استئوپوروزیس یا پوکی استخوان – علایم، علل، و درمان

• مارکوس مک‎گیل، دکتر ویلیام موریسون
• ترجمه هامیک رادیان

استئوپوروزیس [پوکی استخوان] هنگامی بروز می‎کند که چگالی یا تراکم استخوان کاهش می‎یابد و بدن دیگر قادر نیست تا به اندازۀ قبل آن را تولید کند.
استئوپوروزیس می‎تواند مبتلابۀ هر دو جنس شود اما احتمال بروز آن در زنان یائسه بیشتر است زیرا در این دورۀ زندگی زنان میزان استروژن به شکل ناگهانی کاهش می‎یابد، و استروژن هورمونی است که به طور معمول مانع از ایجاد استئوپوروزیس می‎شود.
وقتی استخوان‎ها تضعیف می‎شوند ریسک بالاتری از شکستگی در صورت افتادن یا حتی وارد آمدن ضربات خفیف به بدن وجود خواهد داشت.
در حال حاضر فقط در سطح ایالات متحد آمریکا 53 میلیون نفر با مشکل استئوپوروزیس مواجه هستند.

[مطالب این مقاله:]
• درمان
• علایم
• علل و ریسک فاکتورها
• پیشگیری
• تشخیص
• عوارض

استئوپوروزیس چیست؟
"استئوپوروزیس" در لغت به معنی "استخوان متخلخل" یا خُلل و فُرج‎دار است. در استئوپوروزیس استخوان ضعیف‎تر شده خطر شکستگی به ویژه در ناحیۀ مفصل ران، مهره‎های ستون فقرات و مچ دست افزایش می‎یابد.
بافت استخوان مداوماً تجدید می‎شود، و استخوان جدید جایگزین استخوان کهنه و آسیب دیده می‎گردد. به این طریق، بدن چگالی استخوانی و یکپارچی کریستال‎ها و ساختار آن را حفظ می‎کند.
چگالی استخوان در اواخر سال‎های بیست زندگی به بالاترین مقدار خود می‎رسد. پس از رسیدن به 35 سالگی، روند تضعیف استخوان آغاز می‏شود. وقتی مردم پا به سن می‌گذارند، انهدام استخوان سریع‎تر از بازساخت آن صورت می‎گیرد. اگر این روند به شکل شدید رخ دهد، استئوپوروزیس آغاز می‎گردد.

درمان استئوپوروزیس
درمان در این مورد اهداف زیر را دنبال می‎کند:
• کند کردن یا پیشگیری از توسعۀ استئوپوروزیس
• حفظ چگالی مواد معدنی استخوان و تودۀ استخوانی
• پیشگیری از شکستگی
• کاهش درد
• به حداکثر رساندن توانایی فرد در ادامۀ زندگی روزمره
این کار از طریق رعایت مقیاس‎های مربوط به سبک زندگی و استفاده از مکمل‎ها و برخی داروها صورت می‎گیرد.

دارودرمانی
داروهایی که می‎توانند به پیشگیری و درمان استئوپوروزیس کمک کنند عبارتند از:
• بیس‎فسفونات‎ها: اینها داروهایی هستند که روند کاهش استخوان را کند کرده و ریسک شکستگی را کاهش می‎دهند.
• آگونیست‎ها یا آنتاگونیست‌های استروژن نیز به عنوان تعدیل کننده‎های انتخابــی گیرندۀ استروژن (SERMS) شناخته می‎شوند و برای مثال در مورد این داروها می‎توان به رولاکسیفن (اویستا) اشاره کرد. این داروها می‎توانند خطر بروز شکستگی ستون فقرات را در زنان یائسه کاهش دهند.
• کلسیتونین (کلسیمار، میاکلسین): این داروها از شکستگی ناحیۀ نخاع در زنان یائسه پیشگیری کرده و در صورت بروز شکستگی به مدیریت درد ناشی از آن کمک می‎کنند.
• هورمون پاراتیروئید، برای مثال، تریپاراتید (فورتئو): این دارو برای استفاده در مورد مردم دچار ریسک بالای شکستگی مورد تأیید قرار گرفته است زیرا شکل‎گیری استخوان را تحریک می‎کند.
• مهار کننده‎های لیگاند RANK مثل دنوسومب (زگیوا): این نوعی داروی ایمنی است و نوع جدیدی از درمان استئوپوروزیس محسوب می‌شود.
دیگر انواع درمان استروژن و هورمون درمانی ممکن است مفید باشند.

آیندۀ درمان استئوپوروزیس؟
در آینده درمان در این حیطه شامل استفاده از سلول بنیادی خواهد بود. در سال 2016 محققان پی بردند که تزریق نوع مشخصی از سلول بنیادی به موش باعث معکوس شدن روند استئوپوروزیس و کاهش تودۀ استخوانی شده و می‎توان از این درمان به طور بالقوه در مورد انسان نیز استفاده کرد.
یافته‎های منتشر شده در سال 2015 عنوان می‎کند که هورمون رشد همراه مکمل‎های کلسیم و ویتامین D می‎تواند ریسک شکستگی را در درازمدت کاهش دهد.
باز در سال 2015 محققان بریتانیایی به شواهدی دست یافتند که نشان می‎داد رژیم غذایی پروتئین سویا و ایزوفلاون‌ها ممکن است عامل محافظی در برابر کاهش استخوان و استئوپوروزیس در طول یائسگی باشد.
دانشمندان بر این باورند که تا 75 درصد چگالی مواد معدنی استخوان در انسان توسط عوامل ژنتیکی تعیین می‌‏شود. پژوهشگران در حال بررسی این موضوع هستند که کدام ژن‎ها مسؤول شکل‎گیری و کاهش استخوانند؛ به این امید که در آینده بتوانند راه‎های تازه‎ای برای پیشگیری از استئوپوروزیس ارائه دهند.

نشانه‎ها و علایم
کاهش استخوان منجر به استئوپوروزیس به کندی توسعه می‎یابد. به طور معمول علایم یا نشانه‎های بیرونی وجود ندارد و فرد از مشکل خود باخبر نمی‎شود تا اینکه پس از مواجهه یا یک واقعۀ ساده مثل افتادن یا حتی سرفه و عطسه کردن دچار شکستگی می‎شود.
به طور معمول مفصل ران، مچ دست، یا مهره‎های ستون فقرات نواحی بیشتر آسیب‌پذیر بدن هستند.
بروز شکستگی در ستون فقرات می‎تواند به ایجاد تغییراتی در حالت، خمیدگی و انحناب ستون فقرات منجر شود.

علل و ریسک فاکتورها
برخی ریسک فاکتورها برای استئوپوروزیس شناسایی شده‎اند. بعضی از آنها قابل تعدیل هستند اما مابقی غیر قابل اجتناب محسوب می‎شوند.

عوامل غیر قابل اجتناب
عوامل غیر قابل اجتناب عبارتند از:
• سن: ریسک مزبور پس از گذشتن از میانه‎های سال‎های 30 زندگی و به ویژه در مورد زنان یائسه افزایش می‎یابد.
• کاهش هورمون‎های جنسی: به نظر می‎رسد کاهش هورمون استروژن بازسازی استخوان را دشوارتر می‎کند.
• قومیت و نژاد: مردمان سفیدپوست و آسیایی‌ها بیش از دیگر گروه‌های قومی و نژادی در خطر استئوپوروزیس قرار دارند.
• ساختار استخوان: بلند قد بودن (بیش از 171 سانتی‎متر) یا لاغر بودن (وزن کمتر از 56.5 پوند) ریسک استئوپوروزیس را افزایش می‎دهد.
• عوامل ژنتیکی: داشتن یک عضو نزدیک در خانواده که دارای تشخیص ابتلا به شکستگی مفصل ران یا استئوپوروزیس باشد ریسک پوکی استخوان را در فرد افزایش می‎دهد.
• تاریخچۀ شکستگی: فردی که دارای سابقۀ ابتلا به شکستگی در طول آسیب‎دیدگی‎های سطحی است، به ویژه در سنین بالای 50 سالگی، بیشتر محتمل است که با تشخیص استئوپوروزیس مواجه شود.

رژیم غذایی و گزینه‎های سبک زندگی
عوامل تعدیل کنندۀ ریسک پوکی استخوان عبارتند از:
• اختلالات خوردن مثل آنورکسیا، یا بولیمی نرووسا یا ارتورکسیا
• مصرف دخانیات
• مصرف زیاد مشروب الکلی
• پایین بودن میزان کلسیم، منیزیم و ویتامین D در بدن به علت عوامل مربوط به رژیم غذایی، مشکلات متابولیسم، یا استفاده از برخی از داروها
• کم‎تحرکی یا بی‌حرکتی
ورزش‎های قدرتی به پیشگیری از استئوپوروزیس کمک می‎کند. این ورزش‎ها به استخوان فشار می‎آورند و محرک رشد استخوان می‎شوند.

داروها و اختلالات سلامت
برخی بیماری‎ها یا داروها سبب ایجاد تغییراتی در سطح هورمون‎ها شده و بعضی داروها باعث کاهش تودۀ استخوانی می‎شوند.
بیماری‎هایی که بر میزان هورمون‏‌ها تأثیر منفی می‎گذارند شامل هیپرتیروئیدیسم، هیپرپاراتیروئیدیسم و بیماری کوشینگ است.
تحقیق منتشر شده در سال 2015 عنوان می‌کند که زنان تراجنسیتی که تحت هورمون درمانی قرار دارند ممکن است در ریسک بالاتری برای ابتلاء به استئوپوروزیس قرار داشته باشند. به هر جهت، استفاده از ضد اندروژن‌ها یک سال پیش از هورمون درمانی می‎تواند ریسک مزبور را کاهش دهد. مردان تراجنسیتی نیز به نظر می‎رسد که در معرض چنین افزایش ریسکی قرار داشته باشند. برای تأیید این یافته به مطالعات بیشتری نیاز است.
اختلالاتی که ریسک استئوپوروزیس را افزایش می‎دهند عبارتند از:
• سرطان
• بیماری انسدادی مزمن ریه
• بیماری مزمن کلیه
• برخی بیماری‎های خودایمنی مثل ارتریت روماتوئید، و اسپوندیلیت انکیلوزان
داروهای افزایش دهندۀ ریسک مزبور عبارتند از:
• گلوکوکورتیکوئیدها و کورتیکوستروئیدها شامل پردنیزون و پردنیزولون
• هورمون تیروئید
• داروهای ضد انعقادی و رقیق کنندۀ خون شامل هپارین و وارفارین
• مهار کننده‎های پمپ پروتون و دیگر آنتی‎اسیدها که بر وضعیت مواد معدنی تأثیر می‎گذارند
• برخی داروهای ضد افسردگی
• برخی داروهای ویتامین A (رتینوئید)
• دیورتیک‎های تیازید
• تیازولیدیون‎های مورد استفاده برای درمان دیابت، زیرا باعث کاهش میزان تشکیل استخوان می‎شوند
• برخی عامل‎های سرکوب کننده سیستم ایمنی مثل سیکلوسپورین، که هم میزان جذب و هم شکل‎گیری استخوان را افزایش می‎دهند
• مهار کننده‎های اروماتاز و دیگر داروهای حذف کنندۀ هورمون‎های جنسی مثل اناستروزول یا اریمیدکس
• برخی عامل‎های شیمی درمانی شامل لتروزول (فمارا)، که برای درمان سرطان پستان به کار می‎روند، و لئوپرورلین (لوپرون)که برای درمان سرطان پروستات و دیگر اختلالات کاربرد دارند
استئوپوروزیس ناشی از گلوکوکورتیکوئید شایع‎ترین شکل استئوپوروزیس ناشی از دارو به شمار می‎رود.

پیشگیری
برخی دگرگونی‎ها در شیوه زندگی می‎تواند ریسک استئوپوروزیس را کاهش دهد.

کلسیم و ویتامین D
کلسیم برای سلامت استخوان حیاتی است و اطمینان از مصرف کافی آن مهم است.
بزرگسالان در سنین بالای 19 سال باید از مصرف 1000 میلی‎گرم کلسیم در روز مطمئن شوند. زنان در سنین بالای 51 سال و تمامی افراد سالمند از سن 71 سالگی باید روزانه 1200 میلی‎گرم کلسیم مصرف کنند.
منابع رژیم غذایی در این مورد مرجح‎اند و عبارتند از:
• فرآورده‎های لبنی مثل شیر، پنیر و ماست
• سبزیجات سبز برگ مثل کیل و بروکلی
• ماهی‎های دارای استخوان نرم مثل سالمون و تون
• سریال‎های صبحانه غنی شده
اگر میزان مصرف فرآورده‎های لبنی فرد کافی نباشد مکمل‎ها یک گزینه محسوب می‎شوند.
ویتامین D نقشی کلیدی در این مورد دارد زیرا به جذب کلسیم در بدن کمک می‎کند. منابع غذایی تأمین ویتامین D شامل غذاهای غنی شده با این ویتامین، ماهیان آب‎های شور، و کبد است.
در هر حال بخش غالب ویتامین D نه از منابع غذایی بلکه از نور آفتاب تأمین می‎شود، بنابراین قرار گرفتن منظم و کوتاه مدت در معرض نور آفتاب قابل توصیه است.

عوامل سبک زندگی برای پیشگیری از استئوپوروزیس
دیگر راه‎های به حداقل رساندن ریسک استئوپوروزیس عبارتند از:
• عدم مصرف سیگار، زیرا سیگار رشد استخوان‎های جدید را کاهش داده و سبب کاهش میزان استروژن در زنان می‎شود
• محدود کردن مصرف اکل، برای تحریک استخوان‎های سالم و پیشگیری از افتادن احتمالی
• انجام ورزش‎های قدرتی به طور منظم مثل پیاده‎روی، زیرا این ورزش‎ها باعث تقویت استخوان سالم شده و به قدرت‎گیری عضلات منجر می‎شوند
• انجام ورزش‎هایی برای تقویت انعطاف‎پذیری و تعادل مثل یوگا، زیرا این ورزش‌ها می‎توانند ریسک سقوط و شکستگی را افزایش دهند
برای مردمی که هم‎اکنون دچار استئوپوروزیس هستند، تغذیه، ورزش و پیشگیری از افتادن نقشی کلیدی در کاهش خطر بازی می‎کنند.

تست و تشخیص
پزشک ابتدا تاریخچۀ خانوادگی و ریسک فاکتورهای مطرح در مورد فرد را بررسی قرار می‌کند. اگر ظن به استئوپوروزیس وجود داشته باشد، پزشک انجام یک اسکن برای اندازه‎گیری چگالی مواد معدنی استخوان (BMD) را در دستور کار قرار می‎دهد.
اسکن مزبور از یک نوع فناوری اشعه X به نام جذب‌سنجی اشعه ایکس انرژی دوگانه (DEXA) و چگالی‎سنجی استخوان استفاده می‎کند.
در ترکیب با ریسک فاکتورهای مطرح در مورد بیمار، DEXA می‎تواند احتمال شکستگی ناشی از استئوپوروزیس را نشان دهد. این ابزار در عین حال می‎تواند پاسخ به درمان را پایش کند.
دو نوع دستگاه می‏توانند اسکن مزبور را انجام دهند:
• دستگاه مرکزی: یک اسکن بر پایۀ تنظیمات بیمارستانی چگالی مواد معدنی استخوان ستون فقرات و مفصل ران را در هنگامی که بیمار روی یک میز دراز کشیده است، اندازه‎گیری می‎کند.
• یک دستگاه محیطی: یک ماشین متحرک است که استخوان را در ناحیۀ مچ دست، پاشنه پا یا انگشتان دست تست می‎کند.

نتایج تست DXEA
نتایج تست به صورت نمره‎دهی تی DEXA یا نمره‌دهی Z ارائه می‏شود.
نمره‎دهی تی، تودۀ استخوانی بیمار را با بیشینۀ تودۀ استخوانی یک فرد جوان مقایسه می‎کند.
• 1- یا بالاتر نرمال محسوب می‎شود
• از 1- تا 2.5- نشان دهندۀ کاهش استخوان خفیف است
• 2.5- یا پایین‎تر نشان دهندۀ استئوپوروزیس است
نمره‎دهی Z توده استخوانی بیمار را با افراد دارای ساختار و سن مشابه مقایسه می‎کند.
این تست به طور معمول هر 2 سال یک بار تکرار می‎شود، و این موضوع امکان مقایسۀ نتایج را فراهم می‎آورد.

دیگر تست‎ها
ارزیابی جانبی مهره‌ها (LVA) ممکن است برای بیماران مسنی استفاده شود که قدشان 2.5 سانتی‎متر کمتر از آن چیزی است که باید باشد، یا کسانی که دچار دردی در پشت هستند که ناشی از اختلالات دیگر نیست.
اسکن اولتراسوند استخوان پاشنه پا راه دیگری برای ارزیابی استئوپوروزیس است. این تست را می‎توان در تنظیمات اولیۀ مراقبتی مثل مطب‎ها انجام داد. این نوع تست کمتر از DEXA استفاده می‎شود و اندازه‎گیری‎ها را نمی‎تواند علیه نمره‎دهی T در تست DEXA مورد استفاده قرار داد.

عوارض
وقتی استخوان‌ها تضعیف می‎شوند، شکستگی‎ها به شکل مکرر بروز می‎کنند و با بالا رفتن سن التیام آنها به زمان بیشتری نیاز خواهد داشت.
این وضعیت می‎تواند به بروز درد مداوم و کاهش قد منجر شود زیرا در روند بیماری فروپاشی ستون فقرات ایجاد می‎شود. بهبود شکستگی مفصل ران ممکن است دشوار شود و نیز این امکان وجود دارد که فرد دیگر نتواند به طور مستقل به زندگی خویش ادامه دهد.
برای پیشگیری از افتادن مردم دچار استئوپوروزیس می‎توان انجام کارهای پیشگیرانۀ زیر را در مد نظر قرار داد:
• برداشتن چیزهای دست و پاگیر خطرناک مثل قالی و خرده‎ریزها از سر راه بیمار
• معاینۀ منظم بینایی و به روز نگه داشتن نمره عینک بیمار
• نصب نرده کمکی برای حفظ تعادل برای مثال در حمام
• اطمینان از کافی بودن نور در محیط خانه
• انجام ورزش‎های کمک کننده به حفظ تعادل مثل تای چی
• درخواست از پزشک برای مرور داروهای مصرفی برای کاهش خطر ابتلاء به سرگیجه
کارگروه خدمات پیشگیری ایالات متحد (USPSTF) غربالگری تمامی زنان در سنین 65 سال و بالاتر و زنان جوان‎تری را که در خطر دچار شدن به شکستگی هستند توصیه می‎کند.
هر کسی که ظن ابتلاء به استئوپوروزیس در مورد وی مطرح است باید برای غربالگری به پزشک مراجعه کند./

Source:
Osteoporosis explained
Last updated Thu 4 January 2018
By Markus MacGill
Reviewed by William Morrison, MD