اولسر معده یا زخم معده - عوامل خطرساز و درمان

• مارکوس مک‌گیل
• مرور از: دانشکده پزشکی دانشگاه ایلی‎نویز - شیکاگو
• ترجمه نادر اکبری سراوانی

اولسرهای معده زخم‎هایی در دیوارۀ معده یا رودۀ کوچک است. این زخم‎ها زمانی ظاهر می‎شوند که مخاط محافظی که جدار معده را می‎پوشاند نامؤثر می‎شود. معده اسیدی بسیار قوی تولید می‎کند که برای هضم غذا و محافظت ار بدن در برابر میکرب‎ها به کار می‎رود. برای محافظت از بافت‎های خود بدن در برابر اسید مزبور، بدن لایۀ ضخیمی از مخاط نیز ترشح می‎کند.
اگر لایۀ مخاطی پاره شود و از عملکرد مؤثر خود بازبماند، اسید معده می‎تواند باعث آسیب زدن به بافت معده و مسبب بروز اولسر یا زخم درازمدت شود.
بر مبنای تخمین‎های موجود، از هر 10 نفر انسان ساکن در کشورهای غربی 1 نفر در مقطعی از زندگی خود دچار اولسر معده یا رودۀ کوچک می‎شود.
درمان اولسرهای معده نسبتاً آسان است اما در صورت عدم درمان این زخم‎ها می‎توانند مشکلات قابل توجهی ایجاد کنند.

مطالب این مقاله:
• علل
• علایم
• چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
• تشخیص
• درمان

علل اولسرهای معده
دو علت اصلی بروز اولسر در معده و رودۀ کوچک شامل موارد زیر است:
• باکتری هیلکوباکتر پیلوری (اچ. پیلوری)
• یک کلاس داروهای ضد درد موسم به غیر استروئیدی ضد التهابی (NSAIDs)
علل کمتر شایع بروز اولسر معده عبارتند از:
• تولید بیش از حد اسید در معده (هیپراسیدیته) - این اختلال ممکن است به دلایل گوناگون شامل ژنتیک، مصرف دخانیات، استرس، و برخی غذاها بروز کند
• بیماری زولینگر - الیسون - نوعی بیماری نادر است که باعث افزایش تولید اسید معده می‎شود.

ریسک فاکتورها
برخی رفتارها و عوامل شانس ابتلا به اولسر معده را افزایش می‎دهند، که عبارتند از:
• مصرف مکرر داروهای استروئیدی
• سیگار
• تولید بیش از حد کلسیم - هیپرکلسیمی
• ژنتیک
• مصرف مکرر مشروب الکلی
• سن - زخم معده در افراد بالای 50 سال شایع‌تر است. مردم در هر سنی ممکن است دچار اولسر معده شوند، اما زخم معده در کودکان بسیار کمتر شایع است. خطر بروز زخم معده در کودکان در صورتی که والدین وی سیگاری باشند بالاتر است.

داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی و اولسر معده
یک گروه از داروهای ضد درد معروف به NSAIDs حامل ریسک ابتلا به اولسرهای معده هستند. دو مورد از شناخته شده‎ترین داروهای این دستۀ دارویی آسپیرین و ایبوپروفن است.
خطر بروز اولسرهای معده در صورت مصرف دوز بالای این داروها یا مصرف درازمدت آنها افزایش پیدا می‎کند.
داروهای NSAIDs قوی‎تر که تهیۀ آنها نیازمند به نسخه پزشک است در مقایسه با آنهایی که به صورت غیر نسخه‎ای در دسترسند حامل ریسک بالاتری در مورد اولسرهای معده هستند.

علایم اولسرهای معده
علامت کلاسیک اولسر یا زخم معده سوءهاضمه است که دیس‌پپسیا (دیس‎پپسی) نیز نامیده می‎شود. این علامت ممکن است با سوزش سر دل که احتمال دارد همزمان بروز نماید اشتباه گرفته شود.
سوزش سر دل ممکن است بر اثر ریفلاکس اسید یا بیمای ریفلاکس معده به مری (GERD) ایجاد شود. سوزش سر دل اندکی بالاتر از سطح معده بروز می‎کند و در بخش پایین قفسۀ سینه احساس می‎شود.
ین موضوع ارزش یادآوری دارد که تمامی اولسرهای معده سبب سوء گوارش نمی‌شوند.
علایم زخم معده گرایشی به متمایزتر بودن از سوزش سر دل دارد، اما کماکان امکان اشتباه گرفتن آنها با یکدیگر مطرح است. اولسر معده گرایشی دارد به اینکه:
• دردی سوزان یا کسالت‎آور در ناحیۀ معده ایجاد کند
• این درد گاهی اوقات به درد "نیش خوردن" یا "گاز گرفته شدن" تشبیه می‎شود
• برخی از مردم نوعی حس گرسنگی را توصیف می‎کنند
• کاهش وزن
• تهوع و / یا استفراغ
• عدم غذا خوردن بر اثر درد
• آروغ زدن
• نفخ
• درد ممکن است بر اثر غذا خوردن، نوشیدن مایعات یا خوردن آنتی‎اسید کاهش یابد
اولسرهای معده گرایشی به آن دارند که اندکی متفاوت از اولسرهای روده کوچک ظاهر شوند:
• اولسرهای معده گرایشی به عدم شفافیت در علایم بروز یافته دارند، و درد در آنها پایداری کمتری دارد. گاهی از اوقات درد پس از خوردن غذا تشدید می‎شود.
• اولسرهای رودۀ کوچک بیشتر محتمل است که درد مداومی ایجاد کنند. این درد گاهی از اوقات در میانۀ شب تشدید می‎شود اما در ابتدای روز رو به کاهش می‎گذارد. وقی درد در ادامۀ روز بروز کند، خوردن غذا گرایشی به تخفیف آن نشان می‎دهد.
برخی اولسرهای معده بدون علامت ادامه پیدا می‎کنند و دردهای معمول نوع سوء گوارش را از خود نشان نمی‎دهند. این نوع اولسرها کمتر شایع هستند و معمولاً تشخیص آنها زمانی صورت می‎گیرد که شروع به خونریزی می‎کنند. برخی از زخم‌ها می‎توانند به حفره‎ای در دیوارۀ معده تبدیل شوند. این نوع اولسر به عنوان سوراخ معده شناخته می‎شود و اختلالی جدی است.
علایم اولسر معده اغلب به مرور زمان تغییر می‎کند و ممکن است متمایز کردن آنها دشوار باشد.

چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
هر کسی که ظن به وجود اولسر در معدۀ خود دارد باید به پزشک مراجعه کند. هر علامت غیر عادی در معده که بیش از چند روز ادامه داشته باشد یا مکرراً بروز کند نیاز به ارزیابی و درمان دارد.
اولسر دارای خونریزی کُند می‎تواند علایمی مشابه آنمی مانند احساس خستگی و کم‎نفسی ایجاد کند. خونریزی‎های جدی‎تر یک فوریت پزشکی محسوب می‎شوند و در صورتی که بیمار همراه استفراغ خون بالا بیاورد یا مدفوع وی سیاه‎رنگ و چسبنده باشد، این باید هشدار دهنده تلقی شود.
بروز سوراخ در معده نیز یک مسألۀ اورژانسی پزشکی است. بدون درمان سریع دیوارۀ معده دچار عفونت می‎شود. درد ناگهانی و تشدید یابندۀ شکم می‎تواند علامتی از سوراخ شدن معده باشد، و هر علامت نشان دهندۀ ناخوشی شدید همراه عفونت نیاز به درمان بدون دفع وقت دارد.

تشخیص اولسرهای معده
دکترها پیگیری علایم اولسر معده را با طرح پرسش‌هایی در مورد چگونگی احساس درد، محل و زمان بروز درد، و فواصل و مدت زمان ادامۀ درد آغاز می‎کنند.
این فرآیند کمک می‌کند تا دامنۀ علل مرتبط به اینکه مورد زخم معده است یا خیر تنگ‎تر شود. دکتر در عین حال ممکن است انجام یک تست مدفوع را در دستور کار قرار دهد تا دریابد که آیا زخم معده ناشی از هیلکوباکتری پیلوری است یا خیر.
اگر علایم جدی‎تری مثل خونریزی در بین باشد دکتر به انجام تست‎های دیگر شامل موارد زیر روی خواهد آورد:
• اندوسکپی
• تنقیه باریم - یک مایع غلیظ به اشعه ایکس امکان تصویربرداری از روده را می‎دهد

درمان اولسر معده
اگر تشخیص دکتر دال بر وجود زخم معده باشد، وی ممکن است با استفاده از روش‎های زیر در مسیر رفع مشکل تلاش کند:
• اگر علت بروز اولسر معده داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی باشد، دکتر ممکن است نوع دیگری از داروهای ضد درد را برای بیمار تجویز کند
• در صورتی که گمان بر آن باشد که علت اچ. پیلوری است دکتر رویکرد "آزمون و خطا" را در پیش خواهد گرفت
وقتی علت بروز زخم معده از بین برود، علایم اولسرهای معده را می‎توان با محافظت اولسر در برابر اسید در روند التیام درمان کرد. دکتر ممکن است داروهایی شامل فهرست زیر تجویز کند:
• مهار کنندۀ پمپ پروتون (PPI) - که سلول‎های تولید کنندۀ اسید را بلوک می‎کند
• آنتاگونیست گیرندۀ H2 - که مانع تولید اسید اضافی توسط معده می‌شود.
• آنتی‎اسیدهای غیر نسخه‎ای یا آلژینات
• داروهایی که باعث محافظت جدار معده می‎شوند - برای مثال، پپتو - بیسمول
علایم بیماری اغلب پس از آغاز درمان به سرعت تخفیف می‎یابد. به هر جهت، درمان باید ادامه پیدا کند به ویژه اگر اولسر ناشی از وجود هلیکوباکتر پیلوری بوده باشد. در عین حال اجتناب از مصرف مشروب الکلی، مصرف دخانیات، و هر گونه غذای محرک در طول درمان اهمیت دارد.

درمان‎های جراحی
در برخی مواقع، جراحی ممکن است به عنوان یک گزینه در دستور کار قرار گیرد. برای مثال، اگر بازگشت اولسر ادامه یابد، اولسر التیام نیابد، خونریزی کند، یا مانع خروج غذا از معده شود، جراحی به عنوان یک گزینه در دستور کار قرار خواهد گرفت. جراحی می‎تواند شامل موارد زیر باشد:
• خارج کردن اولسر
• به هم پیوستن رگ‌های خونریزی دهنده
• پیوند بافت از نقطۀ دیگری از بدن روی محل بروز اولسر
• بریدن عصب کنترل کنندۀ تولید اسید معده
عوارض ناشی از اولسرهای معده مثل خونریزی یا سوراخ شدن معده نادرند. در هر حال، بروز هر یک از این عوارض نیاز به مراقبت‎های فوری پزشکی را ضروری می‎سازد./

Source:
Stomach ulcers: Risk factors and treatment
Last updated Mon 20 February 2017
By Markus MacGill
Reviewed by University of Illinois-Chicago, School of Medicine