• مارکوس مک‌گیل
• ترجمه هامیک رادیان
بسیاری از مردم این را میدانند که در صورت التهاب گلو گره‌های لنفاوی آنان متورم می‌شود اما پرسش این است که چرا چنین اتفاقی میافتد و چه چیزهای دیگری در مورد سیستم لنفاوی وجود دارد که دانستنشان برای مردم ضروری است؟
سیستم لنفی یا سیستم لنفاوی از جهات متعدد شبیه به سیستم گردش خون است، که در آن شبکۀ بزرگی از عروق یا رگ‌ها وجود دارد که تقریباً تمامی بافتهای بدن را برای ایجاد امکان حرکت برای مایعی به نام لنف طی میکنند. این مایع به شکلی بسیار شبیه به برگشت خون از وریدها به قلب از رگهای لنفاوی تخلیه می‌شود.
سیستم لنفاوی چیست؟
سیستم لنفاوی سه کارکرد اصلی دارد:
• حفظ توازن و تعادل مایعات خون در برابر بافت‌ها (هموستاز مایعات)
• شکل بخشیدن به بخشی از سیستم ایمنی بدن و کمک به دفاع در برابر اجرام خارجی مثل باکتریها
• تسهیل جذب چربیها و مواد غذایی محلول در چربی در سیستم گوارش
با عنایت به جذب از روده، سیستم لنفاوی دارای رگهای مخصوص کوچکی به لکتیل است که مسؤول گرفتن چربیها و مواد غذایی محلول در چربی هستند.
اینها در کنار کاپیلاریهای خون در سطح تاخوردۀ غشاء رودۀ کوچک عمل میکنند (کاپیلاریهای خون دیگر مواد مغذی را مستقیماً وارد جریان خون میکنند).
دستگاه‌های سیستم لنفاوی و آناتومی
سیستم لنفاوی شامل عروق لنفی، مجراها و گرهها و همچنین بافتهایی است که در ادامه توضیح داده خواهند شد. سیستم لنفاوی به روشی مشابه با سیستم گردش خون عمل می‌کند و در جریانی موازی که در آن خون به قلب برمیگردد و لنف‌ها به سمت قلب تخلیه می‌شود.
رگهای لنفاوی شبکهای از شاخهها دارد که تقریباً تمامی بافتهای بدن را از صافی میگذرانند. این رگ‌ها تسهیلات جانبی برای وریدها در برگشت مایعات از بافت‌ها محسوب میشوند.
شباهت سیستم لنفاوی به سیستم گردش خون مخصوصاً به برگشت خون وریدی به قلب مرتبط است. هیچ "پمپاژ" فعالی در مورد لنف وجود ندارد. اما لنف از جوانب بدن به طریقی مشابه بازگشت خون وریدی به قلب به مرکز برمیگردد.
وقتی ما به صورت آگاهانه از عضلات اسکلتی خود استفاده میکنیم، و نیز وقتی با حرکات عضلات نرم نفس میکشیم یا دیگر کنش‌های غیر ارادی را انجام میدهیم، مایع لنفاوی در میان رگ‌ها به حرکت درمیآید. ترکیبات دیوارۀ رگهای لنفی و لولههای آن حرکت لنف را کنترل میکنند.
همانند وریدها، عروق لنفاوی دارای دریچههای تنظیم کنندۀ داخلی برای متوقف کردن بازگشت جریان مایعات هستند. لنف به شکل پیشرونده به سمت عروق بزرگ و بزرگتر تخلیه می‌شود تا اینکه به دو کانال اصلی میرسد که مجاری لنفاوی در قسمت میانی بدن ما هستند، و در آنجا مایعات لنف برای اینکه بتوانند به خون وریدی برگردند تصفیه میشوند.
عروق سیستم لنفاوی از طریق گذرگاه‌هایی به نام گره‌های لنفی شاخه به شاخه میشوند. این گرهها اغلب زیر عنوان غدد مورد اشاره قرار میگیرند، اما آنها غده نیستند زیرا بخشی از سیستم غدد درون‌ریز بدن به شمار نمیروند.
گره‌های لنفی تنها بافتهای لنفاوی بدن محسوب نمیشوند - لوزهها، طحال، و غدۀ تیموس نیز جزء بافتهای لنفاوی به حساب میآیند.
لوزهها در بخش پشت دهان جایگیر شدهاند و مسؤول تولید لنفوسیتها (نوعی از سلولهای سفید خون) و آنتی‌بادی‌ها به شمار میروند. طرز قرارگیری آنها - حالت آویخته از یک جزء حلقه‌ای شکل در فاصلۀ میان دهان و مری - برای محافظت در برابر اجرام خارجی وارد شده به بدن از طریق عمل دم و نیز بلع حیاتی است. لوزهها بافتهایی هستند که توسط تونسیلیت (نوعی اختلال التهابی شایع در کودکان) آسیب میبینند.
طحال لنف را فیلتر نمیکند - طحال به طریقی مشابه گره‌های لنفاوی به سیستم لنفاوی متصل نیست. طحال یک بافت لنفاوی است و به هر جهت نقشی در تولید سلولهای سفید خون دارد که بخشی از سیســتم ایمنی بدن محسوب میشوند. دیگر نقش اصلی طحال از صافی گذراندن خون برای دور کردن میکرب‌ها و گلبولهای قرمز و پلاکتهای کهنه یا آسیب دیدۀ خون است.
غدۀ تیموس یک دستگاه لنفاوی و غدهای درون‌ریز است. این بدان معنی است که تیموس هورمون ترشح می‌کند و همچنین دارای نقشی حیاتی در تولید و بالغ ساختن سلولهای ایمنی است. غدۀ تیموس در توسعۀ سیستم ایمنی از زمان تولد و در دوران کودکی فعال است.
مغز استخوان به همان معنی که در مورد بافتهای ذکر شده در بالا مصداق دارد یک بافت لنفاوی نیست، اما میتوان آن را بخشی از سیستم لنفاوی تلقی کرد زیرا مسؤول به بلوغ رساندن B لنفوسیت‌های سیستم ایمنی است. برای تکمیل موضوع باید به خاطر داشت که کبد جنین به عنوان بخشی از سیستم لنفاوی قلمداد می‌شود زیرا این دستگاه در توسعۀ لنفوسیت درگیر است.
عملکرد سیستم لنفاوی: هموستاز مایعات
یکی از نقش‌های اصلی عروق لنفاوی حفط تعادل مایعات، برگشت دادن مایعات و پروتئینهای اضافی از بافت‌ها است که به واسطۀ ونولها و وریدها قابل برگشت دادن نیستند.
مایع موجود در فضاهای بافتی و حفرات، در فضاهای کوچک اطراف سلولها (فضاهای بینابینی) توسط کوچکترین رگ‌ها و کاپیلاریهای لنفی قابل دسترسی است.
در حدود 90 درصد پلاسمای وارد شده به بافت‌ها از کاپیلاریهای رگهای شریانی توسط کاپیلاریهای ونوسی برگردانده شده و همراه وریدها برمیگردد. 10% باقی مانده توسط لنفوسیتها تخلیه و برگردانده می‌شود.
مقدار لنف برگشتی در طول هر روز به حدود 2 تا 3 لیتر میرسد و این مایع شامل پروتئینهایی است که بزرگتر از آن هستند که توسط عروق خونی قابل نقل و انتقال باشند.
اگرچه هماندازۀ نارسایی گردش خون بلافاصله کشنده نیست، از دست دادن سیستم لنفاوی میتواند در طول یک روز به مرگ منجر شود. بدون وجود سیستم لنفاوی و تخلیۀ مایع اضافی بافتهای ما بیش از حد متورم شده و این سبب از دست رفتن حجم و فشار خون خواهد شد.
در این زمینه بیشتر بخوانیم:
ورم گره‌های لنفاوی
عملکرد سیستم لنفاوی: جذب
تقریباً تمامی چربی‌های جذب شده از دستگاه گوارش توسط بخشی از غشاء روده در رودۀ کوچک گرفته میشوند که به شکل خاص با سیستم لنفاوی انطباق دارد.
سیستم لنفاوی مجراهای کوچکی در بخشی از روده دارد که بخشی از ساختارهای انگشت مانند آن را تشکیل میدهند که توسط چینخوردگیهای سطح جاذب روده ایجاد می‌شود.
این مـجراها چربیها و ویتامینهای محلول در چربی را برای شکل دادن یک مایع شیریرنگ به نام کایل جذب میکنند. این مایع که حاوی لنف و چربی‌های امولسیون کننده یا فاقد اسیدهای چرب است، مواد مغذی را به شکل غیر مستقیم در هنگام رسیدن به گردش خون وریدی تحویل میدهد. کاپیلاریهای خون دیگر مواد مغذی را به صورت مستقیم میگیرند.
عملکرد سیستم لنفاوی: سیستم ایمنی
سیستم ایمنی یک بخش اصلی پاسخ ایمنی ما را به تماس مداوم با میکروارگانیسمها تشکیل میدهد. برخی از این ارگانیسم‌ها به طور بالقوه مضر و حتی کشنده هستند زیرا آنها عفونت‌هایی هستند که سیستم ایمنی بدن ما برای مقابله با آنها انطباق پیدا نکرده است.
به هر جهت سیستم لنفاوی ما خط مقدم دفاع در برابر عاملهای عفونی مثل باکتریها و ویروس‌ها نیست، زیرا این ارگانیسم‌ها نخست باید با موارد زیر مواجه شوند:
• حائل‌های فیزیکی مثل پوست
• حائل‌های سمی مثل محتوی اسیدی معده
• رقابت ایجاد شده توسط ارگانیسمهای موسوم به "دوست" در بدن که به طور نرمال مضر نیستند و اغلب اوقات مفیدند.
علیرغم اثربخشبودن این حائلها، بسیاری از عوامل بیماریزا با موفقیت به بدن حمله میکنند، که در کوران این حمله میتوانند سبب بروز عفونت شوند، اگر از سوی سیستم ایمنی مقابلۀ لازم بـا آنها صورت نگیرد. تعدادی از سلولهای متفاوت در سیستم ایمنی و مولکولهای خاص برای مقابله با این پاتوژنها با هم همکاری میکنند، و پوشش پیچیدۀ فعالیت ایمنی برای شناسایی و از بین بردن این مواد بیگانه طراحی شده است.
سیستم لنفاوی نقشی کلیدی در این فعالیت ایفا می‌کند زیرا مایع لنفاوی حاوی ارگانیسمهای بیگانه از بافت‌ها تخلیه می‌شود و به سلولهای سیستم ایمنی تحویل میگردد. آنگاه این سلولها میتوانند آنتــــیبادیهایـی را برای این عوامل بیماریزا شکل دهند یا آنتیبادیهای پیشتر شکل گرفته را از حافظه فرا بخوانند (در صوتری که پیشتر تقابلی با پاتوژن خاصی وجود داشته بوده باشد).
لنف توسط گره‌های لنفی و دیـگر دستگاه‌های لنفاوی فیلتر می‌شود. گره‌های لنفی محیطی به نام لنفوسیتها برای سلولهای ایمنی ایجاد میکنند. لنفوسیتها نوعی از سلولهای سفید خون هستند که به مقابله با عوامل بیماریزا میروند و با هم جمع شده و جواب مشخصی برای این آنتیژنها تدارک میبینند.
لنفوسیت‌های فعال شده در ادامه در سیستم لنفاوی پیشتر میروند به طوری که میتوانند به جریان خون برسند و مجهز به انتشار پاسخ ایمنی به واسطۀ گردش خون در اطراف بدن گردش کنند.
سیستم لنفاوی و عمل لنفوسیــــتها که بدن تریلیونها از آن را در اختیار دارد، بخشی از آن چیزی را تشکیل میدهند که ایمنولوژیست‌ها "پاسخ ایمنی انطباقی" مینامند - پاسخهایی به غایت خاص و درازمدت به عوامل خاص بیماریزا.
ایمنی انطباقی بسیار پیچیدهتر از "پاسخ ایمنی ذاتی" است. ایمنی ذاتی در ما شامل "سلولهای فاگوسیتیک" است که میکرب‌ها را منهدم کرده و میخورند.
بیماری‌های سیستم لنفاوی
سیستم لنفاوی ممکن است در صورت انسداد، عفونی شدن و التهاب یا سرطانی شدن گرهها، مجاری، عروق یا بافتهای لنفاوی، دچار اختلال عملکردی شود. این وضعیت به بروز دو تا سه مورد از اختلالات لنفاوی دارای طیف وسیع که در زیر آمدهاند منجر خواهد شد:
• وقتی اختلال لنفوای با انسداد همراه باشد، مایع لنفاوی در بافت‌ها تجمع مییابد، و وضعیتی ایجاد می‌شود که لیمفدیما (لیمفوادیما نیز خوانده می‌شود) نام دارد
• عفونت میتواند به بزرگ شدن گره‌های لنفی منجر گردد
• سرطان - ناشایعترین نوع بیماری لنفاوی اما جدیترین بیماری سیستم لنفاوی یا لنفوما (لنفوم) معمولاً ثانویه به بمیاری دیگر است و وقتی که سرطان از یک تومور اولیه (مثلاً تومور پستان) به نواحی مجاور گسترش مییابد، ایجاد می‌شود. مورد نادری است که سرطان در خود سیستم لنفاوی شروع شود.
ورم گره‌های لنفاوی چیست؟
• غدد متورم - برای مثال در گردن و در طول یک عفونت گلو - بزرگ شدن گره‌های لنفی است. گره‌های لنفی ممکن است بر اثر دو علت شایع دچار ورم شوند:
• واکنش در برابر یک عفونت (لنفادنوپاتی واکنشی) - زمانی بروز می‌کند که گره‌های لنفی به یک مادۀ خارجی حاضر در سلولهای ایمنی از طریق تخلیۀ از بافت عفونی واکنش نشان میدهند.
• عفونت مستقیم خود گره‌های لنفی منجر به بروز التهاب (لنفادینیت) - معمولاً با برخی عفونت‌ها همراه است که نیاز به درمان با آنتیبیوتیکها دارند.
به عنوان یک قاعدۀ کلی معمولاً نیازی نیست که مردم سالم از جهات دیگر به دکتر مراجعه کنند اگر مشکلات شایع و خودمحدودشونده مثل سرماخوردگی یا آنفولانزا توضیح دهندۀ علت بروز تورم غدد لنفاوی باشند.
به هر جهت در صورتی که شکی در مورد ورم غدههای لنفاوی وجود نداشته یا ورم به مدت بیش از دو هفته ادامه یابد بهترین کار مراجعه به پزشک است. در صورتی که نقاط متورم در غدد لنفاوی سفت باشند یا در صورت لمس از جای خود حرکت نکنند، یا اگر تورم غدد مزبور با تب، تعریق شبانه یا کاهش وزن همراه باشد، باید به پزشک مراجعه کرد.
تورم گره‌های لنفاوی میتواند یک علامت بدنی برای تعداد زیادی از اختلالات باشد. تب گلاندولر یکی از علل مسبب بروز تورم درازمدت غدد لنفاوی است - این عفونت ویروسی همچنین به نام مونونوکلئوز عفونی یا مونو نیز شناخته می‌شود.
کودکان بیشتر مستعد ابتلاء به تورم غدد لنفی هستند زیرا سیستم ایمنی بدن آنان در حال توسعۀ پاسخهای ایمنی در مقابل میکربهای عفونی است.
برای مثال تونسیلیت در کودکان بیش از بزرگسالان شایع است. این اختلال زمانی بروز می‌کند که گره‌های لنفی بخش عقب دهان در حال مقابله با عفونت بسر میبرند که معمولاً منشأ ویروسی دارد اما با شیوع کمتر ممکن است بر اثر عفونت باکتریایی ایجاد گردد. فارنژیت نوعی عفونت باکتریایی است که معمولاً "گلوی استرپتوکوکی" نامیده می‌شود زیرا توسط گروه A باکتریهای استرپتوکوکوسی ایجاد میگردد./
در همین زمینه مطالعۀ لینک زیر در وبسایت مهرین - اخبار سلامت پیشنهاد می‌شود:
لیمفدیما یا ادم لنف (انسداد لنفاوی)
Source:
Medical News Today
Lymphatic System: Facts, Functions and Diseases
Last updated Thu 14 April 2016
By Markus MacGill
