تنگی نفس یا دیس‌پنه: علل، علایم، و درمان

• دانیل درزدن، دکتر النا بیگرز
• ترجمة هامیک رادیان

دیس‌پنه یک اصطلاح پزشکی برای تنگی نفس است که گاهی از اوقات به عنوان "ولع هوا" نیز توصیف می‌شود. تنگی نفس احساس ناخوشایندی است.
تنگی نفس می‌تواند طیفی از خفیف و کوتاه مدت تا شدید و درازمدت را شامل شود. گاهی از اوقات تشخیص و درمان دیس‌پنه دشوار است زیرا این اختلال می‌تواند علل مختلفی داشته باشد.
تنگی نفس مشکل رایجی است. بر مبنای نظر "مرکز آموزش مداوم کلینیک کلیولند" از هر 4 فردی که توسط پزشکان معاینه می‌شوند 1 نفر دچار دیس‌پنه است.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
1. علل دیس‌پنه
2. تشخیص، درمان، و پیشگیری
3. دیس‌پنه در گروه‌های خاص بیماران

علل دیس‌پنه
اپیزودهای دیس‌پنه همیشة اوقات به طور مستقیم مرتبط به سلامت فرد نیست. فرد ممکن است پس از انجام ورزش‌های سنگین، یا در هنگام سفر در ارتفاعات، یا در زمانی که در معرض تغییرات شدید دما قرار می‌گیرد، احساس تنگی تنفس پیدا کند.
در هر حال، دیس‌پنه معمولاً به مشکلات سلامت فرد مرتبط ست. گاهی از اوقات، این وضعیت صرفاً ناشی از حالت ناخوشی در فرد است و ورزش می‌تواند علایم آن را بهبود بخشد. اما دیس‌پنه می‌تواند علامت وجود یک مشکل جدی در سلامت انسان باشد.
بر مبنای نظر دکتر استیون والس / Steven Wahls شایع‌ترین علل دیس‌پنه آسم، نارسایی قلبی، بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)، بیماری بینابینی ریه، پنومونی، و مشکلات سایکوژنیک است که معمولاً مرتبط به اضطراب هستند.
اگر تنگی نفس به صورت ناگهانی آغاز شود، دیس‌پنة حاد نامیده می‌شود.
دیس‌پنة حاد می‌تواند به عوامل زیر مرتبط باشد:
- آسم
- اضطراب
- پنومونی (ذات‌الریه)
- حالت خفگی یا استنشاق چیزی که سبب انسداد راه‌های هوایی می‌شود
- واکنش‌های آلرژیک
- آنمی
- کاهش شدید خون
- تماس با مقادیر خطرناک مونوکسید کربن
- نارسایی قلبی
- هیپوتانسیون که به معنی افت فشار خون است
- آمبولی ریوی، که ناشی از ایجاد لختة خون در یکی از شریان‌های ریوی است
- اضمحلال ریوی
- فتق هیاتال
اگر فردی برای بیش از یک ماه دچار تنگی نفس باشد، این وضعیت دیس‌پنة مزمن نامیده می‌شود.
دیس‌پنة مزمن می‌تواند ناشی از عوامل زیر باشد:
- آسم
- بیماری انسدادی مزمن ریه
- مشکلات قلبی
- چاقی
- بیماری اضمحلال ریوی، که سبب ایجاد جراحت در بافت ریه می‌شود
برخی مشکلات ریوی نیز ممکن است سبب تنگی نفس شوند، که عبارتند از:
- خروسک
- آسیب یا جراحت زودهنگام ریوی
- سرطان ریه
- سل
- برسام یا ذات‌الجنب / Pleurisy که نوعی عفونت یا آزردگی بافت‌های اطراف ریه‌ها است
- ادم ریوی، که به معنی تجمع زیاد مایع در ریه‌ها است
- هیپرتانسیون ریوی، که در آن فشار خون در ریه‌ها افزایش می‌یابد
- سارکوئیدوز، که در آن سلول‌های التهابی در ریه‌ها رشد می‌کنند
تنگی نفس همچنین با مشکلات قلبی زیر مرتبط دانسته شده‌اند:
- کاردیومیوپاتی، که طیفی از بیماری‌های آسیب زننده به عضلة قلب را شامل می‌شود
- مشکلات ضربآهنگ قلب یا ریتم قلبی
- نارسایی قلبی
- پریکاردیت، که در آن بافت‌های اطراف قلب ملتهب می‌شوند

محرک‌ها
مواد آلوده کنندة محیط نظیر مواد شیمیایی، انواع دود، غبار و دود سیگار می‌توانند تنفس را برای فرد دچار دیس‌پنه مشکل کنند.
افراد دچار دیس‌پنه ممکن است بر اثر مجاورت با گرده یا کپک دچار اپیزودهای دیس‌پنه شوند.
برخی مواد آلوده کننده نظیر سیگار کشیدن به خود فرد بستگی دارند و قابل اجتناب هستند.
COPD به بیماری‌های مختلف ریوی اشاره دارد. این بیماری‌ها شامل آمفیزم و برونشیت مزمن می‌شوند.
همة این اختلالات تنفس را بیش از پیش مشکل می‌کنند.
بر مبنای نظر بنیاد COPD همة افراد دچار دیس‌پنه مبتلاء به COPD نیستند، اما 90 درصد اشخاص مبتلاء به COPD زمانی سیگاری بوده‌اند.

چه هنگامی باید به دکتر مراجعه کرد
گاهی از اوقات تنگی نفس می‌تواند علامتی از یک وضعیت تهدید کنندة حیات باشد.
اگر فردی دچار بیش از یک مورد از علایم مندرج در زیر باشد نیاز به کمک‌های اورژانس پزشکی دارد:
- آغاز ناگهانی دیس‌پنه
- از دست دادن توانایی عملکردی بر اثر تنگی نفس
- درد قفسة سینه
- تهوع
همة موارد دیس‌پنه نیاز به درمان‌های فوری پزشکی ندارند، اما تنگی نفس در برخی موارد می‌تواند نشانگر وجود مشکلات جدی پزشکی در فرد باشد.
در صورت تجربة موارد زیر فرد نیاز به کمک پزشکی دارد:
- بروز تغییر در توانایی فرد برای تنفس
- افزایش محدودیت فعالیت فرد بر اثر مشکلات تنفسی
- دشواری تنفس در حالت دراز کشیدن
- تورم پاها و مچ پاها
- تب، لرز و سرفه
- خس‌خس سینه

تشخیص، درمان، و پیشگیری
بر مبنای نظر دکتر والس، پزشک معمولاً می‌تواند بر مبنای یک معاینة کامل جسمانی در کنار گرفتن شرح کامل تجارب فرد دیس‌پنه را در بیمار تشخیص دهد.
فرد بیمار نیاز دارد تا چگونگی شروع حملات دیس‌پنه، مدت زمان ادامة آنها، فاصلة میان حملات و شدت آنها را تشریح کند.
پزشک ممکن است برای تشخیص دقیق‌تر دیس‌پنه و ارزیابی سلامت قلب، ریه و سیستم‌های مرتبط در فرد از عکسبرداری اشعة ایکس قفسة سینه یا CT اسکن استفاده کند.
الکتروکاردیوگرام (ECG) تمامی علایم حملة قلبی را نشان می‌دهد.
آزمایش‌های مربوط به اندازه‌گیری جریان هوا و قابلیت ریة بیمار می‌تواند به مشخص کردن منبع و میزان مشکلات تنفسی بیمار کمک کند. آزمایش‌های اضافی برای تعیین میزان اکسیژن در خون و قابلیت خون در حمل اکسیژن مورد نظر قرار می‌گیرد.

درمان
برای درمان دیس‌پنه، دکترها علت مشکلات تنفسی را هدف قرار می‌دهند و با بیمار برای کمک به آسان‌تر کردن تنفس کار می‌کنند.
درمان‌های مشخص از فردی به فردی دیگر متفاوت است و به منبع ایجاد مشکل بستگی دارد. اگر دیس‌پنه ناشی از آسم باشد، به طور معمول به داروهایی نظیر برونکودیلاتورها و استروئیدها خوب جواب می‌دهد. در صورتی که دیس‌پنه بر اثر عفونتی نظیر ذات‌الریه رخ داده باشد، آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند تسکین دهنده باشند.
سایر داروها نظیر اُپیوئیدها (مخدرها)، داروهای ضد التهابی، و داروهای ضد اضطراب نیز می‌توانند مؤثر باشند.
مشکلات تنفسی ناشی از COPD را می‌توان با استفاده از تکنیک‌های خاص تنفسی نظیر تمرین تنفسی لب و تمرینات کششی بهبود بخشید. افراد می‌توانند این موارد را در برنامه‌های توان‌بخشی ریوی فرا بگیرند.
"آزمایشگاه دیس‌پنه"، یک مرکز تخصصی مربوط به تنگی نفس، گزارش می‌دهد که این برنامه‌ها برای افراد دچار دیس‌پنه مفید است، حتی اگر ریشة بروز مشکل به جای خود باقی باشد.
اگر آزمایش نشان دهد که سطح اکسیژن خون پایین است اکسیژن مکمل باید به بیمار تحویل داده شود. در هر حال، همة افراد دچار تنگی نفس دچار کمبود اکسیژن در سطح خونی نیستند.
بر مبنای نظر آزمایشگاه دیس‌پنه، بسیاری از افراد دچار این اختلال با قرار دادن سر و صورت خود در معرض یک جریان ملایم هوای خنک احساس بهبود می‌کنند.

پیشگیری
افراد دچار دیس‌پنه می‌توانند موازینی را برای بهبود سلامت کلی خود و ایجاد فضای تنفسی بیشتر برای خویش در نظر بگیرند. این موارد عبارتند از:
- ترک سیگار
- اجتناب از استنشاق دود دست دوم سیگار در حد امکان
- اجتناب از دیگر محرک‌های محیطی نظیر دود و گاز مواد شیمیایی و دود ناشی از سوختن چوب
- کاهش وزن می‌تواند به طرق مختلف نظیر کاهش فشار وارده بر قلب و ریه‌ها و آسان کردن ورزش که اینها همگی می‌توانند باعث تقویت سیستم‌های تنفسی و قلبی عروقی باشند، مفید باشد.
- در هنگام ایجاد انطباق با ارتفاعات، افراد باید وقت صرف کرده، به تدریج فعالیت کنند و میزان ورزش خود را در ارتفاعات بیش از 5000 پایی کاهش دهند.

دیس‌پنه در گروه‌های خاص بیماران
دیس‌پنه می‌تواند به گروه‌های خاصی از افراد به طرق مختلف آسیب برساند:

زنان باردار
بر مبنای نظر مرکز آموزش مداوم کلینیک کلیولند، علایم خفیف دیس‌پنه در طول بارداری رایج است.
دلیل این موضوع این است که بارداری قابلیت تنفسی زنان را تا 20 درصد کاهش می‌دهد. در هر حال، تعداد تنفس زنان در هر دقیقه، یا ریت تنفسی، معمولاً در طول بارداری تغییر نمی‌کند.

افراد مسن و مردم دچار اختلالات جدی سلامت
دیس‌پنه می‌تواند در هنگامی که افراد دچار مراحل پیشرفتة برخی از بیماری‌ها هستند توسعه پیدا کند.
در این نقطه، تنگی نفس با بخشی از کلیت درمانی پایان عمر فرد سر و کار دارد، چرا که درمان دیس‌پنه با داروهای خاص می‌تواند سبب مشکلات غیر ضروری برای فرد شود.

کودکان
بیماری‌های سیستم تنفسی فوقانی یکی از فوریت‌های نسبتاً رایج بیماری‌های کودکان و از شایع‌ترین علل تنگی نفس در کودکان هستند.
خروسک، استنشاق مواد خارجی و التهاب نای علل شایع دیس‌پنه در کودکان محسوب می‌شوند.

دورنما
دورنما برای افراد دچار دیس‌پنه به علت بروز اختلال بستگی دارد.
اگر علایم زیربنایی نظیر پنومونی و آسم درمان شود و بهبود یابد، آنگاه ممکن است مشکلات تنفسی رفع شود یا به میزان زیادی کاهش یابد.
در هر حال، اگر تنگی نفس ناشی از بیماری‌های جدی یا مزمن نظیر بیماری قلبی یا COPD باشد که به مرور زمان تشدید می‌شوند، بهبود ممکن است محدود باشد.
بیماران دچار دیس‌پنه نیاز دارند تا با متخصصان مراقبت‌های پزشکی خود برای دستیابی و پیگیری برنامة جامع درمانی برای خود کار کنند.

Source:
What is dyspnea?
Last reviewed Mon 2 January 2017 By Danielle Dresden
Reviewed by Alana Biggers, MD, MPH