراحی یا بیماری‌های جدی - و غدد ادرنال مقدار بیش از حد کمی کورتیزول تولید می‌کنند.
به علت عوارض بالقوه جدی عدم کفایت ادرنال پزشک احتمالاً پوشیدن یک تن‌پوش هشدار دهنده پزشکی را توصیه می‌کند.

تشخیص سندرم شیهان
تشخیص سندرم شیهان می‌تواند دشوار باشد. بسیاری از علایم آن با علایم ناشی از اختلالات دیگر همپوشانی دارند. برای تشخیص سندرم شیهان پزشک احتمالاً از موارد زیر استفاده می‌کند:
• گرفتن شرح حال پزشکی کامل
• انجام تست‌های خون
• درخواست انجام تست هورمون محرک هیپوفیز
• تست‌های تصویربرداری مثل MRI و CT اسکن

درمان سندرم شیهان
درمان سندرم شیهان شامل هورمون درمانی مادام‌العمر برای جایگزینی هورمون از دست رفته است. پزشک ممکن است یکی از داروهای زیر یا تعداد بیشتری از آنها را توصیه کند:
• کورتیکوستروئیدها. این داروها مثل هیدروکورتیزون یا پردنیزون جایگزین هورمون‎های ادرنال می‌شوند که بر اثر کمبود هورمون ادرنوکورتیکوتروپیک دیگر تولید نمی‌شوند.
• لووتیروکسین. این دارو باعث تقویت سطح تضعیف شده هورمون تیروئید بر اثر پایین یا ناکافی بودن تولید هورمون محرک تیروئید می‌شود.
• استروژن. در صورت برداشتن رحم (هیسترکتومی) این شامل استروژن به تنهایی می‌شود و اگر بیمار هنوز رحم داشته باشد استروژن به همراه پروژسترون خواهد بود.
استروژن با افزایش خطر ایجاد لخته خون و استروک در زنانی که هنوز بدن آنان استروژن تولید می‌کند، مرتبط شده است. این خطر در زنانی که در حال جایگزینی استروژن از دست رفته هستند کمتر است.
ترکیبات حاوی LH و FSH که گونادوتروپین‌ها نیز نامیده می‌شوند ممکن است بارداری‌های بعدی را ممکن سازند. این محرک‌ها را می‌تواند برای تحریک تخمک‌گذاری از طریق تزریق به زنان داد.
پس از 50 سالگی، در دوره زمانی یائسگی طبیعی، زنان باید در مورد خطرات و فواید ادامه گرفتن استروژن یا استروژن و پروژسترون با پزشک مشورت کنند.
• هورمون رشد. برخی مطالعات نشان داده‌اند که جایگزین کردن هورمون رشد در زنان دچار سندرم شیهان و همچنین در بزرگسالان دچار اشکال دیگر هیپوپیتوایتاریسم می‌تواند به نرمال سازی نسبت عضله به چربی، حفظ توده استخوانی، کاهش سطح کلسترول و بهبود کیفیت کلی زندگی کمک کند. عوارض جانبی در این مورد می‌تواند شامل خشکی مفصل و احتباس مایع باشد.
متخصص غدد درون‌ریز احتمالاً خون زن را به طور منظم آزمایش می‌کند تا مطمئن گردد که وی مقدار مناسب و نه بیش از حد هورمون‌ها را دریافت می‌کند. به طور کلی سطح هورمون هر چند ماه یک بار در آغاز درمان بررسی می‌شود و در ادامه این بررسی به شکلی سالی یک بار دنبال می‌گردد./