زوال عقل - علایم، درمان، و علل

• مارکوس مک‎گیل، تیموتی جی. لیگ
• ترجمه هامیک رادیان

زوال عقل اصطلاحی عام است که برای توضیح علایم نزول شناختی مثل فراموشی به کار می‎رود. زوال عقل علامتی از چند بیماری اصلی و اختلالات مغزی است.
این مقاله در مورد علل بالقوۀ زوال عقل، انواع مختلف آن، و درمان‎های در دسترس برای زوال عقل بحث می‎کند.
مطالب این مقاله:
• زوال عقل چیست؟
• علل
• انواع زوال عقل
• علایم
• تشخیص
• درمان

زوال عقل: معنی و تعریف
زوال عقل به خودی خود یک بیماری واحد نیست، بلکه اصطلاحی عام برای تشریح علایم اختلال در حافظه، ارتباط و تفکر است.
اگرچه احتمال بروز زوال عقل با پیری افزایش می‎یابد، زوال عقل جزء نرمال پیری محسوب نمی‎شود.
اختلال شناختی خفیف مثل حافظۀ کوتاه مدت ضعیف‎تر می‎تواند به عنوان یک بخش نرمال سالخوردگی بروز کند. این وضعیت به عنوان نزول شناختی وابسته به پیری شناخته می‎شود و متفاوت از زوال عقل است زیرا سبب بروز مشکلات قابل ملاحظه‎ای نمی‎شود.
زوال عقل توضیح دهندۀ دو علامت یا بیشتر است که شدت آنها برای آسیب زدن به فعالیت‎های روزمره کافی است.
یک آنالیز جدیدترین تخمین‎های آماری نشان می‎دهد که 4.7 میلیون نفر در سنین 65 سال و بالاتر در سال 2010 در عین ابتلا به بیماری آلزایمر به زندگی خود ادامه می‎دادند. انجمن آلزایمر تخمین می‎زند که:
• در حدود یک‎دهم مردم 65 ساله و مسن‎تر دچار بیماری آلزایمر هستند
• این سهم یا نسبت در میان افراد بالای 85 سال به یک سوم افزایش پیدا می‎کند
• 60 تا 80 درصد کل موارد زوال عقل برای آلزایمر لحاظ می‎شود

علل زوال عقل
زوال عقل می‎تواند ناشی از مرگ سلول‎های مغزی و بیماری‌های انحطاط عصبی باشد، مرگ پیشروندۀ سلول‎های مغزی که به مرور زمان بروز می‎کند و با اغلب موارد زوال عقل همراه است.
به هر جهت هنوز مشخص نیست که آیا زوال عقل مسؤول ایجاد مرگ سلول‎های مغزی است یا مرگ سلول‎های مغزی باعث زوال عقل می‎شود.
اما در کنار مرگ پیشروندۀ سلول‎های مغزی، آنچنان که در بیماری آلزایمر دیده می‎شود، زوال عقل می‎تواند بر اثر صدمه دیدن سر، سکتۀ مغزی، یا تومور مغزی و نیز عوامل دیگر بروز کند.
• زوال عقل عروقی (که در عین حال زوال عقل چندگانه شناخته می‎شود) - نتیجۀ مرگ سلول‎های مغزی بر اثر بیماری‎هایی مثل بیماری قلبی عروقی و برای مثال سکتۀ مغزی است. این اختلال مانع جریان نرمال خون شده و سلول‎های مغز را از اکسیژن محروم می‎کند.
• صدمه - زوال عقل پساضربه (پست تروماتیک) به طور مستقیم به مرگ سلول مغزی به دلیل آسیب دیدگی مرتبط است.
برخی انواع صدمۀ ناشی از ضربه مغزی - مشخصاً در موارد تکرار شونده مثل آنهایی که در مورد برخی ورزشکاران دیده می‎شود - با برخی موارد زوال عقل که در دوران پیری دیده می‎شود مرتبط شده است. به هر جهت شواهد در این مورد کم است، که آیا یک ضربۀ مغزی واحد می‎تواند احتمال ابتلا به زوال عقل ناشی از تباهی عصبی مثل بیماری آلزایمر را افزایش دهد یا خیر.
زوال عقل می‎تواند ناشی از موارد زیر باشد:
• بیماری پریون - برای مثال CJD (بیماری کروتزفلد – جاکوب).
• عفونت HIV - چگونگی آسیب دیدن سلول‎های مغز در این بیماری به طور قطعی شناخته شده نیست، اما این را می‎دانیم که چنین اتفاقی بروز می‎کند.
• عوامل قابل معکوس شدن - برخی از انواع زوال عقل را می‎توان با معکوس کردن علل اصلی شامل فعل و انفعالات دارویی، افسردگی، کمبودهای ویتامین، و ناهنجاری‎های تیروئید، درمان کرد.

انواع زوال عقل
چند نوع مختلف زوال عقل شامل موارد زیر وجود دارد:
• آلزایمر با "پلاک‎های" میان سلول‎های مردۀ مغز و "چین‎خوردگی‎های" بین سلول‎ها مشخص می‎شود (هر دو ناشی از ناهنجاری‎های پروتئینی هستند). بافت مغزی فرد دچار آلزایمر به شکل پیشرونده‎ای دارای سلول‎های عصبی و اتصالات کمتر است و اندازۀ کلی مغز می‎تواند کمتر و مغز کوچک‎تر شود.
• زوال عقل همراه اجرام لوی یک اختلال انحطاط عصبی است که با ساختارهای غیر نرمال مغز مرتبط است. تغییرات مغز درگیر پروتئینی به نام آلفا – سینوسلین است.
• زوال عقل مرکب یا مخلوط به تشخیص بروز دو یا سه نوع مختلف زوال عقل به صورت همزمان اشاره دارد. برای مثال فرد ممکن است در آن واحد دچار علایم بیماری آلزایمر و نیز زوال عقل عروقی باشد.
• بیماری پارکینسون نیز با حضور اجرام لوی مشخص می‎گردد. اگرچه پارکینسون اغلب به عنوان یک اختلال حرکتی لحاظ می‎شود، مردم دچار پارکینسون ممکن است در عین حال دچار علایم بیماری زوال عقل شوند.
• بیماری هانتینگتون با انواع مشخصی از حرکات کنترل نشده مشخص می‎گردد اما در عین حال شامل زوال عقل است.
دیگر اختلالات منجر به بروز علایم زوال عقل عبارتند از:
• زوال عقل فرونتوتمپورال (که به نام بیماری پیک نیز شناخته می‎شود)
• هیدورسفالی فشار نرمال (که در آن مقادیر غیر نرمال مایع مغزی نخاعی در مغز انباشته می‎شود)
• اتروفی کورتیکول پوستریور (مشابه تغییراتی است که در بیماری آلزایمر دیده می‎شود، اما در بخش متفاوتی از مغز بروز می‎کند)
• سندرم داون (احتمال آغاز آلزایمر در سنین جوانی را افزایش می‎دهد)

در این زمینه بیشتر بخوانیم:

نشانه‌های اولیه زوال عقل

علایم زوال عقل
فرد دچار زوال عقل ممکن است هر یک از علایم فهرست زیر را از خود نشان دهد که غالباً به از دست دادن حافظه مرتبطند - برخی از علایم را خود بیمار متوجه می‎شود در حالی که مابقی آنها فقط توسط مراقبان بیمار یا متخصصان مراقبت‎های پزشکی مشاهده می‎شود.
نشانه‎های مورد استفاده در گردآوری موارد این فهرست از سوی "آکادمی پزشکان خانواده آمریکا" (AAFP) در نشریۀ "پزشکان خانواده آمریکا" منتشر شده است:
علایم محتمل زوال عقل:
• فراموش کردن خاطرات اخیر - یکی از علایم این اختلال می‎تواند پرسش مکرر در مورد یک موضوع باشد.
• دشواری در انجام تکالیف آشنا - برای مثال، آماده کردن یک نوشیدنی یا پختن یک نوع غذا.
• مشکلات ارتباطی - دشواری در تکلم و زبان؛ از یاد بردن کلمات ساده یا استفادۀ اشتباه از لغات و کلمات.
• سردرگمی - برای مثال گم شدن در خیابانی که بیمار از قبل با آن آشنا بوده است.
• مشکلات مربوط به تفکر تجریدی - برای مثال مشکل در نوع استفاده از پول.
• از یاد بردن محل اشیاء - برای مثال فراموش کردن محل اقلام زندگی روزمره مثل دسته کلید، یا پتو.
• تغییرات خلق - تغییرات ناگهانی و غیر قابل توجیه در چشم‌اندازها یا آرایش
• تغییرات شخصیتی - احتمالاً تحریک‌پذیر شدن، مظنون شدن و هراسان بودن.
• فقدان اشتیاق و انگیزش - علاقۀ کمتر نشان دادن به آغاز کاری یا رفتن به جایی.
همچنان که بیمار پیرتر می‎شود، علایم مراحل متأخر زوال عقل گرایش به تشدید پیدا می‎کنند.

تشخیص زوال عقل
نخستین مرحله در آزمایش عملکرد حافظه و سلامت شناختی شامل طرح پرسش‎های متعارف و انجام وظایف معمول است.
تحقیقات نشان داده‎اند که زوال عقل را نمی‎توان بدون استفاده از تست‎های فهرست زیر، تکمیل آنها و ضبط پاسخ‎ها، به شکل قابل اعتماد تشخیص داد؛ به هر جهت، تشخیص شامل عوامل دیگر نیز می‎شود.

تست‎های شناختی زوال عقل
امروزه تست‎های شناختی مربوط به زوال عقل وسیعاً مورد استفاده قرار می‎گیرند و به عنوان یک نشانگر قابل اعتماد در تشخیص زوال عقل پذیرفته شده‎اند. این تست‎ها از زمان پدید آمدن در سال‎های دهۀ 70 میلادی دستخوش تغییرات اندکی بوده‎اند. نمره‎دهی تست روانی شامل 10 پرسش از جمله موارد زیر است:
• سن شما چقدر است؟
• نسبت به نزدیک‎ترین ساعت، چه زمانی است؟
• امسال چه سالی است؟
• تاریخ تولد شما چیست؟
هر پاسخ صحیح یک نمره دارد؛ گرفتن نمرۀ 6 یا کمتر وجود اختلال شناختی را مطرح می‎کند.
تست ارزیابی عمومی شناخت پزشکان (GPCOG) شامل موارد دیگری برای ضبط مشاهدات وابستگان بیمار و مراقبان او است.
این نوع تست که برای پزشکان طراحی شده است شاید اولین ارزیابی رسمی توانایی روانی فرد باشد.
بخش دوم تست از نزدیک در داده‏های اشخاص نزدیک به بیمار کاوش می‎کند و شامل شش پرسش است که هدف آن واکاوی این موضوع است که بیمار دچار موارد زیر است یا خیر:
• در یادآوری اتفاقات یا مکالمات اخیر ناتوان‎تر شده است
• برای یافتن کلمات و لغات صحیح دچار مشکل شده و برخی از آنها را به نادرست استفاده می‎کند
• برای مدیریت پول یا داروهای خود مشکل پیدا کرده است
• برای نقل و انتقال نیاز به کمک بیشتری دارد (برای مثال در شرایطی که دچار آسیب دیدگی نیست و دلیل دیگری برای این وضعیت دیده نمی‎شود)
اگر تست عنوان‌گر وجود کاهش حافظه باشد، آنگاه انجام تحقیقات استاندارد شامل تست‎های معمول خون و CT اسکن مغز توصیه می‎شود.
تست‏‌های بالینی علل درمان‌پذیر کاهش حافظه را شناسایی یا از تشخیص خارج کرده و به مشخص‌تر کردن دایرۀ تشخیص بیماری مثل آلزایمر کمک می‎کنند.
بررسی وضعیت مینی‎منتال (MMSE) یک تست شناختی است که موارد زیر را ارزیابی می‎کند:
• سردرگمی نسبت به زمان و مکان
• یادآوری کلمات
• توانایی‎های زبانی
• قدرت تمرکز و محاسبه
• مهارت‎های تجسم فضایی
MMSE برای کمک به تشخیص زوال عقل ناشی از بیماری آلزایمر به کار می‎رود و نیز برای تعیین شدت بیماری و اینکه باید درمان دارویی را آغاز کرد، مورد استفاده قرار می‎گیرد.

درمان‎های زوال عقل
مرگ سلول مغزی قابل برگشت نیست، بنابراین برای زوال عقل ناشی از انحطاط عصبی هیچ درمان شناخته شده‎ای وجود ندارد. در عوض مدیریت اختلالاتی مثل بیماری آلزایمر بر ایجاد مراقبت و درمان علایم متمرکز می‎شود تا تمرکز بر علل اصلی بروز بیماری.
به هر جهت اگر زوال عقل ناشی از یک علت بازگشت پذیر و غیر مرتبط به انحطاط عصبی باشد، ممکن است انجام درمان برای پیشگیری از آسیب دیدگی بیشتر بافت مغز یا متوقف کردن این آسیب دیدگی ممکن باشد. مثال‎هایی در این مورد عوارض دارویی و کمبود ویتامین را شامل می‎شود.
برخی از داروها می‎توانند علایم بیماری آلزایمر را کاهش دهند. چهار دارو به نام مهار کننده‎های کولین‌استراز وجود دارد که برای مصرف در داخل ایالات متحد آمریکا تأیید شده‎اند:
• دونپزیل (با نام تجاری اریسپت)
• الانتامین (رمینیل)
• ریواستیگمین (اگزلون)
• تاکرین (کاگنکس)
نوع متفاوتی از دارو یا ممانتین (نامندا) که یک آنتاگونیست گیرندۀ NMDA است نیز ممکن است مورد استفاده قرار گیرد، که در این صورت یا به صورت منفرد یا در ترکیب با یک مهار کنندۀ کولین‎استراز از آن استفاده می‎شود.
مهار کننده‎های کولین‎استراز همچنین ممکن است برای ویژگی‌های رفتاری مرتبط با بیماری آلزایمر کمک کننده باشد.

دیگر مراقبت‎های کیفیت زندگی
در مراحل اولیۀ بیماری آلزایمر ممکن است "تربیت مغز" برای بهبود عملکرد شناختی و کمک به مقابله با فراموشی مفید باشد.

پیشگیری از زوال عقل
برخی ریسک فاکتورهای شناخته شده در پیوند با بیماری زوال عقل وجود دارد. به هر جهت، سن بزرگ‎ترین پیش‎بینی کنندۀ این بیماری است. دیگر ریسک فاکتورها موارد زیر را شامل می‎شود:
• سیگار کشیدن و مصرف الکل
• اترواسکلروزیس (بیماری قلبی عروقی موجب باریک شدن شریان‎ها)
• بالا بودن سطح کلسترول "بد" خون (لیپوپروتئین کم‎چگالی)
• سطوح بالاتر از میزان میانگین هموسیستئین (که نوعی از آمینو اسید است)
• بیماری دیابت
• برخی از اوقات، و نه همیشه، اختلال شناختی خفیف می‎تواند به زوال عقل منجر گردد.

برای آشنایی بیشتر با زوال عقل مطالعه لینک زیر در وبسایت مهرین - اخبار سلامت قابل توصیه است:
مراحل زوال عقل - آنچه بر بیمار می‌گذارد

Source:
Dementia: Symptoms, treatments, and causes
Last updated Wed 22 March 2017
By Markus MacGill
Reviewed by Timothy J. Legg, PMHNP-BC, GNP-BC, CARN-AP, MCHES