• تیم نیومن
• ترجمه هامیک رادیان
غریب است، نیست؟ حس شوقآور بودن در جایی در گذشته، با آنکه خیلی خوب میدانی که این نخستین حضور تو در آنجاست. آشناپنداری تقریباً برای همۀ ما امری آشنا است؛ اما واقعاً به چه معنی است؟
حتی افرادی که جای پای محکمی در قلمرو منطق و علم دارند، هنگامی با آشناپنداری مواجه میشوند به ناچار حسی مبهم، شبیه به تلونی غریب از نوستالژی برآمده از عنصری اثیری را احساس میکنند.
آشناپنداری، به معنی "پیشتر دیده شده" محققان و مردمان عادی را برای قرنها مسحور خود کرده است.
این تجربه دامنۀ نسبتاً گستردهای نیز دارد. بر مبنای نظرسنجیهای مختلف، تقریباً دوسوم مردم این احساس بازگشت به گذشتۀ متعلق به دنیاهای آخرالزمانی را تجربه کردهاند.
به هر جهت، علیرغم شیوع آشناپنداری، این موضوع در تأویل پدیدهای سخت محیل جلوه میکند؛ شما نمیتوانید به سادگی فرد را درون دستگاه MRI بخوابانید و فقط کمی منتظر بمانید، چرا که ممکن است وی هفتهها هفته آنجا بوده باشد.
اگرچه پاسخی قطعی به دست نیامده است، طیفی از نظریات وجود دارند که در میان قلمروهای روانشناختی و علم اعصاب شناورند. در اینجا ما به طرح برخی نظریههای قابل قبول خواهیم در این مورد پرداخت.
در مورد آشناپنداری چه میدانیم؟
اگرچه آگاه کردن خوانندگان از جمعبندی یک مقاله قبل از موعد مقرر خوب به نظر نمیرسد، ما هنوز که هنوز است، نمیدانیم آشناپنداری چرا و چگونه رخ میدهد. با این اوصاف ما در مورد این تجربه چه میدانیم؟
سن: به نظر میرسد که آشناپنداری بیشتر در میان افراد جوان بروز میکند، و به صورت پایدار همگام با پا به سن گذاشتن ما کمتر میشود.
جنس: چنین به نظر میرسد که میزان بروز آشناپنداری در میان زنان و مردان تقریباً یکسان است.
اجتماع: بر مبنای برخی مطالعات، آشناپنداری در میان مردمان گروههای دارای وضعیت اقتصادی اجتماعی بالاتر و نیز افراد دارای تحصیلات عالی بیشتر شیوع دارد.
سفر: افرادی که بیشتر سفر میکنند بیشتر احتمال دارد که آشناپنداری را تجربه کنند. یک مطالعه در سال 1967 پی برد که فقط 11 درصد مردمی که هرگز به سفر نرفتهاند آشناپنداری را تجربه میکنند، حال آنکه این رقم برای افرادی که هر سال بین یک تا چهار سفر در کارنامۀ زندگی خود دارند، 41 درصد، و برای کسانی که هر ساله 5 بار یا بیشتر سفر میکنند 44 درصد است.
استرس: دیگر مطالعات عنوان کردهاند که آشناپنداری بیشتر در زمانهایی شایع است که ما تا حدودی خسته، دچار استرس یا درگیر هر دو حالت هستیم. برای مثال، گزارشهای متعددی از تجربۀ آشناپنداری در مورد لشکریانی که به میدان نبرد نزدیک میشوند، وجود دارد.
داروها: برخی داروها ممکن است احتمال کشاکش آشناپنداری را افزایش دهند. یک مطالعۀ موردی منتشر شده در سال 2011، تجربۀ یک مرد از نظر ذهنی سالم 39 ساله را بازگو میکند که در صورت گرفتن توأمان فنیلپروپانولامین و امانتادین برای درمان آنفولانزا دچار تکرار تجربۀ آشناپنداری میشد.
این اتفاق در کجای مغز روی میدهد؟
شاید شگفتانگیز بنماید که به نظر نمیرسد آشناپنداری با هیچ گروه خاصی از اختلالات ذهنی یا روانی همبستگی داشته باشد. تنها اختلالی که به شکل قابل اعتماد مرتبط به تجربۀ مزبور به نظر میرسد صرع لوب تمپورال (TLE) است.
در این نوع خاص از صرع، همچون انواع دیگر این بیماری، اغلب نوعی "تجلی" پیش از "حمله" وجود دارد. برای برخی از افراد مبتلا به TLE، این تجلی معمولاً شامل آشناپنداری است.
به نظر میرسد لوبهای تمپورال، که در حافظۀ بصری و پردازش ورودی حسی دخیلند، مظنون شمارۀ یک پناه دادن به آشناپنداری باشند.
یک مطالعه در سال 2012 این جستجو را کمی آزمودهتر کرد. محققان پی بردند که تحریک قشر انتورینال (EC) باعث ایجاد تجربۀ آشناپنداری شود. این قشر مغزی که در لوب تمپورال داخلی قرار دارد، نقشی در حافظۀ فضایی و تثبیت حافظه بازی میکند.
چه چیز سبب آشناپنداری میشود؟
شاید ناحیۀ مرتبط به آشناپنداری "جمع و جور" شده باشد، اما چه چیز سبب بروز آن میشود؟ در مجموع نظریات مربوط به آشناپنداری به چهار دسته تقسیم میشوند:
• پردازش دوتایی
• نورولوژیک
• حافظه
• توجهی
هیچیک از این نظریات مورد اشاره در زیر تمامی جواب را به دست نمیدهد، اما هر کدام آنها فرصتی یگانه برای به وجد آمدن در کاغذ نازکی را به دست میدهد که به شکل قابل ملاحظهای تجربهای را که ما حس آگاهی مینامیم تقویت میکند.
پردازش دوتایی
به عنوان مخلص کلام، نظریۀ پردازش دوتایی عنوان میکند که دو فرآیند شناختی که به طور معمول به موازات هم حرکت میکنند، برای یک لحظه از هم جدا میشوند. این دستهبندی توضیحات را بسته به اینکه کدام فرآیند مورد تصور جدا میشود باز میتوان به چهار نوع تقسیم کرد.
قابل به ذکر است که اینها بخشی از قدیمیترین نظریات مربوط به آشناپنداری هستند، و هیچیک از آنها شواهد تجربی برای پشتیبانی از خود را ندارند. در هر حال، آنها غذایی برای تفکر هستند:
آشنایی و فراخوانی: این تئوری اصرار دارد که آشنایی و فراخوانی دو عملکرد شناختی هستند که معمولاً به صورت هماهنگ عمل میکنند. اگر، به دلیلی، آشنایی به اشتباه تحریک شود، ما دچار احساسی بیپایه در مورد سابقۀ حضور در یک مکان میشویم.
رمزنگاری و بازیابی: این توضیح با یک استعارۀ دم دستی همراه است: یک نوار ضبط صوت. به طور معمول، سر ضبط (رمزنگاری) روی نوار پخش و سر پخش (بازیابی) به صورت جداگانه عمل میکنند. ما یا در حال خواباندن حافظهایم یا در حال بازیابی آن.
این تئوری در ادامه میگوید که برخی اوقات ممکن است به صورت تصادفی هر دو "سر" با همدیگر عمل کنند. این بدین معنی است که ما حس خطایی از آشنایی در مورد سکانس وقایعی را ایجاد میکنیم که در همان لحظه در حال وقوع هستند. اگرچه استعاره خوشایند است، برای دانشمندان قانع کننده نیست. شکلگیری حافظه و بازیابی آن به این طریق عمل نمیکنند.
ادراک و حافظه: این نظریه مدعی است که، ما وقایع را در کنار هم درک میکنیم و به حافظه میسپاریم. به طور معمول، ما بر روی درک وقایع متمرکز میشویم، اما اگر خسته یا پریشان شویم، شکلگیری حافظه میتواند درست در همان زمانی صورت گیرد که ما در حال درک پیرامون خود هستیم. به این طریق، درک ما از "حال" به صورت خاطره (گذشته) ظاهر میشود.
حس آگاهی دوگانه: این نظریه که برای نخستین بار در سالهای 1880 توسط هیولینگز جکسون / Hughlings-Jackson مطرح شد، فرض را بر این قرار میدهد که ما دو جریان خودآگاهی موازی داریم: یکی که جهان بیرون را پایش میکند، و دیگری که مشغول تماشای تفکرات درونی ما است. اگر خودآگاهی حساستر و برونگرای اولیه بر اثر خستگی مزمن تحلیل رود، خودآگاهی بدویتر جایگزین میشود و تصادفاً تجربۀ تازه را با تجربۀ قدیمیتر، تجارب درونی شده، اشتباه میگیرد.
اگرچه هر یک از نظریات بالا خوراکی برای تفکر است، هیچیک نمیتواند تا حد نظریات علمی جدید به پیش برود.
توضیحات نورولوژیک
توضیحات نورولوژیک آشناپنداری عموماً به "حمله" و "تأخیر در انتقال سلول عصبی" تقسیم میشوند.
حمله: همان طور که در بالا اشاره شد، افراد دچار TLE عموماً آشناپنداری را به عنوان بخشی از تجلی پیش از "حمله" تجربه میکنند. منطقی که به روشنی پشت قضیه میآید، اگر مسأله این باشد، این است که شاید آشناپنداری بارقهای از "حمله" باشد.
به هر جهت، دادهها از این نظریه پشتیبانی نمیکنند. آشناپنداری در مردم دچار صرع در کل چندان شایع نیست، و افرادی که به طور منظمتری دچار آشناپنداری میشوند مستعد حملۀ بیماری نیستند.
همچنین، اگرچه ارتباط میان آشناپنداری و TLE به خوبی شناخته شده است، اکثریت افراد دچار TLE آشناپنداری را به عنوان بخشی از تجلی تجربه نمیکنند.
تأخیر در انتقال سلولهای عصبی: ویرایشهای متعددی از این نظریه وجود دارد. یکی آشناپنداری را به عنوان اطلاعات در حال گذار از چشم به واسطۀ تعدادی از مسیرهای در حال رسیدن به مراکز بزرگتر تشریح میکند. اگر اطلاعات دو مسیر در زمانهای متفاوت وارد شوند، به هر دلیل، مغز ممکن است پیام دوم دریافتی را به عنوان اطلاعات قدیمی درک کند.
توضیحات حافظه
این بخش از نظریات بر مسیری که در آن حافظه ذخیره، حفظ، و بازیابی میشود، تمرکز میکند.
یک توضیح مبتنی بر حافظه دارای برخی پشتوانههای تجربی است. یک مطالعۀ انجام شده در سال 2012، با استفاده از واقعیت مجازی، دیدگاه جذابی در این مورد ارائه داد.
محققان پی بردند که اگر به نمونهها تصویری نشان داده شود که بسیار شبیه به صحنهای باشد که آنها پیشتر در آن حضور داشته اما به یادش ندارند، گاهی اوقات این باعث جرقه زدن آشناپنداری میشود.
به عبارت دیگر، اگر ما خاطرۀ یک صحنه را به یاد نداشته باشیم، وقتی که به صحنهای تازه و مشابه نگاه میکنیم، صحنۀ پیشتر تجربه شده هنوز در مخزن حافظه ما تأثیراتی اعمال میکند – شاید حس آشنایی.
یک نظریۀ دیگر که توسط محققان ویتلسی / Whittlesea و ویلیامز / Williams مطرح شده است، مفهوم آشنایی برای ما را وارونه میکند. اصلاً شاید ما در مورد مفهوم "آشنایی" به روش غلطی فکر میکردهایم. برای مثال، اگر ما پستچی خود را جلو در خانهمان ببینیم – صحنهای بسیار عادی و آشنا – این دیدار حسی از آشنایی ایجاد نمیکند. به هر حال، اگر ما همان پستچی را به شکل غیر منتظره، مثلاً زمانی که برای گذراندن تعطیلات در خارج شهر بسر میبریم، ببینیم، این دیدار حسی از آشنایی را در ما بیدار میکند.
حس موسوم به آشنایی وقتی با چیزهای آشنا مواجهیم جرقه نمیزند. اگر چنین میبود ما باید تقریباً مدام در حال تجربۀ چنین حسی باشیم. این حس آشنایی اغلب زمانی بروز میکند که ما چیزی آشنا را به صورت غیر منتظره میبینیم.
وقتی ما چیز آشنایی را میبینیم، مغزمان به سرعت آن را پردازش میکند و این به تلاش کمی نیاز دارد. نظریۀ ویتلسی و ویلیامز این را میگوید که اگر ما چیزی بسیار آشنا را در چیدمانی ناآشنا تجربه کنیم (اما آن را بلافاصله به جا نیاوریم)، ویژگی آشنا به سرعت پردازش میشود (اگرچه ما متوجه موضوع نمیشویم)، و باعث میشود تا کل صحنه آشنا به نظر برسد.
توضیحات توجهی
چهارمین رشتۀ توضیحات مربوط به آشناپنداری بر توجه تمرکز میکند. بنیان این تئوری بر این استوار است که یک صحنه بدون توجه کامل به آن مختصراً مورد مشاهده قرار میگیرد. آنگاه، کوتاه زمانی بعد، همان صــحنه بار دیگر درک میشود، اما این بار این درک با دریافت کامل همراه است. درک دوم با درک اولی ترکیب میشود و تصادفاً این گمان پدید میآید که این درک قدیمیتر از آن چیزی است که در عالم واقع هست، و بنابراین محرک ایجاد آشناپنداری میشود.
هنوز چیز بیشتری برای آموختن وجود دارد
هر قدر هم که این تئوریها جذاب باشند، هیچیک به اثبات نرسیده است، و در عالم واقعیت، همگی بخشی از واقعیت را در خود دارند یا ندارند. ما گمان داریم که آشناپنداری نوع واحدی از تجربه است، اما میتواند به راههای مختلف بین افراد مختلف یا یک فرد واحد تجربه شود.
اگرچه به نظر میرسد که در این مورد پای لوب تمپورال در میان است، ما واقعاً در زمینۀ فهم این پدیدۀ همه جا حاضر و سوءظن برانگیز، گامی به جلو برنداشتهایم.
بنابراین، بار دیگری که آشناپنداری را تجربه میکنید، از لذت بردن از یکی از رازهای فریبنده و غیر قابل توضیح انسانی غافل نشوید.
Source:
Déjà vu: Re-experiencing the unexperienced
By Tim Newman
Published: Wed 14 June 2017
مطالب پیشنهادی ما برای مطالعه

گیرندة حشیش در مغز مشخص شد

دویدن حافظه را بهبود میبخشد

مغز شیمیک چقدر ادامه دارد؟

فراگیری زبان انعطاف و توانایی مغز برای کدگذاری اطلاعات جدید را تقویت میکند

دقیقترین نقشة کورتکس انسان پردهبرداری شد

علایم و نشانههای مالتیپل اسکلروزیس (MS) در زنان

درمان علایم زودرس، ریسک تشخیص و عود مالتیپل اسکلروزیس را کاهش میدهد

فعال شدن گیرندة بدیع مغزی پرخوری را از بین میبرد

انواع درد حسگرهای ویژة خود را دارند

کنترل پروتئین ضعیف کلید پیشرفت آلزایمر

MS پیشرونده اولیه: علایم، درمان و دورنما

نقش مطالعه در بهبود سلامت و تندرستی

ارتباط سایکوز با آنتیبادیهای التهاب مغز و افزایش امید به درمان جدید

تمرین بازیابی از حافظه در موقعیتهای استرسزا محافظت میکند

دانشمندان رشد تومور مغز را مهار میکنند

مدل سادة کامپیوتری مغز خوابیده را روشن میکند

صرف مشاهدة ترس در دیگران اتصالات مغزی را تغییر میدهد

مراحل زوال عقل: آنچه بر بیمار میگذرد

هورمون استرس در مو، فرجام بارداری را پیشبینی میکند

استروک در برابر آنوریسم - گزینههای درمانی

مغز "فوق پیریها" کوچک نمیشود

"حشیش مصنوعی" و ضررهای جدی برای سلامت

فراجنسیتی بودن نباید به عنوان اختلال ذهنی طبقهبندی شود

اثرات تروما بر مغز دختران و پسران متفاوت است

نقش کمبود دوپامین در عدم انگیزه برای فعالیت جسمانی

اثرات آسیب مغزی پس از ضربه در کودکان کدامند؟

افراد دچار اختلالات سلامت روانی در خطر سکتة مغزی قرار دارند

علت جوانمرگی کمدینهای سرپا چیست؟

چرا زنان ارگاسم میشوند؟

چرا عملکرد چندتکلیفی برای مردان مشکلتر است

چرا نباید پس از بحث و جدل به خواب رفت

زن و مرد در چالش حافظه

بازیکنان جوان فوتبال تنها پس از یک فصل بازی دچار تغییرات مغزی میشوند

فعال شدن گیرندة بدیع مغزی پرخوری را از بین میبرد

چاقی در دوران میانسالی، پیرمغزی را ده سال تسریع میکند

ترمیم سلول مغزی آسیب دیده از استروک با استفاده از سلولهای بنیادی

مغز رژیم غذایی متناوب را با "قحطی" اشتباه میگیرد و سبب افزایش وزن میشود

مرکز همدلی در مغز شناخته شد

استفاده از تحریک الکتریکی مغز برای کاهش بولیمی

نشانگان سندرم خستگی مزمن با فشار عضلانی عصبی تحریک میشود

آیا دارچین توان یادگیری ما را افزایش میدهد؟

معکوس شدن اعتیاد به کوکایین با ترکیب جدید

ایجاد جهش مغزی در بیمار کُمایی با اولتراسوند

سندرم درد ناحیهای پیچیده از نگاهی تازه

ارتباط میان روده، مغز و سیستم ایمنی تقویت شد

افسردگی: کشف مسیر جدید در مغز و درمانهای نو

استروژن؛ تنظیم پاسخ درد در مغز و محافظت در برابر تروما

ورزش برای خاطرات مُضر نیست!

نوساماندهی مغز برای مقابله با ترس

تب یونجه میتواند مغز را دگرگون کند

کافئین چگونه سرعت پیشرفت پارکینسون را کُند میکند؟

اُرگاسم چگونه بر مغز تأثیر میگذارد؟

آیا تفکر و سلامت توسط ژنهای یکسان هدایت میشوند؟

اسکن مغزی و امکان کشف افسردگی در کودکان در معرض خطر

خواب نامنظم خطر سکتة مغزی را افزایش میدهد

مغز "گیمرها" و اختلال بازیهای اینترنتی

آیا افراد نگران در مقابل خطر ایمنترند؟

چگونه مغز شما را بیدار میکند؟

فیلمهای ترسناک واقعاً میتوانند باعث لخته شدن خون شوند

احساس تنهایی چگونه بر سلامت جسمانی و روانی تأثیر میگذارد

دانشمندان رگ خونی جدیدی برای اُتیسم یافتهاند

چگونگی کُدگذاری مولکولی حافظه آشکار میشود

آیا افسردگی در اوایل کودکی رشد مغز را دگرگون میکند؟

قدرت جهتیابی در مردان بهتر از زنان عمل میکند

آیا آفتکُش شیر باعث تقویت خطر بیماری پارکینسون میشود؟

تماشای تلویزیون میتواند باعث کند شدن مغز شود

غذای چرب چگونه به مغز آسیب میرساند؟

حشیش با خلوص بالا به ساختارهای کلیدی مغز آسیب میرساند

تماس نزدیک بعد از تولد بچه خطر استرس را در مادر کاهش میدهد

بررسی علایم استرس پس از سانحه

کانابینوئید طبیعی نقشی کلیدی در اضطراب دارد

بیخوابی چطور تشکیل حافظه را مختل میکند؟

هراس از عنکبوت؟ گفتن اینکه "با ترست رودرو شو" کمکی نمیکند

درمان تازه ای برای مغز شیمیک کشف شد

سلولهای یافت شده در شبکیة چشم و هموار شدن راه برای جت لگ درمانی

پروتئین خون بند ناف میتواند مغزهای پیر را احیاء کند

آیا تو هم شکلاتی هستی؟ ژنهایت را میتوان ملامت کرد

خونریزی مغزی: علل، علایم، و درمانها

اختلال نعوظ ناشی از فیلمهای پورنو: چطور اتفاق میافتد؟

حس بویایی محصول بیهمتای ژن و تجربه است

"صدای صورتی" خواب عمیق و حافظه را در کهنسالان تقویت میکند

پیشرفت بیماری آلزایمر با جهش ژن پیشبینی شد

مرز بعدی فیسبوک: رابط مغز با کامپیوتر

اثرات دیابت بر بدن و دستگاههای آن

زیست مارکرهای اختلال شناختی بیماری پارکینسون کشف شد

اکسیتوسین هورمون بحران روابط است؟

علایم، علل و درمان میگرن همیپلژیک

یائسگی و اضطراب

آنزیم تقویت کنندۀ رشد تومور مغز کشف شد

پدیده العاذر: وقتی مرده زنده میشود

پدران در برابر دختران نوپای خود بیش از پسران پاسخگو هستند

چرا رژیم غذایی کارآیی ندارد؟

استرس اواخر بارداری محرک پرخوری در فرزند دختر میشود

وازوپرسین، مدیریت آب و ساعت زیستی

بدن چگونه درد را پردازش میکند؟

خنده پیوند اجتماعی را تقویت میکند

ترکیب مشتق از شاهدانه به درمان اسکیزوفرنی کمک میکند

روغن زیتون از سرطان مغز پیشگیری میکند؟

میکروژن جدیداً کشف شده از صرع پیشگیری میکند

ما چطور بر خوابآلودگی غلبه میکنیم؟
نظرات (0)