دیسپرونیا یا دردناک شدن مقاربت جنسی - علل و درمان

• جین لئونارد
• بازبینی: دانشکدۀ پزشکی دانشگاه ایلی‎نویز – شیکاگو
• ترجمه هستی فراست‎فر

دیسپرونیا نوعی درد مداوم یا برگشت کننده است که می‎تواند در طول مقاربت جنسی بروز کند. علل این عارضه طیف گسترده‎ای را شامل می‎شود. این اختلال می‎تواند به بروز پریشانی و مشکلات ارتباطی با شریک زندگی منجر شود.
مقاربت جنسی دردناک می‎تواند هم دامنگیر مردان و هم زنان شود، اما در میان زنان بیشتر شایع است. بر مبنای اعلام "آکادمی پزشکان خانواده آمریکا" (AAFP)، حدود 20 درصد زنان آمریکایی دچار این مشکل هستند.
طیفی از عوامل - فیزیکی یا روان‌شناختی - می‎توانند در این مورد دخالت داشته باشند. درمان این اختلال معمولاً بر علت زیربنایی موجب بروز آن متمرکز می‌شود.

مطالب این مقاله:
• علایم
• علل
• تشخیص
• گزینه‎های درمانی
• سبک زندگی و مداوای خانگی

علایم
علامت مشخصۀ دیسپرونیا احساس درد در هنگام مقاربت جنسی است که در ناحیۀ ورودی واژن یا در عمق ناحیۀ لگن بروز می‎کند.
درد ممکن است متمایز و موضعی باشد یا ممکن است حس گسترده‎ای از ناراحتی را شامل شود.
حس درد، سوزش، خفقان یا پاره شدن ممکن است وجود داشته باشد.
نتیجۀ این درد می‎تواند به صورت ناخشنودی یا بی‎علاقگی به مقاربت جنسی بروز نماید.

علل
دیسپرونیا به علل متفاوتی بروز می‎کند و شامل عوامل فیزیکی، روان‎شناختی یا هر دو مورد است.
ناحیۀ بروز درد می‎تواند به شناسایی علت فیزیکی خاص آن کمک کند.

علل فیزیکی: درد دخول
درد دخول ممکن است با خشکی واژن، واژینیسموس، جراحت ناحیۀ تناسلی و دیگر علل مرتبط باشد.

خشکی واژن: در طول برانگیختگی جنسی، غدد موجود در ناحیۀ ورودی واژن مایعات را برای کمک به مقاربت ترشح می‎کنند. کمبود این مایع می‎تواند به دردناک شدن مقاربت منجر شود.
ناکافی بودن میزان لوبریکانت یا مایع لیز کننده می‎تواند از موارد زیر ناشی شود:
• فقدان آماده‌سازی پیش از مقاربت
• کاهش مقدار استروژن مشخصاً پس از یائسگی یا زایمان
• داروها شامل برخی داروهای ضد افسردگی، آنتی‎هیستامین‎ها و قرص‎های پیشگیری از بارداری

واژینیسموس: انقباض غیر ارادی عضلات کف لگن خاصره سبب واژینیسموس می‌شود، که به دردناک شدن مقاربت جنسی می‎انجامد.
زنان دچار دیسپرونیا همچنین ممکن است برای انجام معاینات زنان و زایمان و استفاده از تامپون دچار مشکل شوند.
چند نوع مختلف دیسپرونیا وجود دارد. علایم در افراد مختلف تفاوت دارد و طیفی از خفیف تا شدید را شامل می‎شود. دیسپرونیا ممکن است بر اثر عوامل پزشکی، عوامل عاطفی یا هر دو بروز نماید.

جراحت ناحیۀ تناسلی: هر نوع آسیب دیدگی ناحیۀ تناسلی می‎تواند به دیسپرونیا منجر شود. مثال‌هایی در این مورد ختنه جنسی زنان (FGM)، جراحی لگن یا جراحت ناشی از تصادف را شامل می‎شود.
مقاربت جنسی دردناک همچنین پس از زایمان نیز شایع است. برخی مطالعات عنوان کرده‌اند که 40 درصد نمونه‌ها پس از وضع حمل دچار دیسپرونیا می‌شوند.

التهاب یا عفونت: التهاب در ناحیۀ اطــراف دهانۀ واژن وستیبولیت والوار نامیده می‎شود. ایــن عـــارضه می‎تواند سبب دیسپرونیا شود. عفونت‎های مخمری واژن، عفونت‌های دستگاه ادراری یا عفونت‎های واگیردار جنسی (STIs) نیز می‎توانند باعث دردناک شدن مقاربت جنسی گردند.

اختلالات یا تحریک‌پذیری پوست: دیسپرونیا ممکن است بر اثر اگزما، بیماری لیکن پلان (پلانوس)، لیکن اسکلروز، یا دیگر مشکلات پوستی در ناحیۀ تناسلی ایجاد شود.
تحریک‎پذیری یا واکنش‌های آلرژیک به لباس، مواد شوینده، یا محصولات بهداشت شخصی نیز ممکن است باعث بروز درد شود.

ناهنجاری‌های مادرزادی: علل زیربنایی کمتر شایع در مورد دیسپرونیا شامل اژنزیس واژینال است که در آن واژن به طور کامل رشد نمی‏کند یا انسداد (نفوذناپذیری) پردۀ بکارت است که در آن پرده بکارت باعث انسداد ورودی واژن می‎شود.

علل فیزیکی: درد عمقی
اگر درد در هنگام دخول عمیق بروز کند یا در برخی وضعیت‎ها شدیدتر باشد، ممکن است نتیجۀ یک درمان پزشکی یا یک اختلال پزشکی باشد.
درمان‎های پزشکی که می‎توانند منجر به درد شوند شامل جراحی لگن، هیسترکتومی، و برخی درمان‌های سرطان است.
اختلالات پزشکی مرتبط در این مورد شامل موارد زیر است:
• سیستیت: التهاب دیوارۀ مثانه که معمولاً بر اثر عفونت باکتریایی ایجاد می‎شود
• اندومتریوز: اختلالی است که بر اثر وجود بافت رحم در دیگر نواحی بدن ایجاد می‎گردد
• فیبروئید: تومورهای غیر سرطانی است که روی دیوارۀ رحم رشد می‎کنند
• سیستیت فضای بینابینی: یک اختلال دردناک و مزمن مثانه است
• سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS): یک اختلال کارکردی در دستگاه گوارش است
• کیست‎های تخمدان: تجمع مایع در تخمدان است
• بیماری التهابی لگن (PID): التهاب دستگاه‎های تولید مثل در زنان است که معمولاً بر اثر عفونت ایجاد می‌شود
• پرولاپس رحم: یک یا دو دستگاه ناحیۀ لگن به درون واژن گسترش پیدا می‎کنند

علل روان‌شناختی
برخی عوامل شایع عاطفی و روان‌شناختی می‎توانند نقشی در دردناک شدن مقاربت جنسی دردناک داشته باشند.
• اضطراب، ترس، و افسردگی می‎توانند مانع برانگیختگی جنسی شوند و به خشکی واژن یا واژینیسموس منجر گردند.
• استرس می‎تواند محرک سفت شدن عضلات کف لگن گردد که نتیجۀ آن بروز درد است
داشتن تاریخچۀ سوء استفادۀ جنسی یا خشونت جنسی می‎تواند عامل تقویت کنندۀ دیسپرونیا باشد.

تشخیص
پزشک از تاریچۀ پزشکی بیمار سؤال می‎کند و معاینۀ ناحیۀ لگن انجام می‎دهد، تا بتواند علت درد را تشخیص دهد.
بیمار باید آمادۀ توضیح محل دقیق بروز درد، وسعت درد و زمان‌بندی بروز و ادامۀ درد باشد. در عین حال ممکن است نیاز باشد که فرد در مورد تجارب جنسی پیشین و تاریخچۀ تولید مثل خود صحبت کند.

معاینۀ لگن
در طول معاینۀ لگن دکتر به دنبال بررسی نشانه‎های عفونت یا ناهنجاری‎های ساختاری خواهد بود.
پزشک ممکن است برای معاینه از دستگاهی به نام اسپکولوم استفاده کند، که آن را به درون واژن فرو می‎برد و این دستگاه امکان معاینۀ بصری واژن را به پزشک می‎دهد. این عمل ممکن است برای زنان دچار دیسپرونیا تولید درد و ناراحتی کند.
طرح محل بروز درد در هنگام ورود اسپکلوم با دکتر می‎تواند به شناسایی علت درد کمک کند.
دکتر در عین حال ممکن است برای شناسایی محدودۀ بروز درد در ناحیۀ تناسلی یا لگن فشار ملایمی به این دو ناحیه وارد کند.
اولتراسوند لگن می‎تواند در کشف ناهنجاری‎های ساختاری، اندومتریوز، فیبروئید یا کیست کمک کننده باشد.

گزینه‎های درمانی
درمان با هدف تخفیف علل زیربنایی اختلال انجام می‌شود. گزینه‌های درمانی در این مورد شامل دارو و مشاوره است.

دارو
داروها می‎توانند درد ناشی از عفونت یا اختلالات پزشکی را مداوا کنند.
اگر داروهای مورد استفاده باعث ایجاد خشکی واژن می‎شوند، دکتر ممکن است داروهای دیگری را با داروهای فعلی جایگزین کند.
استروژن موضعی می‎تواند به زنان دچار خشکی واژن بر اثر پایین بودن سطح استروژن کمک کند.
در سال 2013 FDA دارویی به نام اسپیمیفین را برای زنان دچار دیسپرونیای متوسط تا شدید بر اثر یائسگی در دوز 60 میلی‎گرم برای یک بار استفاده در روز تأیید کرد.
عوارض جانبی این دارو شامل گر گرفتگی خفیف تا متوسط است.

درمان حساسیت‎زدایی
یادگیری برخی تکنیک‎ها می‎تواند به شل شدن عضلات واژن و کاهش سطح درد کمک کند.

مشاوره
اگر موضوع سوء استفاده یا آزار جنسی، تروما، یا دیگر مشکلات عاطفی به عنوان ریشۀ بروز مشکل دیسپرونیا در در میان باشد، مشاوره می‎تواند کمک کننده ظاهر شود.
زنانی که دیسپرونیا در آنان دارای علت روان‌شناختی نیست نیز ممکن است برای مقابله با عوارض عاطفی یا دردناک مقاربت جنسی دشوار به مشاوره رو بیاورند.
در صورتی که دردناک بودن مقاربت جنسی باعث بروز مشکلات در ارتباط میان زوج‎ها یا اختلال در روابط صمیمی میان آنان منجر شده باشد ممکن است هر دوی آنها به مشاور مراجعه کنند.

سبک زندگی و مداوای خانگی
برخی تغییرات مربوط به سبک زندگی می‎تواند متوجه مقاربت جنسی دردناک باشد.

تغییرات رفتار جنسی
تجربۀ درد در خلال مقاربت جنسی را می‎توان با استفاده از روش‌های زیر کاهش داد:
• استفاده از لوبریکانت بر پایۀ آب
• به درازا کشاندن آماده‌سازی جنسی برای تهییج و تشویق ترشح لوبریکانت‎ها یا لیز کننده‎های طبیعی بدن
• تقویت ارتباط میان شرکای جنسی
• انتخاب وضعیت‎های ارتباط جنسی آرام‌بخش برای به حداقل رساندن عمق درد

حفظ سلامت جنسی و تولید مثل
داشتن بهداشت جنسی مناسب و سکس ایمن، و برخورداری از معاینات پزشکی منظم به پیشگیری از عفونت‎های تناسلی و ادراری که می‎توانند تقویت کنندۀ ایجاد مقاربت جنسی دردناک باشند، کمک می‎کنند.

انقباضات کیگل
برخی از زنان دچار واژینیسموس ممکن است تمرینات کیگل را برای افزایش قدرت عضلات کف لگن خویش مفید بیابند.
برای تعیین این عضلات سعی کنید تا ادرار کردن را در میانۀ راه متوقف کنید. در صورت موفقیت‌آمیز بودن، ادرار کردن فرد عضلات صحیح را در این مورد مشخص کرده است.
عضلات را منقبض کرده و در همین حالت به مدت 10 ثانیه نگه دارید، سپس آنها را برای ده ثانیه شل کنید. این کار باید سه بار در روز هر بار ده مرتبه انجام شود. انجام تکنیک‌های تنفس عمیق در هنگام اجراء تمرین کیگل مفید است./

Source:
Dyspareunia: Causes and treatment of painful intercourse
Last updated Mon 22 May 2017
By Jayne Leonard
Reviewed by University of Illinois-Chicago, School of Medicine