گاستریت یا التهاب دیواره داخلی معده - آنچه دانستنش نیاز است

• لوری اسمیت، دکتر دانیل میورل
• ترجمه هامیک رادیان

گاستریت [گاسترایتیس] التهاب دیواره داخلی معده است. این اختلال به علل مختلفی رخ می‎دهد. گاستریت ممکن است مشکلی حاد یا مزمن باشد که خطر دیگر اختلالات معده مثل اولسر معده، خونریزی یا سرطان معده را افزایش می‎دهد.
شکل حاد این اختلال سبب بروز علایم ملموسی می‎شود که پس از گذشت چند روز خود به خود رفع می‎شوند. به هر حال گاستریت مزمن ممکن است بدون علامت در بدن باقی بماند و اثرات خود را بعدها نشان دهد.
باکتری هیلکوباکتر پیلوری (اچ. پیلوری) یک از علل اصلی ایجاد گاستریت و گمان می‎رود که این باکتری در معده نیمی از کل مردم جهان وجود داشته باشد.

[مطالب این مقاله:]
• علایم
• علل و انواع
• تست و تشخیص
• رژیم غذایی
• درمان
• پیشگیری

علایم
گاستریت چند علامت مشخصه دارد.
مردم دچار گاستریت مکرراً دچار درد در ناحیۀ شکم می‎شوند. درد مزبور اغلب در قسمت فوقانی بخش میانی شکم متمرکز می‎شود یا اینکه در بخش فوقانی سمت چپ معده احساس می‎گردد. درد مزبور اغلب اوقات به پشت سرایت می‎کند.
دیگر علایم شایع نفخ و تهوع را شامل می‎شود. در مواردی که گاستریت با استفراغ همراه است، نمای ظاهری استفراغ ممکن است شفاف، زرد یا سبز رنگ باشد. استفراغ در عین حال احتمال دارد که حاوی خون باشد.
استفراغ خونی علامتی از شدت گرفتن گاستریت است. دیگر علایم گاستریت شدید شامل تنگی نفس، درد قفسه سینه، درد شدید معده، و مدفوع توأم با بوی زننده است.
در صورتی که فرد دچار هر یک از علایم زیر شده باشد باید فوری به پزشک مراجعه کند:
• استفراغ کردن خون
• بالا آوردن مقادیر زیاد استفراغ زرد یا سبز رنگ
• خون‌آلود یا سیاه بودن مدفوع
• درد شکم همراه تب
• گیجی و غش کردن
• سرعت گرفتن ضربان قلب
• تعریق بیش از حد
• تنگی نفس
گاستریت ممکن است مطلقاً فاقد هر گونه علامت باشد.

عوارض
در برخی موارد علایم گاستریت ممکن است به سرعت تشدید شود و به اختلالاتی جدی‎تر تبدیل گردد.
خونریزی و اولسر معده ممکن است در مردمی که کماکان برای گاستریت مورد درمان قرار دارند بروز کند. گاستریت مزمن در برخی از مواقع ریسک ایجاد توده و تومور در معده را افزایش می‎دهد.
بعضی انواع گاستریت شامل گاستریت اتروفیک خودایمنی و اچ. پیلوری می‎توانند میزان کفایت توانایی بدن را در جذب آهن غذا کاهش دهند. در گاستریت اتروفیک خودایمنی این موضوع ممکن شامل جذب ویتامین B12 نیز بشود. هر دو اختلال مزبور می‎توانند به آنمی منجر شوند.

علل و انواع
انواع مختلف گاستریت و علل مختلفی برای ایجاد آن وجود دارد.
گاستریت به دنبال تضعیف دیوارۀ مخاطی محافظ معده رخ می‎دهد. در این حالت مایعات گوارشی می‎توانند به دیوارۀ معده آسیب رسانده و آن را ملتهب کنند.
دو نوع اصلی گاستریت وجود دارد.
• گاستریت فرسایشی: این شکل گاستریت شدید است و شامل التهاب و نیز فرسایش تدریجی دیوارۀ داخلی معده می‎شود. یک مثال در این مورد شامل گاستریت استرسی است، که به علت بیماری‎های شدید ایجاد می‎شود. گاستریت فرسایشی معمولاً آغاز سریعی دارد اما در عین حال ممکن است با گاستریت مزمن در زمانی طولانی ادامه یابد.
• گاستریت غیر فرسایشی: شکل غیر فرسایشی گاستریت شامل بروز تغییراتی در جدار داخلی معده است.
شایع‌ترین علت گاستریت وجود عفونت اچ. پیلوری در جدار معده است. به هر حال، برخی انواع گاستریت هنگامی بروز می‎کنند که سیستم ایمنی بدن به شکلی نامتناسب، برای مثال در هنگام بروز بیماری گاستریت اتروفیک خودایمنی به جدار داخلی معده حمله‎ور می‏‌شود.
انواع دیگری از گاستریت وجود دارد که بر اثر تروما یا آسب‎دیدگی جدار داخلی معده ایجاد می‎شوند. یک مثال در این مورد گاستریت پساگاسترکتومی است که در آن جدار داخلی معده پس از برداشتن بخشی از معده دچار تباهی یا انحطاط می‎شود.
علت بروز این موضوع شناخته شده نیست. باور بر این است که گاسترکتومی ممکن است باعث افزایش ریفلاکس، واکنش‌های عصب واگال یا کاهش مقدار اسدهای تحریک شده توسط هورمون‎ها شود.
دیگر انواع گاستریت شامل موارد زیر است:
• گاستریت عفونی به دلیلی غیر از اچ. پیلوری: ویروس‎ها یا قارچ‎ها می‏توانند در مردم دچار مشکلات ایمنی یا بیماری‎های درازمدت گاستریت ایجاد کنند.
• گاستریت ناشی از اشعه: قرار گرفتن ناحیۀ شکم در معرض اشعه می‎تواند باعث تحریک جدار داخلی معده شود.
• گاستریت ائوزینوفیلیک: این شکل گاستریت ممکن است بر اثر یک واکنش آلرژیک ایجاد گردد. علت ایجاد واکنش آلرژیک ناروشن است.
• بیماری مه‌نه‌ترایر: این اختلالی نادر و شامل ایجاد چین‎خوردگی‎های زمخت و کیست روی دیوارۀ معده است.
در حال حاضر چگونگی گسترش گاستریت روشن نیست. گمان می‎رود غذا، آب، کارد و چنگال و ظروف آلوده نقشی در انتقال اچ. پیلوری از فردی به فرد دیگر بازی می‎کنند.
به هر حال طیف گسترده علل مطرح در این مورد ممکن است تأیید این موضوع را دشوار سازد.

ریسک فاکتورها
برخی از مردم در ریسک بالاتری برای ابتلاء به گاستریت قرار دارند. اختلالات و موارد مرتبط به سبک زندگی متعددی می‎توانند شانس بروز التهاب در دیوارۀ داخلی معده را افزایش دهند.
ریسک‌ فاکتورها در این مورد عبارتند از:
• عفونت‌های باکتریایی به ویژه عفونت اچ. پیلوری
• عفونت‎های ویروسی، قارچی، یا انگلی
• سیگار (دخانیات)
• مصرف کافئین
• مصرف بیش از حد مشروب الکلی
• مصرف کوکائین
• استرس
• مصرف مداوم داروهای ضد درد مثل داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی (NSAIDs)
• مصرف منظم داروهای استروئیدی، شیمی درمانی، مکمل‎های پتاسیم و آهن
• کهنسالی
• بلعیدن اشیاء یا مواد غیر خوراکی
• ابتلاء به یک اختلال خودایمنی مثل بیماری هاشیموتو یا دیابت نوع 1
• کمبود ویتامین B12
• ویروس HIV
• بیماری کرون
• ریفلاکس صفرا پس از قرار گرفتن تحت عمل جراحی معده
• داشتن تاریخچۀ استفراغ مزمن
• قرار گرفتن در معرض اشعه یا به شکل درمان رادیواکتیو یا به شکل آلودگی با مواد رادیواکتیو
• آلرژی‎ غذایی
دیگر عفونت‎هایی که می‎تواند خطر ابتلاء به گاستریت را افزایش دهند شامل سل و سیفلیس است.

تست و تشخیص
گاستریت را می‎توان با استفاده از موارد زیر تشخیص داد:
• معاینه بالینی
• گرفتن شرح حال پزشکی فرد و علایمی که در حال حاضر در او وجود دارند
• ارزیابی وضعیت اچ. پیلوری از طریق خون، تنفس یا آزمایش مدفوع
• اندوسکپی
• الکتروکاردیوگرام
در برخی از موارد گاستریت با استفاده از عکسبرداری اشعه ایکس مری، معده و روده کوچک تشخیص داده می‎شود. این عکسبرداری‎های اشعه ایکس برخی از اوقات زیر عنوان سری دستگاه گوارش فوقانی یا بلعیدن باریم مورد ارجاع قرار می‎گیرند.
باریم یک مایع سفید رنگ متالیک است که گاهی از اوقات پیش از انجام اسکن به خورد بیمار داده می‎شود تا هر گونه ناهنجاری برجسته شود.
دکتر در عین حال ممکن است موارد زیر را در دستور کار قرار دهد:
• آزمایش خون
• آزمایش ادرار
• ارزیابی عملکرد کلیه و کبد
• بررسی وضعیت آنمی
• تست‎های عملکرد کیسه صفرا و لوزالمعده
• تست بارداری
• ارزیابی مدفوع
ارزیابی طیف تست مورد اشاره به پزشک امکان تشخیص گاستریت را می‎دهد.
اگر نتیجۀ تست‎ها قطعی نباشند دکتر به اندوسکپی دستگاه گوارش فوقانی اقدام خواهد کرد.

رژیم غذایی
گزینه‎های رژیم غذایی برای گاستریت می‏تواند به مدیریت شدت علایم و آماده‌سازی بدن برای خلاصی از اچ. پیلوری کمک کند.
اگرچه نامحتمل است که رعایت‎های مربوط به رژیم غذایی به تنهایی باعث رفع این اختلال شود، این موارد می‎توانند باعث حمایت برنامۀ درمان گاستریت شوند.

غذاهای مفید برای مصرف
هم کلم بروکلی و هم ماست پروبیوتیک اثرات مفیدی در مقابله با اچ. پیلوری نشان داده‎اند. به هر جهت، شواهد عینی در مورد اینکه کلم بروکلی باعث محدود شدن اچ. پیلوری می‎شود در دست نیست.
ماست پروبیوتیک به عنوان یک درمان حمایتی در کنار آنتی‎بیوتیک‎ها اثربخشی قابل توجهی از خود نشان داده است اما برای تأیید این اثرات ماست پروبیوتیک به تحقیق بیشتری نیاز است. برخی مطالعات نشان داده‎اند که پوربیوتیک‎ها به پاکسازی عفونت مزبور کمک می‎کنند.
غذاهای دیگری که در موارد ابتلاء به گاستریت مصرف آنها ایمن است موارد زیر را شامل می‎شود:
• کرفس
• سیب
• توت
• روغن زیتون
• عسل
• چای‎ها یا دمنوش‌های دارویی
گذشته از مصرف غذاهایی برای رفع عفونت، بهترین کار این است که فرد غذاهایی را مصرف کند که باعث افرایش شعله‎وری عفونت نشوند.

غذاهایی که نباید خورد
برخی غذاها و نوشیدنی‎ها می‎توانند علایم گاستریت را تشدید کنند، و باید از مصرف آنها در زمان فعال بودن بیماری خودداری کرد. این غذاها فهرست زیر را شامل می‎شود:
• نوشابه‎های کافئین‎دار
• قهوه معمولی و قهوه بدون کافئین
• دمنوش نعناع، چای سبز و چای سیاه
• پرتقال و آب گریپ‎فروت
• نوشیدنی‎های الکلی
• غذاهی تند و ادویه‎دار مثل پودر فلفل قرمز، فلفل تند، جوز هندی و فلفل سیاه
• شیر کامل و مشتقات آن و پنیرهای پرچرب یا چاشنی‎دار
• فرآورده‎های گوجه فرنگی
• شکلات
در هنگام تنظیمات غذایی برای یک مورد گاستریت مردم باید از موارد زیر مطمئن شوند:
• مردم باید غذای روزانه خود را به 5 تا 6 بخش تقسیم کنند، زیرا این کار می‎تواند اثرات اسیدهای معده را کاهش دهد.
• بدن را باید با نوشیدن آب کافی سیراب نگه داشت.
• مکمل‎های امگا - 3 باید به رژیم غذایی اضافه شود، زیرا این مکمل‎ها می‏تواند نقشی در رفع گاستریت بازی کنند.
هیچ رژیم غذایی واحدی که به درمان گاستریت منجر شود وجود ندارد. در هر حال، پیروی از رژیم غذایی آرام کنندۀ التهاب می‎تواند به تقویت رژیم درمانی منجر شود. غذای مصرفی بیمار بخش مهمی از درمان گاستریت محسوب می‎شود.

درمان
درمان گاستریت به چند عامل مختلف بستگی دارد. این عوامل شامل علت بروز اختلال و نیز حاد یا مزمن بودن گاستریت است.
گزینه‎های درمانی گاستریت شامل طیفی از داروها مثل موارد زیر است:
• داروهای آنتی‎بیوتیک: یک دورۀ 10 تا 14 روزۀ مصرف آنتی‎بیوتیک مـی‎تواند به طور مستقیم اچ. پیلوری را هدف قرار دهد. به طور معمول از کلاریترومایسین و مترونیدازول در این مورد استفاده می‎شود.
• مهار کننده‌های پمپ پروتون: این شامل داروهایی مثل امپرازول و لانسوپرازول است. مهار کننده‎های پمپ پروتون تولید اسید معده را بلوک کرده و به فرآیند التیام بیمار کمک می‎کنند.
• بلوک کننده‌های هیستامین (H-2): بلوک کننده‌های هیستامین مثل رانیتیدین و فاموتیدین می‏توانند تولید اسید را کاهش دهند.
• آنتی‎اسیدها: این داروها می‎توانند اسید معده را خنثی کنند.
• عامل پوششی: سوکرالفات یا میزوپروستول می‎تواند جدار داخلی معده را بپوشاند و از آن محافظت کند.
• داروهای ضد تهوع: این نوع دارو می‎تواند علایم بیماری را کاهش دهد.
درمان گاستریت به علت بروز آن بستگی دارد. برای مثال، اگر علت باکتریایی نباشد، آنتی‎بیوتیک‏ها در مورد آن هیچ تأثیری نخواهند داشت.
ترکیب درمان‎های مورد اشاره با تغییرات غذایی توصیه شده مطمئن‎ترین راه رفع گاستریت است.

پیشگیری
مردم می‎توانند با انجام برخی کارها از خطر ابتلاء به گاستریت کم کنند:
• شستشوی کامل دست‎ها و اطمینان از پخته بودن غذا. این کارها ریسک ابتلاء به اچ. پیلوری را کاهش می‎دهند.
• اجتناب از مصرف برخی داروها، خودداری از مصرف دخانیات، کافئین و مشروب الکلی
از آنجا که برخی علل ایجاد گاستریت نامشخص است، پیشگیری کامل از ابتلاء به این بیماری ممکن نیست./

Source:
Everything you need to know about gastritis
Last updated Tue 26 September 2017
By Lori Smith BSN MSN CRNP
Reviewed by Daniel Murrell, MD