رژیم غذایی در گاستروپارزی یا تأخیر در تخلیه معده - هشت نکته برای کمک به کارکرد معده

• جین لئونارد، دکتر ناتالی باتلر
• ترجمه فرهنگ راد

گاستروپارزی (یا تأخیر در تخلیۀ معده)، اختلال گوارشی نسبتاً شایعی است که در سطح ایالات متحد آمریکا مبتلابه حدود 4 درصد از مردم است.
علایم بیماری می‌تواند طیفی از خفیف تا شدید و موقت تا مزمن را شامل شود.
چند انتخاب درمانی در مورد گاستروپارزی وجود دارد که در این میان تغییرات رژیم غذایی نخستین گزینه‌ای است که به بیماران گاستروپارزی توصیه می‌شود.
مطالب این مقاله:
• گاستروپارزی چیست؟
• نکاتی برای کمک به افراد دچار گاستروپارزی
• در صورت عدم کارآیی رژیم غذایی چه باید کرد؟
• دورنما

گاستروپارزی چیست؟
گاستروپارزی یا تأخیر در تخلیۀ معده یک اختلال پزشکی است که در آن تخلیۀ معده دچار تأخیر می‌شود. این اختلال به این علت رخ می‌دهد که حرکات نرمال عضلات معده، که برای حرکت دادن غذا در دستگاه گوارشی به کار می‌روند، به درستی صورت نمی‌گیرد یا کند می‌شود.
علایم گاستروپارزی عبارتند از:
• نفخ
• سوزش سر دل
• تهوع
• درد معده
• استفراغ
گاستروپارزی می‌تواند خفیف بوده و علایم اندکی ایجاد کند و می‌تواند شدید باشد و موجب بستری شدن مکرر بیمار گردد. عوارض گاستروپارزی سوءتغذیه، کم‌آبی بدن و بی‌نظمی سطح قند خون را شامل می‌شود.
علت گاستروپارزی در اغلب موارد روشن نیست. به هر جهت، برخی موارد گاستروپارزی را می‌توان به دیگر بیماری‌ها شامل دیابت یا لوپوس یا برخی اقدامات پزشکی مثل جراحی چاقی مرتبط دانست.
احتمال بروز گاستروپارزی در میان زنان بیش از مردان است.

نکاتی برای کمک به بیماران گاستروپارزی
بر مبنای اعلام "بنیاد بین‌المللی اختلالات کارکردی دستگاه گوارش"، درمان گاستروپارزی مقدمتاً بر پایۀ تغییرات رژیم غذایی بوده و استفاده از دارو یک گزینۀ مکمل محسوب می‌شود.
برخی تغییرات برای کمک به رفع علایم گاستروپارزی عبارتند از:

1. خوردن غذای کمتر در هر وعده
افزایش تعداد موارد غذا خوردن در طول روز و کاهش میزان غذای مصرفی در هر وعده می‌تواند به کاهش میزان نفخ کمک کند. در عین حال این کار کمکی برای تخلیۀ سریع‌تر معده از محتویات غذایی خواهد بود.
خوردن غذای کمتر در هر وعده غذا خوردن به معنی این است که تعداد دفعات غذا خوردن باید روزانه 4 تا 6 بار باشد تا نیازهای غذایی فرد تأمین شود.

2. جویدن کامل غذا
اگر غذا درون دهان به اندازۀ کافی جویده نشود، معده برای خرد کردن ذرات غذا نیاز به کار بیشتری خواهد داشت. غذایی که در درون معده به طور کامل خرد نشده باشد به آسانی از معده وارد رودۀ کوچک نمی‌شود.
در صورت لزوم اگر مشکلات دندانی مانع جویدن کامل غذا می‌شود فرد باید رفع این مشکل را در دستور کار قرار دهد تا امکان جویدن غذا به طور کامل برای وی وجود داشته باشد.

3. اجتناب از دراز کشیدن در طول غذا خوردن و پس از آن
دراز کشیدن در طول غذا خوردن یا در طول 3 ساعت پس از خوردن غذا، می‌تواند تخلیۀ معده را با مشکل مواجه کند. دلیلش این است که در این حالت اثرات مفید جاذبۀ زمین کاهش پیدا می‌کند. دراز کشیدن در طول غذا خوردن یا پس از غذا خوردن همچنین حرکتی در مسیر ایجاد ریفلاکس اسید به شمار می‌رود.
قدم زدن پس از غذا خوردن، یا انجام فعالیت‌های ملایم بدنی می‏تواند به تحریک عضلات معده برای کارکرد بهتر منجر شود.

4. خوردن مایعات بین وعده‌های غذایی
از آنجا که مایعات در فضای معده جایگیر می‌شوند، نوشیدن مایعات بین وعده‌های غذایی بیش از خوردن آنها در خلال صرف غذا مفید است.

5. مصرف مکمل روزانه
سوء تغذیه یکی از عوارض محتمل گاستروپارزی است، بنابرای برخی از مردم دچار این اختلال می‌توانند مصرف روزانۀ مولتی‌ویتامین و مکمل‌های غذایی را برای اجتناب از سوءتغذیه در دستور کار قرار دهند.

6. اجتناب از خوردن بعضی غذاها
هضم برخی غذاها مشکل‌تر از مابقی آنها است و این غذاها می‌توانند باعث تشدید علایم گاستروپارزی شوند. فهرستی از این گونه غذاها در زیر آمده است:

غذاهای پرچرب: چربی‌ها سبب تأخیر در تخلیۀ معده می‌شوند. به هر جهت، برخی از چربی‌ها برای سلامت انسان مهمند. هضم مایعات حاوی چربی آسان‌تر از هضم چربی‌های صلب یا جامد است. محدود کردن مصرف گوشت‌های پرچرب و فرآورده‌های لبنی پرچرب که می‌توانند باعث تشدید علایم گاستروپارزی شوند نیز مفید است.

غذاهای پرفیبر: فیبر زمان مورد نیاز برای تخلیۀ معده را افزایش می‌دهد و می‌تواند باعث تقویت انسداد معده شود و همچنین به عنوان سفت کنندۀ معده شناخته می‌شود. غذاهای پرفیبری که مبتلایان به گاستروپارزی باید از آنها اجتناب کنند شامل موارد زیر است:
• میوه‌هایی مثل سیب، انواع توت، انجیر و پرتقال
• سبزیجاتی مثل کلم بروکلی، گل کلم، کلم و لوبیاهای سبز
• غلات کامل یا سبوس‌دار
• آجیل‌ها و دانه‌های خوراکی
• لوبیا و عدس

غذاهایی که جویدن آنها آسان نیست: اگر غذاهای مصرفی از نوعی باشند که جویدن آنها آسان نیست، این غذاها در زمان رسیدن به معده به انداۀ کافی خرد نمی‌شوند. مثال‌هایی در این مورد شامل آجیل‌ها، دانه‌های خوراکی، ذرت و پاپ کورن را شامل می‌شود.

غذاهای بی‌کیفیت: از آنجا که تخلیۀ معده در افراد دچار گاستروپارزی به کندی صورت می‌گیرد، این موضوع اهمیت تام دارد که بیماران گاستروپارزی اساساً از مواد غذایی سالم تغذیه کنند. این نوع غذاها به کاهش ریسک پر شدن معده از غذاهای کم کیفیت مثل انواع پیتزا، چیپس، غذاهای سرخ کردنی، سوداها و شیرینی‌ها که فاقد مواد تغذیه‌ای لازم هستند، کمک می‌کنند.

الکل: میزان و سرعت تخلیۀ معده در صورت مصرف الکل کاهش می‌یابد.

7. غذاهای مفید برای مبتلایان به گاستروپارزی
مشورت با متخصص تغذیه برای پی بردن به انواع غذاهای دارای هضم آسان و برخوردار از محتوی غذایی لازم مفید است. به هر جهت در کل غذاهای فهرست زیر برای افراد دچار گاستروپارزی تجویر شده‌اند:

میوه‌ها و سبزیجات
• میوه‌ها و سبزیجات مخلوط شده مثل انواع پوره و هریره میوه
• هلو و گلابی کنسرو شده
• میوه‌ها و سبزیجات به خوبی پخته شده در مقابل انواع خام آنها
• آب میوه
• انواع سوپ و غذاهای آبگوشتی

کربوهیدرات‌ها و نشاسته‌ها
• نان ذرت
• کلوچه انگلیسی
• گندم پف داده و سریال‌های برنج
• سیب زمینی و سیب زمینی شیرین بدون پوست
• نان سفید یا نان با آرد تصفیه شده، کراکر، شیرینی، پاستا و برنج

گوشت‌ها، تخم مرغ‌ها، و لبنیات
• پنیر دلمۀ کم‌چرب
• فرنی
• تخم مرغ
• گوشت خالص
• شیر کم‌چرب و میلک‌شیک
• ماست ساده و ماست فریز شده
• ماکیان پوست کنده و غیر سرخ شده
• صدف
• توفو
• ماهی تون

8. امتحان رویکرد سه وجهی
"انجمن بیماران گاستروپارزی برای معالجه و درمان" یک برنامۀ سه مرحله‌ای را در دستورالعمل رژیم غذایی خود توصیه می‌کند که ممکن است برای برخی از افراد مفید باشد:
مرحلۀ 1: شامل مایعاتی نظیر آب جوجه و سبزیجات
مرحلۀ 2: شامل سوپ‌های شناخته شده حاوی رشته فرنگی و برنج با کره بادام، پنیر و کراکرها
مرحلۀ 3: اضافه کردن نشاسته‌های ملایم و همچنین جوجه یا ماهی پخته
فرد بیمار باید پیش از آغاز رژیم غذایی با دکتر مشورت کند.

در صورت عدم کارآیی رژیم غذایی چه باید کرد؟
اگرچه مداخلات مربوط به رژیم غذایی اولین گام در درمان گاستروپارزی محسوب می‌شود، این رویکرد ممکن است در مورد تمامی بیماران کارآیی نداشته باشد.
برخی از مردم ممکن است در کنار تغییر رژیم غذایی به استفاده از دارو و دیگر تغییرات مربوط به سبک زندگی نیاز داشته باشند.
به علاوه افرد مبتلا به گاستروپارزی که دچار بیماری‌های اصلی مسبب تشدید وضعیت هستند نیازمند آنند که ابتدا درمان بیماری‌های مزبور را در دستور کار قرار دهند.

درمان بیماری اصلی
اگر یک بیماری اصلی مسبب بروز علایم گاستروپارزی است، این موضوع اهمیت دارد که این بیماری برای کاهش علایم گاستروپارزی و محدود کردن ریسک بروز عوارض دیگر، به طور کامل مدیریت شود.
همچنین اجتناب از مصرف سیگار الزامی است، زیرا ثابت شده است که مصرف سیگار بر تخلیۀ معده اثر منفی دارد.

دارو
درمان دارویی برای گاستروپارزی شامل موارد زیر است:
داروهای تقویت کنندۀ تخلیۀ معده: این داروها متوکلوپرامید، اریترومایسین، و دومپریدون را شامل می‌شود. به هر جهت باید در نظر داشت که مصرف دارو ریسک عوارض جانبی را نیز با خود دارد، و نیز امکان کاهش تأثیرگذاری اریترومایسین با گذشت زمان مطرح است. یک داروی جدید به نام رلامورلین، اخیراً توسعه یافته است و ممکن است میزان عوارض جانبی آن نسبت به داروهای موجود در بازار کمتر باشد.

داروهای کاهش دهندۀ تهوع و استفراغ: این داروها پروکلوپرازین، دیفن‌هیدرامین و اندانسترون را شامل می‌شوند.

داروهایی که باید از مصرف آنها اجتناب کرد
برخی از داروها به عنوان کاهش دهندۀ سرعت تخلیۀ معده شناخته می‌شوند. مردم دچار گاستروپارزی باید فهرست تمامی داروهای مصرفی خود را در اختیار دکتر بگذارند.
داروهای به تأخیر اندازندۀ تخلیۀ معده شامل موارد زیرند:
• آنتی‌اسیدها، شامل آلومینیم
• عامل‌های آنتی‏‌کولینرژیک
• نارکوتیک‌ها

اقدامات پزشکی
در موارد شدید که در آنها مردم به دلیل ابتلاء به گاستروپارزی قادر به مصرف غذا و مایعات نیستند، ممکن است استفاده از لولۀ غذایی مورد نیاز باشد. به عنوان جایگزین امکان استفاده از لولۀ تخلیۀ معده برای کاهش فشار به معده وجود دارد.
یک اقدام پزشکی به نام تحریک الکتریکی معده (GES) در درمان گاستروپارزی نتایج متناقضی به دست داده است. به طور مشخص افراد دچار گاستروپارزی دیابتی ممکن است از این اقدام سود ببرند. GES در واقع کاشت یا پیوند یک دستگاه برای تحریک عضلات معده است.

طب سوزنی
شواهد معدودی در مورد فواید طب سوزنی در بهبود علایم گوارشی در افراد دچار گاستروپارزی مشخصاً گاستروپارزی دیابتی وجود دارد.

دورنما
دورنما برای مردم دچار گاستروپارزی متفاوت است و به علت و شدت بیماری بستگی دارد.
در همۀ موارد ایجاد تغییرات در رژیم غذایی، حرکات ملایم جسمانی پس از صرف غذا، و ترک سیگار می‌تواند به شکل قابل ملاحظه‌ای شانس مدیریت مشکلات گوارشی را افزایش دهد.
اگر این تغییرات به تنهایی کافی نباشند، داروها، مداخلات پزشکی، و درمان‌های جایگزین می‏توانند به تخفیف علایم و اجتناب از عوارض کمک کنند.

توضیح: برای اطلاع بیشتر در مورد گاستروپارزی به لینک زیر در وبسایت مهرین - اخبار سلامت رجوع کنید:
گاستروپارزی (فلج معده): علل، علایم، و درمان

Source:
Gastroparesis diet: Eight tips to help delayed stomach emptying
Last reviewed Thu 3 August 2017
By Jayne Leonard
Reviewed by Natalie Butler, RD, LD