• مارکوس مکگیل، دکتر ویلیام موریسون
• ترجمه هامیک رادیان
استئوپوروزیس [پوکی استخوان] هنگامی بروز می‌کند که چگالی یا تراکم استخوان کاهش مییابد و بدن دیگر قادر نیست تا به اندازۀ قبل آن را تولید کند.
استئوپوروزیس می‌تواند مبتلابۀ هر دو جنس شود اما احتمال بروز آن در زنان یائسه بیشتر است زیرا در این دورۀ زندگی زنان میزان استروژن به شکل ناگهانی کاهش مییابد، و استروژن هورمونی است که به طور معمول مانع از ایجاد استئوپوروزیس می‌شود.
وقتی استخوان‌ها تضعیف می‌شوند ریسک بالاتری از شکستگی در صورت افتادن یا حتی وارد آمدن ضربات خفیف به بدن وجود خواهد داشت.
در حال حاضر فقط در سطح ایالات متحد آمریکا 53 میلیون نفر با مشکل استئوپوروزیس مواجه هستند.
[مطالب این مقاله:]
• درمان
• علایم
• علل و ریسک فاکتورها
• پیشگیری
• تشخیص
• عوارض
استئوپوروزیس چیست؟
"استئوپوروزیس" در لغت به معنی "استخوان متخلخل" یا خُلل و فُرجدار است. در استئوپوروزیس استخوان ضعیفتر شده خطر شکستگی به ویژه در ناحیۀ مفصل ران، مهرههای ستون فقرات و مچ دست افزایش مییابد.
بافت استخوان مداوماً تجدید می‌شود، و استخوان جدید جایگزین استخوان کهنه و آسیب دیده میگردد. به این طریق، بدن چگالی استخوانی و یکپارچی کریستالها و ساختار آن را حفظ می‌کند.
چگالی استخوان در اواخر سالهای بیست زندگی به بالاترین مقدار خود میرسد. پس از رسیدن به 35 سالگی، روند تضعیف استخوان آغاز می‌شود. وقتی مردم پا به سن می‌گذارند، انهدام استخوان سریعتر از بازساخت آن صورت میگیرد. اگر این روند به شکل شدید رخ دهد، استئوپوروزیس آغاز میگردد.
درمان استئوپوروزیس
درمان در این مورد اهداف زیر را دنبال می‌کند:
• کند کردن یا پیشگیری از توسعۀ استئوپوروزیس
• حفظ چگالی مواد معدنی استخوان و تودۀ استخوانی
• پیشگیری از شکستگی
• کاهش درد
• به حداکثر رساندن توانایی فرد در ادامۀ زندگی روزمره
این کار از طریق رعایت مقیاسهای مربوط به سبک زندگی و استفاده از مکملها و برخی داروها صورت میگیرد.
دارودرمانی
داروهایی که می‌توانند به پیشگیری و درمان استئوپوروزیس کمک کنند عبارتند از:
• بیسفسفوناتها: اینها داروهایی هستند که روند کاهش استخوان را کند کرده و ریسک شکستگی را کاهش میدهند.
• آگونیستها یا آنتاگونیست‌های استروژن نیز به عنوان تعدیل کنندههای انتخابــی گیرندۀ استروژن (SERMS) شناخته می‌شوند و برای مثال در مورد این داروها میتوان به رولاکسیفن (اویستا) اشاره کرد. این داروها می‌توانند خطر بروز شکستگی ستون فقرات را در زنان یائسه کاهش دهند.
• کلسیتونین (کلسیمار، میاکلسین): این داروها از شکستگی ناحیۀ نخاع در زنان یائسه پیشگیری کرده و در صورت بروز شکستگی به مدیریت درد ناشی از آن کمک می‌کنند.
• هورمون پاراتیروئید، برای مثال، تریپاراتید (فورتئو): این دارو برای استفاده در مورد مردم دچار ریسک بالای شکستگی مورد تأیید قرار گرفته است زیرا شکلگیری استخوان را تحریک می‌کند.
• مهار کنندههای لیگاند RANK مثل دنوسومب (زگیوا): این نوعی داروی ایمنی است و نوع جدیدی از درمان استئوپوروزیس محسوب می‌شود.
دیگر انواع درمان استروژن و هورمون درمانی ممکن است مفید باشند.
آیندۀ درمان استئوپوروزیس؟
در آینده درمان در این حیطه شامل استفاده از سلول بنیادی خواهد بود. در سال 2016 محققان پی بردند که تزریق نوع مشخصی از سلول بنیادی به موش باعث معکوس شدن روند استئوپوروزیس و کاهش تودۀ استخوانی شده و میتوان از این درمان به طور بالقوه در مورد انسان نیز استفاده کرد.
یافتههای منتشر شده در سال 2015 عنوان می‌کند که هورمون رشد همراه مکملهای کلسیم و ویتامین D می‌تواند ریسک شکستگی را در درازمدت کاهش دهد.
باز در سال 2015 محققان بریتانیایی به شواهدی دست یافتند که نشان میداد رژیم غذایی پروتئین سویا و ایزوفلاون‌ها ممکن است عامل محافظی در برابر کاهش استخوان و استئوپوروزیس در طول یائسگی باشد.
دانشمندان بر این باورند که تا 75 درصد چگالی مواد معدنی استخوان در انسان توسط عوامل ژنتیکی تعیین می‌شود. پژوهشگران در حال بررسی این موضوع هستند که کدام ژنها مسؤول شکلگیری و کاهش استخوانند؛ به این امید که در آینده بتوانند راههای تازهای برای پیشگیری از استئوپوروزیس ارائه دهند.
نشانهها و علایم
کاهش استخوان منجر به استئوپوروزیس به کندی توسعه مییابد. به طور معمول علایم یا نشانههای بیرونی وجود ندارد و فرد از مشکل خود باخبر نمیشود تا اینکه پس از مواجهه یا یک واقعۀ ساده مثل افتادن یا حتی سرفه و عطسه کردن دچار شکستگی می‌شود.
به طور معمول مفصل ران، مچ دست، یا مهرههای ستون فقرات نواحی بیشتر آسیب‌پذیر بدن هستند.
بروز شکستگی در ستون فقرات می‌تواند به ایجاد تغییراتی در حالت، خمیدگی و انحناب ستون فقرات منجر شود.
علل و ریسک فاکتورها
برخی ریسک فاکتورها برای استئوپوروزیس شناسایی شدهاند. بعضی از آنها قابل تعدیل هستند اما مابقی غیر قابل اجتناب محسوب می‌شوند.
عوامل غیر قابل اجتناب
عوامل غیر قابل اجتناب عبارتند از:
• سن: ریسک مزبور پس از گذشتن از میانههای سالهای 30 زندگی و به ویژه در مورد زنان یائسه افزایش مییابد.
• کاهش هورمونهای جنسی: به نظر میرسد کاهش هورمون استروژن بازسازی استخوان را دشوارتر می‌کند.
• قومیت و نژاد: مردمان سفیدپوست و آسیایی‌ها بیش از دیگر گروه‌های قومی و نژادی در خطر استئوپوروزیس قرار دارند.
• ساختار استخوان: بلند قد بودن (بیش از 171 سانتیمتر) یا لاغر بودن (وزن کمتر از 56.5 پوند) ریسک استئوپوروزیس را افزایش میدهد.
• عوامل ژنتیکی: داشتن یک عضو نزدیک در خانواده که دارای تشخیص ابتلا به شکستگی مفصل ران یا استئوپوروزیس باشد ریسک پوکی استخوان را در فرد افزایش میدهد.
• تاریخچۀ شکستگی: فردی که دارای سابقۀ ابتلا به شکستگی در طول آسیبدیدگیهای سطحی است، به ویژه در سنین بالای 50 سالگی، بیشتر محتمل است که با تشخیص استئوپوروزیس مواجه شود.
رژیم غذایی و گزینههای سبک زندگی
عوامل تعدیل کنندۀ ریسک پوکی استخوان عبارتند از:
• اختلالات خوردن مثل آنورکسیا، یا بولیمی نرووسا یا ارتورکسیا
• مصرف دخانیات
• مصرف زیاد مشروب الکلی
• پایین بودن میزان کلسیم، منیزیم و ویتامین D در بدن به علت عوامل مربوط به رژیم غذایی، مشکلات متابولیسم، یا استفاده از برخی از داروها
• کمتحرکی یا بی‌حرکتی
ورزشهای قدرتی به پیشگیری از استئوپوروزیس کمک می‌کند. این ورزش‌ها به استخوان فشار میآورند و محرک رشد استخوان می‌شوند.
داروها و اختلالات سلامت
برخی بیماریها یا داروها سبب ایجاد تغییراتی در سطح هورمونها شده و بعضی داروها باعث کاهش تودۀ استخوانی می‌شوند.
بیماریهایی که بر میزان هورمونها تأثیر منفی می‌گذارند شامل هیپرتیروئیدیسم، هیپرپاراتیروئیدیسم و بیماری کوشینگ است.
تحقیق منتشر شده در سال 2015 عنوان می‌کند که زنان تراجنسیتی که تحت هورمون درمانی قرار دارند ممکن است در ریسک بالاتری برای ابتلاء به استئوپوروزیس قرار داشته باشند. به هر جهت، استفاده از ضد اندروژن‌ها یک سال پیش از هورمون درمانی می‌تواند ریسک مزبور را کاهش دهد. مردان تراجنسیتی نیز به نظر میرسد که در معرض چنین افزایش ریسکی قرار داشته باشند. برای تأیید این یافته به مطالعات بیشتری نیاز است.
اختلالاتی که ریسک استئوپوروزیس را افزایش میدهند عبارتند از:
• سرطان
• بیماری انسدادی مزمن ریه
• بیماری مزمن کلیه
• برخی بیماریهای خودایمنی مثل ارتریت روماتوئید، و اسپوندیلیت انکیلوزان
داروهای افزایش دهندۀ ریسک مزبور عبارتند از:
• گلوکوکورتیکوئیدها و کورتیکوستروئیدها شامل پردنیزون و پردنیزولون
• هورمون تیروئید
• داروهای ضد انعقادی و رقیق کنندۀ خون شامل هپارین و وارفارین
• مهار کنندههای پمپ پروتون و دیگر آنتیاسیدها که بر وضعیت مواد معدنی تأثیر می‌گذارند
• برخی داروهای ضد افسردگی
• برخی داروهای ویتامین A (رتینوئید)
• دیورتیکهای تیازید
• تیازولیدیونهای مورد استفاده برای درمان دیابت، زیرا باعث کاهش میزان تشکیل استخوان می‌شوند
• برخی عاملهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مثل سیکلوسپورین، که هم میزان جذب و هم شکلگیری استخوان را افزایش میدهند
• مهار کنندههای اروماتاز و دیگر داروهای حذف کنندۀ هورمونهای جنسی مثل اناستروزول یا اریمیدکس
• برخی عاملهای شیمی درمانی شامل لتروزول (فمارا)، که برای درمان سرطان پستان به کار میروند، و لئوپرورلین (لوپرون)که برای درمان سرطان پروستات و دیگر اختلالات کاربرد دارند
استئوپوروزیس ناشی از گلوکوکورتیکوئید شایعترین شکل استئوپوروزیس ناشی از دارو به شمار میرود.
پیشگیری
برخی دگرگونیها در شیوه زندگی می‌تواند ریسک استئوپوروزیس را کاهش دهد.
کلسیم و ویتامین D
کلسیم برای سلامت استخوان حیاتی است و اطمینان از مصرف کافی آن مهم است.
بزرگسالان در سنین بالای 19 سال باید از مصرف 1000 میلیگرم کلسیم در روز مطمئن شوند. زنان در سنین بالای 51 سال و تمامی افراد سالمند از سن 71 سالگی باید روزانه 1200 میلیگرم کلسیم مصرف کنند.
منابع رژیم غذایی در این مورد مرجحاند و عبارتند از:
• فرآوردههای لبنی مثل شیر، پنیر و ماست
• سبزیجات سبز برگ مثل کیل و بروکلی
• ماهیهای دارای استخوان نرم مثل سالمون و تون
• سریالهای صبحانه غنی شده
اگر میزان مصرف فرآوردههای لبنی فرد کافی نباشد مکملها یک گزینه محسوب می‌شوند.
ویتامین D نقشی کلیدی در این مورد دارد زیرا به جذب کلسیم در بدن کمک می‌کند. منابع غذایی تأمین ویتامین D شامل غذاهای غنی شده با این ویتامین، ماهیان آبهای شور، و کبد است.
در هر حال بخش غالب ویتامین D نه از منابع غذایی بلکه از نور آفتاب تأمین می‌شود، بنابراین قرار گرفتن منظم و کوتاه مدت در معرض نور آفتاب قابل توصیه است.
عوامل سبک زندگی برای پیشگیری از استئوپوروزیس
دیگر راههای به حداقل رساندن ریسک استئوپوروزیس عبارتند از:
• عدم مصرف سیگار، زیرا سیگار رشد استخوانهای جدید را کاهش داده و سبب کاهش میزان استروژن در زنان می‌شود
• محدود کردن مصرف اکل، برای تحریک استخوانهای سالم و پیشگیری از افتادن احتمالی
• انجام ورزشهای قدرتی به طور منظم مثل پیادهروی، زیرا این ورزش‌ها باعث تقویت استخوان سالم شده و به قدرتگیری عضلات منجر می‌شوند
• انجام ورزشهایی برای تقویت انعطافپذیری و تعادل مثل یوگا، زیرا این ورزش‌ها می‌توانند ریسک سقوط و شکستگی را افزایش دهند
برای مردمی که هماکنون دچار استئوپوروزیس هستند، تغذیه، ورزش و پیشگیری از افتادن نقشی کلیدی در کاهش خطر بازی می‌کنند.
تست و تشخیص
پزشک ابتدا تاریخچۀ خانوادگی و ریسک فاکتورهای مطرح در مورد فرد را بررسی قرار می‌کند. اگر ظن به استئوپوروزیس وجود داشته باشد، پزشک انجام یک اسکن برای اندازهگیری چگالی مواد معدنی استخوان (BMD) را در دستور کار قرار میدهد.
اسکن مزبور از یک نوع فناوری اشعه X به نام جذب‌سنجی اشعه ایکس انرژی دوگانه (DEXA) و چگالیسنجی استخوان استفاده می‌کند.
در ترکیب با ریسک فاکتورهای مطرح در مورد بیمار، DEXA می‌تواند احتمال شکستگی ناشی از استئوپوروزیس را نشان دهد. این ابزار در عین حال می‌تواند پاسخ به درمان را پایش کند.
دو نوع دستگاه می‌توانند اسکن مزبور را انجام دهند:
• دستگاه مرکزی: یک اسکن بر پایۀ تنظیمات بیمارستانی چگالی مواد معدنی استخوان ستون فقرات و مفصل ران را در هنگامی که بیمار روی یک میز دراز کشیده است، اندازهگیری می‌کند.
• یک دستگاه محیطی: یک ماشین متحرک است که استخوان را در ناحیۀ مچ دست، پاشنه پا یا انگشتان دست تست می‌کند.
نتایج تست DXEA
نتایج تست به صورت نمره‌دهی تی DEXA یا نمره‌دهی Z ارائه می‌شود.
نمره‌دهی تی، تودۀ استخوانی بیمار را با بیشینۀ تودۀ استخوانی یک فرد جوان مقایسه می‌کند.
• 1- یا بالاتر نرمال محسوب می‌شود
• از 1- تا 2.5- نشان دهندۀ کاهش استخوان خفیف است
• 2.5- یا پایینتر نشان دهندۀ استئوپوروزیس است
نمره‌دهی Z توده استخوانی بیمار را با افراد دارای ساختار و سن مشابه مقایسه می‌کند.
این تست به طور معمول هر 2 سال یک بار تکرار می‌شود، و این موضوع امکان مقایسۀ نتایج را فراهم میآورد.
دیگر تستها
ارزیابی جانبی مهره‌ها (LVA) ممکن است برای بیماران مسنی استفاده شود که قدشان 2.5 سانتیمتر کمتر از آن چیزی است که باید باشد، یا کسانی که دچار دردی در پشت هستند که ناشی از اختلالات دیگر نیست.
اسکن اولتراسوند استخوان پاشنه پا راه دیگری برای ارزیابی استئوپوروزیس است. این تست را میتوان در تنظیمات اولیۀ مراقبتی مثل مطبها انجام داد. این نوع تست کمتر از DEXA استفاده می‌شود و اندازهگیریها را نمیتواند علیه نمره‌دهی T در تست DEXA مورد استفاده قرار داد.
عوارض
وقتی استخوان‌ها تضعیف می‌شوند، شکستگیها به شکل مکرر بروز می‌کنند و با بالا رفتن سن التیام آنها به زمان بیشتری نیاز خواهد داشت.
این وضعیت می‌تواند به بروز درد مداوم و کاهش قد منجر شود زیرا در روند بیماری فروپاشی ستون فقرات ایجاد می‌شود. بهبود شکستگی مفصل ران ممکن است دشوار شود و نیز این امکان وجود دارد که فرد دیگر نتواند به طور مستقل به زندگی خویش ادامه دهد.
برای پیشگیری از افتادن مردم دچار استئوپوروزیس میتوان انجام کارهای پیشگیرانۀ زیر را در مد نظر قرار داد:
• برداشتن چیزهای دست و پاگیر خطرناک مثل قالی و خردهریزها از سر راه بیمار
• معاینۀ منظم بینایی و به روز نگه داشتن نمره عینک بیمار
• نصب نرده کمکی برای حفظ تعادل برای مثال در حمام
• اطمینان از کافی بودن نور در محیط خانه
• انجام ورزشهای کمک کننده به حفظ تعادل مثل تای چی
• درخواست از پزشک برای مرور داروهای مصرفی برای کاهش خطر ابتلاء به سرگیجه
کارگروه خدمات پیشگیری ایالات متحد (USPSTF) غربالگری تمامی زنان در سنین 65 سال و بالاتر و زنان جوانتری را که در خطر دچار شدن به شکستگی هستند توصیه می‌کند.
هر کسی که ظن ابتلاء به استئوپوروزیس در مورد وی مطرح است باید برای غربالگری به پزشک مراجعه کند./
Source:
Osteoporosis explained
Last updated Thu 4 January 2018
By Markus MacGill
Reviewed by William Morrison, MD
