تشدید بیماری انسدادی مزمن ریه: علل، علایم هشدار دهنده و درمان

• براین وو، دکتر جودیت مرسین
• ترجمة هستی فراست‌فر

بیماری انسدادی مزمن ریه شامل گروهی از بیماری‎ها است که سبب انسداد راه هوایی و مشکلات تنفسی متعدد تا حد قطع کامل تنفس می‎شوند.
این بیماری که اغلب به عنوان COPD از آن نام برده می‎شود، اصطلاحی برای توصیف آمفیزم و برونشیت مزمن است. COPD همچنین شامل برونشکتازی و در برخی بیماران آسم است. COPD در کوران پیشرفت بیماری رو به وخامت می‎رود و در مراحل نهایی بیماری، فرد ممکن است در تمامی مواقع حتی در زمان استراحت کامل دچار انقطاع تنفسی شود. COPD اغلب تشخیص داده نشده باقی می‎ماند و در صورت عدم درمان کامل می‎تواند کشنده باشد.
تشدید حاد COPD اشاره به عود بیماری یا اپیزودهایی دارد که در آن تنفس برای فرد دشوارتر از مواقع معمول می‎شود. این وضعیت بسته به علت و شدت آن می‎تواند به عوارض کشنده منجر گردد.

آنچه در این مقاله می‎خوانید:
1. علل تشدید COPD
2. علایم و نشانگان
3. درمان و پیشگیری
4. مروری بر COPD

علل تشدید COPD
در اغلب موارد، تشدید COPD به طور مستقیم با وجود عفونت در ریه‎ها یا دیگر نقاط بدن مرتبط است.
عفونت سبب التهاب ریه‎ می‌شود که این خود باعث تنگ شدن راه‎های هوایی می‎گردد. راه‎های هوایی به علت تورم و ایجاد مخاط مسدود می‎شوند.
تشدید بیماری مزبور می‎تواند نتیجة آلرژی شدید یا استنشاق مواد تحریک کنندة محیطی شامل هوای بیش از حد آلوده نیز باشد. دیگر علل شامل موارد زیر هستند:
- تغییرات هوا
- انجام فعالیت جسمانی بیش از حد
- عدم برخورداری از خواب و استراحت کافی
- قرار گرفتن تحت استرس یا اضطراب
در برخی از موارد علت دقیق تشدید COPD نامشخص است.

علایم و نشانگان
تشدید علایم بیماری می‎تواند به سرعت و گاهی از اوقات با هشدارهای اندکی بروز کند. تست‎های معمول نظیر عکسبرداری اشعة ایکس قفسة سینه و آزمایش خون اغلب اوقات از کشف شدت تشدید علایم بیماری ناتوانند، بنابراین فهم علایم اولیة بیماری اهمیت دارد. برای بیماران مهم است که حتی از تغییرات جزئی در علایم معمول بیماری آگاه باشند.
بهترین دفاع در برابر تشدید بیماری COPD خود بیمار است. با درک علایم و نشانگان بیماری، بیماران می‎توانند راساً به کاهش و محدود کردن عوارض عود بیماری کمک کنند.
علایم و نشانگان تشدید بیماری به تغییرات وضعیت متعارف و معمول فرد مرتبط است. این علایم عبارتند از:
- احساس مور مور بیش از حد معمول
- سرفة مداوم
- تنگی نفس که بیش از اوقات معمول رو به وخامت می‎گذارد یا نفس نفس زدن و تنفس کوتاه
- افزایش شدید تولید خلط
- تغییر رنگ مخاط که می‎تواند زردرنگ، سبزرنگ یا خونی رنگ باشد
- تب
- گیجی یا بی‎خوابی
- تورم در ناحیة پا یا مفاصل

درمان و پیشگیری
تشدید علایم این بیماری می‎تواند حاد و مهلک باشد. با بروز نخستین نشانه‎های علایم فرد بیمار باید به سرعت به دنبال مداوای تخصصی باشد. بسته به شدت و علت وضعیت، بیماران اغلب نیازمند بستری شدن در بیمارستان هستند. برخی از اوقات بسته به میزان سلامت عمومی فرد، بیماری را در حالت تشدید آن می‎توان در محیط خانه مدیریت کرد.
درمان‎های این وضعیت شامل موارد زیر است:
- اکسیژن درمانی
- استفاده از گلوکواستروئیدها
- استفاده از آنتی‎بیوتیک‎ها برای عفونت‎های باکتریایی ریه
- استفاده از داروهای ضد ویروسی برای آنفولانزا
- برونکودیلاتورها
- محرک‎های تنفسی
- حمایت تهویه‎ای یا تنفسی
فواصل زمانی تشدید COPD می‎تواند بسته به فرد و تغییرات وضعیت‎های منجر به تشدید علایم بیماری متفاوت باشد. یک گزارش منتشر شده در PLOS One در سال 2014، نشان داد که بیماران مسن‎تر، زنان، بیماران دارای عملکرد ریوی ضعیف‎تر، بیماران دارای تشدید علایم بیماری در سال قبل، و افراد دچار سرفة مکرر همراه خلط بیشتر احتمال دارد که در سال پیش رو دچار حالات تشدید بیماری شوند.
افراد درگیر تشدید بیمـاری راجعه دچار نزول عملکردی بیشتری در ریه می‎شوند و خطر مرگ در مورد آنان افزایش می‎یابد، مخصوصاً اگر مجبور به بستری شدن در بیمارستان گردند. آن دسته از بیماران که عود خفیف‎تری از بیماری را تجربه می‎کنند می‎توانند در محیط خانه از داروهای تجویزی استفاده کنند.
موارد تشدید بیماری باید بلافاصله مورد درمان قرار گیرد، زیرا بهبود یافتن از این وضعیت برای فرد مدتی به طول می‎انجامد. اپیزودهای ناشی از عفونت‎های دستگاه تنفسی می‎تواند منجر به افزایش تولید خلط، التهاب و کاهش عملکرد ریه شود. افراد مبتلاء به بیماری‎های ویروسی در معرض افزایش ریسک ابتلاء به عفونت میکربی قرار دارند.
خارج از حیطة درمان آنفولانزا، دارویی برای کاهش عفونت ریه پس از آغاز آن وجود ندارد. تمامی موارد COPD مخصوصاً در مراحل پیشرفتة بیماری قابل پیشگیری نیستند. در هر حال کارهایی هست که افراد می‎توانند برای محدود کردن بروز بیماری و شدت آن انجام دهند.
ترک سیگار مهم‎ترین کاری است که فرد دچار بیماری ریوی می‎تواند برای بهبود وضعیت پزشکی و کیفیت زندگی خود انجام دهد.
دیگر مواردی که می‎توانند از تشدید بیماری پیشگیری کنند عبارتند از:
- مراجعة منظم به پزشک و استفادة دقیق و زمان‎بندی شده از داروهای تجویزی. دکتر می‎تواند پیشرفت بیماری را پایش و همچنین بسته به نیاز داروهای نگهدارنده و درمانی تجویز کند.
- واکسیناسیون. ویروس آنفولانزا برای افراد مبتلاء به COPD بسیار خطرناک است و می‎تواند سبب تشدید کشندة بیماری و عوارض آن شود. واکسن پنومونی (ذات‎الریه) و سیاه سرفه نیز با هدف پیشگیری از عفونت‎های مرتبط به این بیماری‎ها توصیه می‎شود.
- شستشوی منظم دست‎ها با آب و صابون برای به حداقل رساندن انتقال ویروس‎ها، باکتری‎ها و سایر اجرام بیماریزا.
- استراحت زیاد. حالات تشدید یابندة بیماری بیشتر در افراد دچار COPD فاقد خواب و استراحت کافی بروز می‎کند.
- ورزش، شرکت در برنامه‎های توان‎یابی ریه و پیگیری یک رژیم غذایی متعادل. اضافه وزن و کمبود وزن ریسک مشکلات COPD را افزایش می‎دهد.
- اجتناب از هوای آلوده و مواد آزاردهنده یا تحریک کننده
- دوری کردن از مکان‎های پرجمعیت در طول فصل سرماخوردگی و آنفولانزا.
این موضوع مهم است که افراد دچار COPD خطرات ناشی از وضعیت خود را درک کنند و دارای یک برنامة مدیریت بیماری خانگی باشند. بسته به سن، شدت COPD، فواصل زمانی تشدید بیماری و همچنین وضعیت‎های پزشکی دیگر، برخی از افراد نیازمند بستری شدن در بیمارستان خواهند بود.
علایم تشدید بیماری شامل وخامت وضعیت تنفسی، تجمع مایع در ناحیة پایین زانو، درد قفسة سینه، عدم بهبود علایم بیماری با مداوای خانگی، و گیجی ذهنی است. هر یک از این وضعیت‎ها نیازمند مداوای فوری پزشکی هستند.
برای افرادی که وضعیت آنها را می‎توان در محیط خانه مدیریت کرد، باید دستورات شفاف در مورد کاربرد داروها و درمان‎های پزشکی و همچنین برنامة مراجعه به پزشک وجود داشته باشد. برای برخی از افراد امکان تجویز درمان مکمل اکسیژن‎رسانی وجود دارد که این مورد نیز در محیط خانه قابل انجام است.

مروری بر COPD
دود تنباکو، شامل دود غیر مستقیم آن دلیل اولیة ایجاد COPD است. بیماری معمولاً در افرادی که در معرض دودهای مزبور قرار دارند سریع‎تر توسعه پیدا می‎کند.
دیگر ریسک فاکتورها شامل موارد زیر است:
- آلودگی هوای داخل منزل، که شامل استفاده از سوخت جامد برای پخت و پز نیز می‎شود.
- آلودگی هوای خارج از منزل
- غبار و اجرام محیط کار و مواد شیمیایی شامل مرطوب‌کننده‎ها، مواد تحریک کننده و عطرها
تنگی نفش شایع‎ترین مشکل مبتلابه بیماران COPD است اما معمولاً علایم دیگر نیز وجود دارند. این علایم می‎توانند شامل موارد زیر باشند:
- سرفة مزمن
- عفونت‎های مکرر دستگاه تنفسی
- کبودی لب‎ها و پهنة ناخن انگشتان
- خستگی مزمن
- خس خس سینه
- تولید خلط بیش از حد
عملکرد ریه در COPD معمولاً از خفیف تا شدید طبقه‎بندی می‎شود. یک راه برای بررسی شدت بیماری اندازه‎گیری محدودیت جریان هوا است.
افراد مبتلاء به مرحلة 1 COPD دارای بهترین عملکرد ریوی هستند حال آنکه این عملکرد در مرحلة 4 بیماری در بدترین وضعیت قرار دارد. تمامی بیماران COPD در معرض خطرند، اما افراد دارای محدودیت شدید جریان هوا در مقابل تشدید COPD از کمترین مقاومت ممکن برخوردارند.

خلاصه
موارد تشدید بیماری مانع اصلی برای افراد مبتلاء به COPD است. فهم ریسک فاکتورها و شناسایی علایم می‌تواند به این معنی باشد که فرد بیمار می‌تواند به درمان مورد نیاز خود ادامه دهد پیش از آنکه موقعیت بیماری کشنده شود. اگرچه افراد دچار COPD در مراحل نهایی بیماری نیازمند بستری شدن در بیمارستان هستند، آن دسته از بیماران را که کمتر دچار اپیزودهای شدید بیماری می‌شوند، می‌توان در خانه مدیریت کرد.
افراد مبتلاء به COPD و پرستاران آنها باید در کنار پزشک بیمار و تیم درمانی کار کنند تا اطمینان یابند که هر کسی می‌داند در هنگام بروز حالات شدید بیماری چه باید کرد.
موضوع کلیدی در کاهش ریسک تشدید بیماری فهم ریسک فاکتورهای آن، شناختن علایم و نشانگان بیماری و داشتن یک برنامة عملی برای اجراء است./

در همین زمینه مطاللعۀ لینک زیر در وبسایت مهرین - اخبار سلامت توصیه می‎شود:

مرحله آخر بیماری انسدادی مزمن ریه - درمان و دورنما