داروهای اختلال دوقطبی - انواع، کاربرد، عوارض جانبی

لیتیم، لیتیم کربونات، اختلال دوقطبی، لیتیم سیترات، دیوالپروکس، لاموتریجین والپروئیک اسید، کاربامازپین، توپیرامات، اُلانزاپین، ریسپریدون، کتیاپین، ارپیپرازول، سیمبیاکس، فلوکستین، لوومیلناسیپران، دولوکستین، ونلافاکسین، سیتالوپرام، فلووکسامین، اسیتالوپرام (لکساپرو)، پاروکستین ، سرترالین، کلومیپرامین، آمی‌تریپ‌تیلین، دسیپرامین، پرامین، نورتریپ‌تیلین، دیازپام، آلپرازولام، کلونازپام،

سیاری از مردم دچار اختلال دوقطبی باید تا پیش از رسیدن به داروی درست برای درمان خود چند داروی مختلف را امتحان کنند.

یافتن دارو یا ترکیبی دارویی مناسب برای مدیریت اختلال دوقطبی ممکن است فرآیندی چالش‌برانگیز و فرسایشی باشد.
اختلال دوقطبی نوعی اختلال حالت است که با تغییرات فاحش در خلق و خو، رفتار، میزان انرژی، و الگوهای فکری مشخص می‌شود. شخص مبتلاء به اختلال دوقطبی دچار نوسانات شدید (مانیا یا شیدایی و افسردگی) در خلق و خوی خود می‌شود.
"انستیتو ملی سلامت روانی" تخمین می‌زند که 2.8 درصد افراد بزرگسال در ایالات متحد آمریکا دچار اختلال دوقطبی هستند.
پزشکان اغلب اختلال دوقطبی را مشکلی چالش‌برانگیز برای درمان می‌یابند زیرا هر بیماری در آن به شکل متفاوتی به دارودرمانی پاسخ می‌دهد.
بسیاری از مردم دچار اختلال دوقطبی باید تا پیش از رسیدن به داروی درست برای درمان خود چند داروی مختلف را امتحان کنند. برخی از مردم نیز برای مدیریت علایم مبتلابه خود نیاز دارند تا بیش از یک کلاس دارویی را مصرف کنند.

• لیتیم
• داروهای ضد حمله
• داروهای ضد روان‌پریشی
• داروهای ضد افسردگی
• داروهای ضد اضطراب
• دیگر ابزارهای مدیریت اختلال
• اثرات جانبی
• پیام همراه

کلاس‌های دارویی مختلفی وجود دارد و هر یک از آنها شامل چندین دارو است که می‌تواند به صورت ایمن و مؤثر از آنها برای درمان اختلالات دوقطبی استفاده کرد. این کلا‌س‌های دارویی شامل موارد زیر است:

لیتیم
لیتیم با نام‎های ژنریک لیتیم کربونات (اشکال کپسول و قرص) و لیتیم سیترات (در شکل مایع) و همچنین نام‌های متعدد تجاری مثل اسکالیت، اسکالیت سی‌آر، و لیتوبید در دسترس است.
لیتیم برای کمک به ثبات خُلق در مغز کار می‌کند. پزشکان این دارو را برای کمک به درمان اختلال دوقطبی و شیدایی حاد تجویز می‌کنند.
شروع اثربخشی لیتیم ممکن است به هفته‌ها تا ماه‌ها وقت نیاز داشته باشد. برای اثربخش ‌بودن لیتیم بیمار باید آن را به صورت هر روزه دریافت کند.
دوز مصرف این دارو معمولاً بین 600 تا 1800 میلی‌گرم لیتیم کربونات به صورت روزانه است.
پزشکان دهه‌ها است که لیتیم را برای درمان اختلال دوقطبی تجویز می‌کنند اما این دارو کماکان دارای عوارض جانبی متعددی به شرح زیر است:
• تهوع
• لرزش
• خشکی دهان
• تکرر ادرار
• اسهال
• افزایش وزن
• افزایش تشنگی
• فقدان اشتها
• مشکلات کلیه
• کاهش فعالیت تیروئید
• خستگی مفرط
• بی‌حسی عاطفی یا احساس ملالت
این موضوع ضروری است که مصرف کنندگان لیتیم بدن خود را برای پیشگیری از افزایش بیش از حد و سمی شدن میزان لیتیم در خون سیراب نگه دارند.
وقتی کسی لیتیم می‌گیرد، نیاز است تا پزشک سطح لیتیم خون را منظماً پایش کند.
نشانه‌های مسمومیت لیتیم یا افزایش بیش از حد لیتیم در خون شامل موارد زیر است:
• مشکل تمرکز
• گیجی
• خستگی مفرط
• استفراغ و اسهال
• کاهش هماهنگی اعضاء بدن
• ضعف عضلات، پیچش عضلانی و رعشه
• غیر نرمال شدن ریتم قلبی
• تشنج
اگر کسی دچار علایم مسمومیت لیتیم شده باشد باید با اورژانس تماس گرفت. اوردوز لیتم می‌تواند به بروز کما (کوما) و مرگ منجر شود.
پزشک همچنین میزان کراتین خون فرد مصرف کننده لیتیم را بررسی می‌کند. این آزمایش برای اطمینان از پردازش دارو توسط کلیه‌ها انجام می‌شود.
کراتینین یک فرآورده زائد است که کلیه‌ها ایجاد می‌کنند. وقتی سطح کراتینین خون بالا باشد، این در اغلب اوقات نشانه آن است که کلیه‌ها به خوبی کار نمی‌کنند.

داروهای ضد حمله
داروهای ضد حمله اختلالات مسبب تشنج را درمان می‌کنند اما در عین حال این داروها به مدیریت اختلالات مانیا و اختلال دوقطبی کمک می‌نمایند.
وقتی کسی برای درمان اختلال دوقطبی داروهای ضد حمله دریافت می‌کند پزشکان اغلب آنها را ثبات دهنده‎های خلق می‌نامند.
پزشک ممکن است داروهای ضد حمله فهرست شده در زیر را در مورد اختلال دوقطبی تجویز کند:
• دیوالپروکس سدیم (دپاکوت)
• لاموتریجین (لامیکتال)
• والپروئیک اسید (دیپاکن)
• کاربامازپین (اکوئترو)
• توپیرامات (توپاماکس)
برخی از اثرات جانبی شایع داروهای مزبور عبارتند از:
• تهوع
• لرزش
• افزایش وزن
• سرگیجه
• خواب‎آلودگی
• تاری دید
• کاهش سلول سفید خون یا تعداد پلاکت
• خشکی دهان
• راش پوستی
توپیرامات ممکن است دارای عوارض جانبی متفاوت یا اضافی شامل موارد زیر باشد:
• کاهش وزن
• مشکلات حافظه
• بی‌حسی عاطفی یا احساس ملالت
• سنگ کلیه
لاموتریجین گاهی از اوقات ممکن است باعث ایجاد راشی شود که نیاز به مراقبت پزشکی دارد.
پزشکان والپروئیک اسید را برای زنان باردار تجویز نمی‌کنند، زیرا این دارو می‌تواند باعث ایجاد برخی ناهنجاری‌های مادرزادی شود.

داروهای ضد روان‌پریشی
پزشکان به طور معمول برای درمان اسکیزوفرنی (شیزوفرنی) داروهای ضد سایکوز تجویز می‌کنند.
به هر حال، داروهای مزبور ممکن است در مدیریت اختلال دوقطبی به ویژه مواردی از آن که با دوره‌های سایکوز در طول افسردگی یا شیدایی شدید همراه است، کمک کننده باشند.
پزشک داروی ضد سایکوز را به صورت بدون برچسب برای کمک به مدیریت اختلالات دوقطبی تجویز می‌کند.
بدون برچسب یا آف-لیبل به این معنی است که FDA داروی مورد بحث را برای درمان این اختلال خاص تجویز نکرده است.
به هر جهت، چند داروی ضد سایکوز دارای تأییدیه FDA برای درمان اختلال دوقطبی هستند، که عبارتند از:
• اُلانزاپین (زایپرکسا)
• ریسپریدون (ریسپردال)
• کتیاپین (سروکل)
• اسناپین (سفریس)
• ارپیپرازول (ابیلیفای)
• زیپراسیدون (گیودون)
برخی عوارض جانبی بالقوه داروهای ضد سایکوز شامل موارد زیر است:
• خواب‎آلودگی یا آرام‌شدگی
• خشکی دهان
• لرزش
• افزایش اشتها
• افزایش وزن
• یبوست
• افت فشار خون
• بی‌قراری
• افزایش بزاق دهان
• کاهش شهوت جنسی یا اختلال عملکرد جنسی
اسناپین اغلب باعث بی‌حسی دهان و ایجاد مزه‌ای غریب در دهان می‌شود.
اریپیپرازول و زیپراسیدون می‌توانند باعث اینسومنیا و بی‌قراری شوند. زیپراسیدون می‌تواند باعث ایجاد مشکلات قلبی گردد.

داروهای ضد افسردگی
داروهای ضد افسردگی می‌توانند به مدیریت علایم افسردگی دوقطبی کمک کنند. این داروها از طریق تأثیر بر مواد شیمیایی مغز به نام نوروترانسمیترها عمل می‌کنند.
به برخی از مردمی که برای کمک به درمان اختلال دوقطبی از داروهای ضد افسردگی استفاده می‌کنند ممکن است یک داروی تثبیت خلق برای پیشگیری از خطر مانیا داده شود.
یک دارو به نام سیمبیاکس ترکیبی از یک ضد افسردگی (فلوکستین) و یک ضد سایکوز (الانزاپین) است. مصرف هر دو دارو می‌تواند به درمان افسردگی و نیز ایجاد ثبات خلقی در بیمار کمک کند.
چند کلاس مختلف داروهای ضد افسردگی وجود دارد، که هر یک از آنها یک انتقال دهنده عصبی خاص یا مجموعه‌ای از آنها را هدف قرار می‌دهد. FDA داروهای ضد افسردگی اختصاصی را برای درمان دوقطبی تأیید نکرده است اما این دارو به صورت فاقد برچسب در این مورد از سوی پزشکان تجویز می‌شود.
برخی کلاس‌های داروهای ضد افسردگی که می‌توانند علایم دوقطبی را کاهش دهند عبارتند از:

سروتونین و مهار کننده‎های انتخابی بازجذب نوراپی‌نفرین (SNRIs)
• لوومیلناسیپران (فتزیما)
• دولوکستین (سیمبالتا، ینتریو)
• ونلافاکسین (افکسور)

مهار کننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)
• سیتالوپرام (سلکسا)
• فلووکسامین (لووکس)
• اسیتالوپرام (لکساپرو)
• فلوکستین (پروزاک)
• پاروکستین (پاکسیل)
• سرترالین (زولافت)

سه‎حلقه‌ای‌ها و چهارحلقه‎ای‌ها
• کلومیپرامین (انافرانیل)
• آمی‌تریپ‌تیلین (الاویل)
• دسیپرامین (نورپرامین)
• ایمی‎پرامین (توفرانیل)
• نورتریپ‌تیلین (پاملور)

مهار کننده‎های مونوامین اکسیداز (MAOIs)
• فنلزین (ناردیل)
• ترانیلسیپرومین (پارنات)
هر کلاس و نوع داروی ضد افسردگی ممکن است عوارض جانبی متفاوتی داشته باشد. اما برخی عوارض جانبی با بیشترین شیوع در این مورد عبارتند از:
• اختلال عملکرد جنسی
• سرگیجه
• اینسومنیا
• خواب‌آلودگی
• خشکی دهان
• حالت تلاطم، اضطراب، و عصبانیت
• افزایش وزن
• کاهش فشار خون

داروهای ضد اضطراب
پزشک ممکن است داروهای ضد اضطراب مثل بنزودیازپین را برای مصرف کوتاه مدت تجویز کند. این داروها به خواب شخص نیز کمک می‌کنند. داروهای مزبور عبارتند ازک
• دیازپام (والیوم)
• آلپرازولام (زاناکس)
• کلونازپام (کلونوپین)

دیگر ابزارهای مدیریت اختلال
پزشکان اغلب داروها را به عنوان خط مقدم درمان اختلال دوقطبی تجویز می‌کنند، اما اغلب مردم در عین حال ابزارهای دیگری را به کار برده و از تغییرات سبک زندگی برای کمک به مدیریت وضعیت خود استفاده می‎نمایند.
برخی از راه‌های مکمل برای کمک به مدیریت اختلال دوقطبی عبارتند از:
• روان‌درمانی
• ورزش منظم
• رعایت یک جدول‌بندی زمانی برای خواب مناسب
• خوردن غذاهای سالم و عدم چشم‌پوشی از وعده‎های غذایی
• استفاده از تکنیک‌های ذهن‌آگاهی یا ریلکسیشن
• کاهش مصرف مشروب الکلی یا اجتناب از مصرف آن

اثرات جانبی داروهای اختلال دوقطبی
تقریباً تمامی داروهای مورد استفاده برای درمان اختلال دوقطبی عوارض جانبی خاص خود را دارند. برخی از عوارض جانبی بیشتر شایع در مورد این داروها عبارتند از:
• خواب‎آلودگی
• یبوست
• خشکی دهان
• اختلال عملکرد جنسی
• تاری دید
• کاهش وزن یا افزایش وزن
• سرگیجه
برخی از عوارض جانبی داروهای دوقطبی موقتی هستند و در طول چند روز یا چند هفته از آغاز مصرف دارو از بین می‌روند، و مابقی این عوارض درازمدتند.
بیمار می‌تواند در مورد راه‎های در دسترس برای کاهش عوارض جانبی داروها با پزشک مشورت کند.
بیمار همیشه باید در مورد عوارض جانبی شدید، نگران کننده یا دایمی داروهای اختلال دوقطبی با پزشک مشورت کند. دکتر ممکن است تغییراتی در دوز مصرف دارو یا استفاده از داروی جایگزین را در دستور کار قرار دهد.
اگرچه ممکن است آغاز اثربخشی اغلب داروهای اختلال دوقطبی به چندین هفته زمان نیاز داشته باشد، در صورتی که این داروها کمکی به تخفیف علایم بیماری نکنند بیمار باید در این مورد با پزشک مشورت نماید.
یافتن داروی کارآمد ممکن است روندی کُند و فرساینده باشد اما بهترین کار آن است که بیمار پیش از اعمال هر گونه تغییر در دارو یا قطع مصرف آن با پزشک مشورت کند.
مردم مصرف کننده داروهای دوقطبی در عین حال باید در صورت فراموش کردن مصرف بیش از یک تا دو دوز دارو به پزشک مراجعه کنند.

پیام همراه
چندین دارو از کلاس‌های مختلف دارویی می‌توانند به شکلی مؤثر در درمان اختلال دوقطبی یا ویژگی‌های مختلف این اختلال مورد استفاده قرار گیرند.
تمامی داروهای دوقطبی خطر عوارض جانبی را با خود دارند. عوارض جانبی خفیف تا متوسط در طول چند هفته یا چند ماه پس از آغاز مصرف این داروها برطرف می‌شوند.
اگر عوارض جانبی مزبور شدید یا غیر قابل تحمل باشند، ضرورت دارد که بیمار با پزشک مشورت کند. برخی داروهای این اختلال به ویژه داروهای بر پایه لیتیم می‌توانند باعث ایجاد پیامدهایی شوند که نیاز به مراقبت فوری دارند.
مردم مصرف کننده داروهای اختلال دوقطبی باید در صورت مواجهه با موارد زیر تحت مراقبت اورژانسی قرار گیرند:
• ضعف عضلانی، رعشه، یا پیچ‎خوردگی عضلات
• دشواری تمرکز یا گیجی
• راش شدید
• یرقان
• بی‌نظمی ضربان قلب یا مشکلات قلبی
• تب
• تغییرات شدید، ناگهانی یا نگران کننده از هر نوع
• فکر خودکشی
• توهم یا شنیدن صدا
در بسیاری از موارد تحمل و آزمون و خطا می‎تواند به یافتن دارو یا ترکیبی از داروهای صحیح برای مدیریت اختلال دوقطبی منجر شود.
ترکیب داروها با دیگر درمان‌ها مثل روان‌درمانی و تکنیک‌های مدیریت استرس می‌تواند علایم را در بیمار کاهش داده و به بهبود کیفیت زندگی وی منجر شود./