هیپرموبیلیتی مفصل یا بیش‌تحرکی مفصل چیست؟

• چه کسی دچار بیش‌تحرکی مفصل می‌شود؟
• علایم بیش‌تحرکی مفصل
• علل بیش‌تحرکی
• تشخیص بیش‌تحرکی
• درمان بیش‌تحرکی مفصل
• مدیریت علایم

معنی ساده هیپرموبیلیتی مفصل [بیش‌تحرکی مفصل] این است که شخص می‌تواند بعضی از مفاصل خود یا تمامی آنها را بیش از اغلب مردم حرکت دهد. شخص ممکن است از دوران اوایل زندگی متوجه شود که مفاصل وی انعطاف‌پذیرتر از مفاصل دیگر مردم است. وی ممکن است به این فکر بیفتد که انگار دو برابر مفصل دارد یا به اصطلاح دو مفصله است. اگر بعضی از مفاصل در این مورد تأثیر پذیرفته باشند پزشک ممکن است از اصطلاح بیش‌تحرکی مفصلی منتشر برای توصیف این وضعیت استفاده کند.
بیش‌تحرکی به خودی خود یک اختلال پزشکی نیست و بسیاری از مردم ممکن است متوجه ابتلاء خود به آن نشوند تا زمانی که علایم ایجاد گردد. این وضعیت حتی ممکن است در ورزش، نواختن آلات موسیقی یا رقص مزیت محسوب شود.
به هر حال برخی مردم مبتلاء به بیش‌تحرکی مفاصل ممکن است دچار علایمی مثل درد مفصل یا عضله باشند و متوجه شوند که مفاصل آنان در برابر آسیب‌ها یا حتی دررفتگی آسیب‌پذیر است. اگر کسی دچار علایم باشد آنگاه وی ممکن است به سندرم بیش‌تحرکی مفصل مبتلاء باشد که سندرم بیش‌تحرکی مفصل خوش‌خیم (BJHS) یا گاهی از اوقات سندرم اهلرز-دانلوس نوع 3 نامیده می‌شود.

چه کسی دچار بیش‌تحرکی مفصل می‌شود؟
برخی از مردم بیش از دیگران در معرض احتمال ابتلاء به بیش‌تحرکی مفاصل قرار دارند. عوامل اصلی که در این مورد نقشی دارند عبارتند از:

ژنتیک
بیش‌تحرکی بر اثر شکل‌گیری کلاژن غیر نرمال یا حفرات مفصلی توخالی احتمال دارد که ارثی باشد. به هر حال، ما هنوز نمی‌دانیم که آیا درد مفصل مرتبط به بیش‌تحرکی وراثتی است یا خیر.

جنس
زنان بیش از مردان احتمال دارد که دچار بیش‌تحرکی مفاصل شوند.

سن
الیاف کلاژن رباط‌ها گرایشی به اتصال بیشتر با بالا رفتن سن از خود نشان می‌دهند که این دلیل آن است که چرا بسیاری از ما با افزایش سن دچار خشکی بیشتر می‌شویم. مردم دچار بیش‌تحرکی که در هنگام جوانی انعطاف بیشتری دارند و در این مورد دچار درد نمی‌شوند ممکن است متوجه شوند که در هنگام رسیدن به سال‌های 30 یا 40 زندگی انعطاف آنان کمتر شده و اینکه حرکات کششی مورد اشاره برایشان با ناراحتی بیشتری همراه است.

پس‌زمینه قومی نژادی
مردم دارای پس‌زمینه‌های نژادی مختلف دارای درجات مختلفی از حرکت‌پذیری در مفاصل خود هستند، که می‌تواند بازتاب دهنده تفاوت‌های ساختار پروتئین‌های کلاژن باشد. برای مثال مردم شبه قاره هند اغلب در مقایسه با مردم اروپایی از دست‌های انعطاف‌پذیرتری برخوردارند.

تمرین/ورزش
بیش‌تحرکی مفصل گاهی از اوقات و برای مثال توسط ژیمناست‌ها یا دوندگان از طریق تمرینات و ورزش‌هایی که انجام می‌دهند ایجاد می‌شود. یوگا نیز می‌تواند چنین تأثیری ایجاد کند.

وضعیت‌های دیگر
بسیاری از مردم دچار سندرم داون بیش‌تحرکی دارند؛ و بیش‌تحرکی همچنین یک مشخصه برخی اختلالات نادرتر شامل استئوژنسیس ایمپرفکت، سندرم مارفان و بعضی از انواع سندرم اهلرز-دانلوس است.

علایم بیش‌تحرکی مفصل
اگرچه بیش‌تحرکی خود به خود یک اختلال پزشکی محسوب نمی‌شود بعضی از مردم دچار بیش‌تحرکی مفاصل ممکن است در هنگام انجام فعالیت‌های روزمره درد و رنج بیشتری متحمل شوند. علایم سندرم بیش‌تحرکی مفصل شامل موارد زیر است:
• کشیدگی یا درد عضلات (به ویژه پس از کار فیزیکی دشوار یا ورزش)
• گرفتگی مفصل
• درد پا و درد مچ پا
• درد گردن و درد پشت
• آسیب‌دیدگی یا دررفتگی مفاصل

علل بیش‌تحرکی مفصل
چهار عامل می‌توانند بر ابتلاء یا عدم ابتلاء فرد به بیش‌تحرکی مفاصل تأثیر بگذارند:
تضعیف یا کشیدگی رباط‌ها - رباط‌ها از چند نوع فیبر پروتئین شامل الاستین و کلاژن ساخته شده‌اند. تغییرات کوچکی در فرآیندهای شیمیایی بدن می‌تواند به تضعیف الیاف کلاژن و انعطاف بیشتر رباط‌هایی که به نگه داشتن مفاصل کنار هم کمک می‌کنند، منجر گردد. این ممکن است مسبب بیش‌تحرکی در مفاصل باشد. شواهد نسبتاً محکمی وجود دارد که بیش‌تحرکی بر اثر کلاژن غیر نرمال ممکن است ارثی باشد. اگر یکی از والدین کسی دچار این نوع بیش‌تحرکی بوده باشد آنگاه احتمال به ارث بردن اختلال مزبور توسط نیمی از فرزندان وجود خواهد داشت، اگرچه اعضاء یک خانواده واحد ممکن است به شکل متفاوتی از این اختلال تأثیر بپذیرند.
شکل استخوان‌ها - اگر قسمت گودنای مفصل ران یا مفصل شانه مشخصاً مجوف باشد، طیف حرکتی در این مفصل بیش از میزان معمول خواهد بود و امکان دررفتگی نیز افزایش خواهد یافت. این مورد شایعی برای بیش‌تحرکی نیست اما احتمال ارثی بودن آن وجود دارد.
تون عضلانی - تون عضلانی (یا سفتی عضلات) توسط سیستم عصبی کنترل می‌شود. هر قدر مقدار شلی عضلات بیشتر باشد میزان حرکت‌پذیری مفاصل بیشتر خواهد بود.
حس حرکت مفصل (پروپریوسپشن) - برخی از مردم متوجه می‌شوند که حس وضعیت مفصل بدون امکان دیدن آن مشکل است.

تشخیص بیش‌تحرکی مفصل
پزشک می‌تواند از طریق معاینه و طرح یک سری سؤال بیش‌تحرکی مفصل منتشر یا سندرم بیش‌تحرکی مفصل را تشخیص دهد.
امتیازدهی بیتون یک مقیاس سریع از انعطاف‌پذیری شخص با استفاده از تنظیم استاندارد حرکات در مچ دست، انگشت کوچک، آرنج، کمر، و زانوها به دست می‌دهد. بالا بودن امتیاز در این سیستم نمره‌دهی به این معنی است کورزشه شخص دچار بیش‌تحرکی بوده اما به این معنی نیست که وی به سندرم بیش‌تحرکی مفصل مبتلاء است. اگر کسی دچار مشکلاتی در مفاصل جدا از مواردی که در نمره‌دهی بیتون وجود دارد باشد، باید موارد را به پزشک اطلاع دهد. دیگر مفاصلی که ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند شامل پا، فک، گردن، شانه‌ها، قسمت میانی ستون فقرات، مفاصل ران، و مچ پا است.
مقیاس بیتون تعداد مفاصل دچار بیش‌تحرکی و نیز وجود درد در آن مفاصل را لحاظ می‌کند. اگر کسی دارای چهار مفصل بیش‌متحرک یا تعداد بیشتری از آن باشد و به مدت 3 ماه یا بیشتر در آن مفاصل درد داشته باشد آنگاه احتمال ابتلاء به سندرم بیش‌تحرکی مفصل در مورد وی مطرح است. این مقیاس در عین حال دیگر موارد نگرانی مثل دررفتگی‌ها، صدمات وارد شده به بافت‌های اطراف مفاصل و پوست را در مد نظر قرار می‌دهد.

درمان بیش‌تحرکی مفصل
بیش‌تحرکی مفصل چیزی نیست که خود آن را بتوان "علاج" کرد یا تغییر داد. این صرفاً راهی است که در آن بدن شخص ساخته شده است. به هر حال وقتی این اختلال باعث بروز علایم می‌شود این علایم را اغلب می‌توان با ترکیبی از فعالیت و فیزیوتراپی کنترل کرد. در هر حال، درمان دارویی (داروهای ضد درد و داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی در اشکال مختلف) نیز در صورت نیاز در دسترس است.

فیزیوتراپی
تحقیقات کارآیی ورزش را نشان داده‌اند. در اغلب موارد مردم می‌توانند با انجام ورزش‌های سبک علایم را کاهش داده و عضلات اطراف مفاصد دچار بیش‌تحرکی را تنظیم کنند. نکته مهم در این مورد انجام منظم ورزش‌ها و تداوم آنها و در عین حال اجتناب از زیاده‎روی در این مورد است. مردم باید در ورزش از وزنه‌های کوچک استفاده کنند، اگر اساساً از آنها استفاده می‌کنند.
یک فیزیوتراپیست می‌تواند تمرینات مناسب را در این مورد توصیه کند. چنین به نظر می‌رسد که در مورد برخی مردم حرکات کششی ملایم دارای فواید بیشتری باشد. در صورت لزوم و برای محافظت در برابر دررفتگی مفاصل مردم می‌توانند از اسپلینت و بانداژهای انعطاف‌پذیر استفاده کنند. فیزیوتراپیست یا کاردرمانگر می‌تواند در این مورد توصیه لازم را انجام دهد.

داروها
در صورت دچار بودن به علایم، داروهای ضد درد درمان مفید محسوب می‌شوند. پاراستامول به طور نرمال گزینه اول است. اغلب بهتر آن است که یک دوز از این دارو پیش از فعالیت برای تحت کنترل نگه داشتن درد مصرف شود تا آنکه شخص منتظر تشدید درد بماند. پزشک ممکن است داروی ضد درد قوی‌تری مثل کادامول یا کو-دیدرامول را در صورت ضرورت تجویز کند، اگرچه این داروها برخی اوقات باعث ایجاد عوارض جانبی مثل یبوست یا سرگیجه می‌شوند.
داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی (NSAIDs) در صورت ورم مفاصل به ویژه پس از دررفتگی ممکن است مفیدتر باشند. این داروها می‌توانند سبب مشکلات گوارشی شوند بنابراین این امکان وجود دارد که پزشک در کنار آنها داروی دیگری را برای محافظت از معده تجویز کند. در صورتی که شخص در معرض افزایش خطر حمله قلبی یا استروک قرار داشته باشد پزشک در مورد تجویز این داروها با احتیاط عمل می‌کند.
داروهای ضد درد و داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی به شکل اسپری یا کرم نیز در دسترسند که شخص می‌تواند مستقیماً از آنها برای مفصل دردناک استفاده کند. این رویکرد ممکن است چندان مؤثر نباشد اما در صورتی که داروی خوراکی برای فرد مناسب نباشد، به عنوان یک گزینه مطرح است.

عمل جراحی
در مجموع عمل جراحی در مفاصل و اطراف آن برای مردم دچار سندرم بیش‌تحرکی مفصل توصیه نمی‌شود مگر اینکه مطلقاً ضروری باشد. علت آن است که بافت بسیار منعطف به طور معمول هم‌اندازه بافت کمتر منعطف التیام پیدا نمی‌کند. همچنین برخی از مردم دچار بیش‌تحرکی مفصل به آسانی دچار کبودی می‌شوند و در صورت انجام جراحی‌های بزرگ در مورد آنها به تزریق خون بیشتری نیاز است.
در هر حال اگر کسی دچار پارگی تاندون شود (که در صورت ابتلاء به بیش‌تحرکی مفاصل امکان آن بیش از میزان معمول است) آنگاه این وضعیت به طور معمول نیاز به انجام جراحی ترمیمی دارد.

مدیریت علایم
مردم می‎توانند برخی قدم‌ها را در زندگی روزمره برای کمک به خود به پیش بردارند.

ورزش
ورزش منظم به عنوان بخشی از یک سبک زندگی سالم مهم است و هیچ دلیلی وجود ندارد که مردم مبتلاء به بیش‌تحرکی مفاصل ورزش نکنند.
به هر حال اگر شخص متوجه شود که برخی ورزش‌ها یا تمرینات دارای حرکاتی هستند که سبب ایجاد درد می‌شوند آنگاه شخص باید این فعالیت‌ها را تا زمان برطرف شدن علت بروز درد متوقف کند. در صورت انجام حرکات قدرتی درست باید برگشت به این فعالیت‌ها بدون افزایش درد ممکن باشد. فیزیوتراپ‌ها می‌توانند در مورد ورزش‌های منجر به بهبود کنترل حرکات و میزان فشار مورد نیاز در ورزش‌ها و تمرینات مورد علاقه شخص توصیه‌های لازم را ارائه دهند.
شنا، که در آن بدن توسط آب حمایت می‌شود می‌تواند کمک کننده باشد اگرچه شنای پروانه می‌تواند زانوها و مفصل ران را تحریک کند، بنابراین بهترین کار پا زدن در آب است. دوچرخه‌سواری نیز توصیه می‌شود.
اگر هر مفصلی منظماً دچار دررفتگی می‌شود استفاده از اسپلینت یا بانداژ الاستیک در هنگام ورزش مفید خواهد بود. در صورت مواجهه با مشکلات قابل ملاحظه در این موارد مردم باید به فیزیوتراپیست یا ارتوپدیست مراجعه کنند.

رژیم غذایی و تغذیه
هیچ رژیم غذایی خاصی برای کمک به بیش‌تحرکی مفصل وجود ندارد اما رژیم غذایی سالم و متوازن برای کنترل وزن و سلامت عمومی بدن توصیه می‌شود.
شواهدی در حمایت از یک درمان مشخص برای بیش‌تحرکی مفصل وجود ندارد، اما طب سوزنی در دستورالعمل درد پشت مربوط به "انستیتو ملی سلامت و تعالی بالینی" توصیه شده است.
عموماً گفته می‌شود که درمان‌های طب مکمل و یکپارچه نسبتاً ایمن هستند، اگرچه مردم همیشه پیش از اقدام به استفاده از این درمان‌ها باید با پزشک مشورت کنند.

پوشش پا
تغییرات گسترده‌ای در اندازه پای مردم هیپرموبیل دیده می‌شود. اغلب آنها دارای کف پای صاف هستند اما برخی از آنها نیز دارای کف پای قوس‌دارند. کفی‌های طبی خاص برای کفش می‌تواند به حمایت از قوس کف پا کمک کند. تنظیم مجدد وضعیت قرارگیری کف پا و نوع تحمیل وزن به پاها این ممکن است به حفظ توازن بدن و کاهش درد پا، مچ پا، مفصل ران و پشت کمک کند./

• ترجمه هامیک رادیان

Source:
versusarthritis.org
What is joint hypermobility?